Την περασμένη εβδομάδα, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ICJ) άκουσε τα προφορικά επιχειρήματα επί των «Νομικών συνεπειών του διαχωρισμού του Αρχιπελάγους Τσάγκος από τον Μαυρίκιο το 1965». Η υπόθεση αυτή προέκυψε μετά από το «Αίτημα Συμβουλευτικής Γνώμης» που υπέβαλε πέρυσι η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών προς το Διεθνές Δικαστήριο, σχετικά με τη διαμάχη μεταξύ του Μαυρίκιου και του Ηνωμένου Βασιλείου, με τον Μαυρίκιο να υποστηρίζει ότι οι νήσοι Τσάγκος –μια βρετανική αποικία στον Ινδικό Ωκεανό– ανήκουν δικαιωματικά στην επικράτεια του Μαυρικίου και ότι συνιστούν αποτέλεσμα της ελλιπούς από-αποικιοποίησης της χώρας.

Των Oumar Ba και Kelly-Jo Bluen

Μετάφραση: Σάκης Στεργενάκης

Το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών ενεκρίθη με συντριπτική πλειοψηφία: 95 ψήφοι υπέρ και 15 ψήφοι κατά. Τα κράτη που υποστήριξαν τον Μαυρίκιο για την παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο –συμπεριλαμβανομένων των αφρικανικών κρατών και άλλων κρατών από το Κίνημα των Αδεσμεύτων και χωρών του Παγκόσμιου Νότου, όπως η Ινδία, η Βραζιλία, η Νικαράγουα, η Βενεζουέλα και η Ουρουγουάη– αιτιολόγησαν τη θέση τους στο όνομα της από-αποικιοποίησης, του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση, της εθνικής κυριαρχίας και του διεθνούς δικαίου.

Από την άλλη πλευρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ισραήλ, η Γαλλία, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία υποστήριξαν το Ηνωμένο Βασίλειο στην προσπάθειά του να εμποδίσει την υπόθεση να φτάσει στο Διεθνές Δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι το θέμα μπορεί να επιλυθεί καλύτερα μέσω διμερών διαπραγματεύσεων.

Η μακρά περιπέτεια των κατοίκων των Νήσων Τσάγκος

Βρισκόμενο στη μέση του Ινδικού Ωκεανού, το Αρχιπέλαγος Τσάγκος αποτελούσε μέρος της βρετανικής αποικίας του Μαυρίκιου και φιλοξενούσε περίπου 2.000 ανθρώπους στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η διαδικασία από-αποικισμού, οι ΗΠΑ είχαν στρέψει το βλέμμα τους στο Ντιέγκο Γκαρσία, το μεγαλύτερο νησί του Αρχιπελάγους.

Οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Κένεντι, συμπεριλαμβανομένου του Ρόμπερτ Μακναμάρα, άσκησαν πιέσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο για να αποκόψει τα νησιά από τον Μαυρίκιο, δημιουργώντας έτσι μια νέα αποικία που θα παρέμενε υπό βρετανική κατοχή και θα φιλοξενούσε μια στρατιωτική βάση των ΗΠΑ.

Ο Μαυρίκιος ανεξαρτητοποιήθηκε το 1968, ενώ η Βρετανία διατήρησε υπό την κυριαρχία της τα νησιά Τσάγκος, γεγονός το οποίο ο Μαυρίκιος υποστηρίζει ότι εξαναγκάστηκε να δεχτεί. Την ίδια χρονιά ξεκίνησε η απέλαση των κατοίκων των Τσάγκος. Πέντε δεκαετίες αργότερα, τα νησιά παραμένουν μια βρετανική αποικία στην Αφρική.

Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, οι ακτιβιστές από τα νησιά Τσάγκος υποβάλλουν αναφορές και διεκδικούν το δικαίωμά τους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να αποζημιωθούν.

Έχουν μηνύσει τις κυβερνήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών, πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους, όπως τον Ρόμπερτ Μακναμάρα και τον Ντόναλντ Ράμσφελντ, καθώς και εταιρείες όπως η Haliburton.

Ενώ οι νομικές μάχες στα αμερικανικά δικαστήρια ήταν λιγότερο επιτυχείς, έχουν κερδίσει μερικές στα βρετανικά δικαστήρια, τα οποία έχουν αποφανθεί ότι η απέλαση των κατοίκων των Τσάγκος ήταν παράνομη και ότι έχουν το δικαίωμα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ωστόσο, άλλαξαν τη δυναμική και αύξησαν τη σημασία της συνέχισης της χρήσης της αμερικανικής ναυτικής βάσης στο Ντιέγκο Γκαρσία. Μια εκτελεστική διαταγή από τη βρετανική κυβέρνηση απέρριψε την απόφαση του δικαστηρίου και, σε μια έκθεση του 2016, οι βρετανικές αρχές διατήρησαν τη στάση τους ενάντια στην επανεγκατάσταση των Τσαγκοσιανών «στη βάση της δυσκολίας πρακτικής εφαρμογής της, συμφερόντων άμυνας και ασφάλειας καθώς και του κόστους της για τον βρετανό φορολογούμενο».

Το Ντιέγκο Γκαρσία και το αποτύπωμα της αυτοκρατορίας

Οι ΗΠΑ εκμεταλλεύονται μια από τις πιο στρατηγικές ναυτικές βάσεις τους στο Ντιέγκο Γκαρσία, από όπου έχουν απογειωθεί αεροσκάφη Β-52 και αόρατα βομβαρδιστικά προς το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Επιπλέον, η CIA χρησιμοποίησε το νησί ως «μαύρη περιοχή» στο πρόγραμμα βασανιστηρίων της.

Η αμερικανική κυβέρνηση αντιτίθεται στην επανακατοίκηση οποιουδήποτε από τα νησιά Τσάγκος, γεγονός που εκφράζεται σε ένα διπλωματικό τηλεγράφημα του 2006, στο οποίο ο Αμερικανός πρέσβης στη Μεγάλη Βρετανία ανέφερε ότι θα διακυβεύονταν η ασφάλεια γύρω από το Ντιέγκο Γκαρσία εάν οι πληθυσμοί είχαν τη δυνατότητα να επανεγκατασταθούν στο αρχιπέλαγος.

Ωστόσο, ο Μαυρίκιος υποστήριξε ότι η από-αποικιοποίηση των νησιών δεν θα θέσει σε κίνδυνο τη βάση του Ντιέγκο Γκαρσία και ότι θα επιτραπεί στις ΗΠΑ να διατηρήσουν τη στρατιωτική τους παρουσία στο νησί.

Απολογία της αποικιοκρατίας στην αίθουσα του δικαστηρίου

Στην παρουσίασή του, ο Μαυρίκιος υποστηρίζει ότι τα νησιά Τσάγκος αποσπάστηκαν υπό εξαναγκασμό και ότι ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Χάρολντ Γουίλσον είχε εξαρτήσει την ανεξαρτησία του Μαυρίκιου από τη συμφωνία του περί παραχώρησης του Αρχιπελάγους. Με βάση αυτό, ο Μαυρίκιος υποστηρίζει ότι η διαδικασία αποαποικιοποίησης του 1968 δεν ήταν πλήρης, παραβιάζοντας έτσι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.

Το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξε ότι το Δικαστήριο θα έπρεπε να αρνηθεί να ανταποκριθεί στο αίτημα για συμβουλευτική γνώμη, επειδή πρόκειται για διμερή διευθέτηση διαφορών και ότι οι Νήσοι Τσάγκος δεν αποσπάστηκαν υπό εξαναγκασμό.

Το υπόμνημα που κατατέθηκε από τη μεριά της Βρετανίας αποτελεί, στην πραγματικότητα, μια άσκηση εκθειασμού της αποικιοκρατίας. Ισχυρίζεται ότι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης δεν καθιερώθηκε στο διεθνές δίκαιο παρά μόνο μετά τη δεκαετία του 1970.

Όσον αφορά το συναφές δικαίωμα στην εδαφική ακεραιότητα της επικράτειας, όπως ίσχυε πριν από την ανεξαρτησία, σημειώνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο απείχε από την ψηφοφορία επί του ψηφίσματος 1514 του ΟΗΕ, το οποίο θέσπισε τη Διακήρυξη για την Απονομή της Ανεξαρτησίας στις Αποικιακές Χώρες και Λαούς και απείχε σταθερά ή ψήφιζε κατά των ψηφισμάτων σχετικά με την εφαρμογή της. Με αυτό τον τρόπο, η αυτοκρατορική ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου αξιοποιείται ως στήριγμα για τη συνέχιση της αποικιοκρατίας.

Επιπλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο ισχυρίστηκε ότι, σε αντίθεση με τη θέση του Μαυρίκιου, η οποία ζητούσε την άμεση ολοκλήρωση της από-αποικιοποίησης, το χρονοδιάγραμμα επαφίεται σε πολιτική εκτίμηση, ισχυρισμός που στην πραγματικότητα υποδηλώνει ότι εάν διαπιστωθεί από το Δικαστήριο ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι αποικιακή δύναμη, θα πρέπει να της επιτραπεί να συνεχίσει να είναι τέτοια μέχρις ότου επέλθει η κατάλληλη στιγμή για την από-αποικιοποίηση.

Συμβατό με αποικιακά εδαφικά σχέδια, το υπόμνημα του Ηνωμένου Βασιλείου ευνοεί απερίφραστα την αποικιακή φιλανθρωπία αντί της αυθεντικής δικαιοσύνης. Η βρετανική κυβέρνηση κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να τονίσει την επένδυσή της σε ένα «πολύ σημαντικό πακέτο» για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Τσαγκοσιανών, εκεί όπου ζουν τώρα.

Σε αυτή την αφήγηση, ο βίαιος αποικιακός εκτοπισμός των Τσαγκοσιανών είναι κάτι που πρέπει να ιδωθεί μέσα με το βάλσαμο της βρετανικής συνείδησης περί παρεχόμενης βοήθειας, γεγονός που, σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική, ελαχιστοποιεί τη φρίκη της αποικιοκρατίας, μειώνοντας την στο επίπεδο του αποδεκτού.

Το γεγονός ότι ο χωρισμός του Αρχιπελάγους Τσάγκος από τον Μαυρίκιο έφτασε στο πινάκιο του Διεθνούς Δικαστηρίου είναι μια σημαντική εξέλιξη στο διεθνές δίκαιο, που πιθανότατα θα έχει διευρυμένες συνέπειες, ανεξάρτητα από το πώς θα αποφανθεί επί του ζητήματος το Διεθνές Δικαστήριο.

Παρά τη συνεχιζόμενη επιμονή του Ηνωμένου Βασιλείου ότι το Διεθνές Δικαστήριο δεν θα έπρεπε να εκδικάσει την υπόθεση, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι δυτικοί σύμμαχοί του δεν κατάφεραν να κρατήσουν την υπόθεση εκτός του πεδίου αρμοδιότητας του Διεθνούς Δικαστηρίου.

Ταυτόχρονα, το ζήτημα παραμένει περίπλοκο. Ενώ μια απόφαση υπέρ του Μαυρίκιου μπορεί να είναι ένα βήμα προς την κατάρρευση της βρετανικής αποικιοκρατίας, ορισμένοι ακτιβιστές των Νήσων Τσάγκος διατηρούν αμφιβολίες ως προς τις εγγυήσεις επανεγκατάστασής τους που μπορούν να προσφέρουν είτε ο Μαυρίκιος είτε το Ηνωμένο Βασίλειο.

Κάποιοι υποδηλώνουν ότι ο Μαυρίκιος ωθείται περισσότερο από τα πιθανά έσοδα που θα προέκυπταν από τη μίσθωση του Ντιέγκο Γκαρσία στις ΗΠΑ, παρά από τη δυσχερή κατάσταση των Τσαγκοσιανών. Σε μια έντονη επίδειξη αλαζονείας της διεθνούς δικαιοσύνης, αλλά και συνεχιζόμενης παραγνώρισης των Τσαγκοσιανών, απαγορεύτηκε η είσοδος στο Διεθνές Δικαστήριο σε πολλούς από αυτούς που πήγαν να παρακολουθήσουν την υπόθεση.

Παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη υπόθεση αντιπροσωπεύει δεκαετίες άοκνου αγώνα για δικαιοσύνη και αποκατάσταση, εναντίον της αποικιοκρατίας και της υποταγής στην αυτοκρατορία, που διαιωνίζονται μέχρι σήμερα από τον ρατσισμό και την άρνηση αναγνώρισης της ανθρώπινης υπόστασης ενός πληθυσμού του Παγκόσμιου Νότου, στο όνομα των δυτικών συμφερόντων ασφαλείας.

Αποδεικνύει την κενότητα επιχειρημάτων που ευδοκιμούν τόσο στο φιλελεύθερο, όσο και στο δεξιό πλαίσιο, τα οποία υποστηρίζουν ότι η αποικιοκρατία είναι «ένα πράγμα του παρελθόντος». Παράλληλα, δείχνει ανάγλυφα τις αποτυχίες στην αντιμετώπιση της αποικιακής ιστορίας και του διαρκούς παρόντος της.

Η αποικιοκρατία, στην υπηρεσία του λευκού ανθρώπου, ενστάλαξε τον ρατσισμό που διαποτίζει τον πλανήτη και συνεχίζει να διαμορφώνει άδικους συσχετισμούς ισχύος.

Πράγματι, μελετητές όπως η Nadine El-Enany και ο Gurminder Bhambra επεσήμαναν τους τρόπους με τους οποίους το Brexit είναι μια αντανάκλαση της νοσταλγίας για την αυτοκρατορία. Υπό μια βαθιά, κυριολεκτική έννοια, η περίπτωση των νησιών Τσάγκος είναι ενδεικτική των τρόπων με τους οποίους η αποικιοκρατία επιμένει.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Al Jazeera, στις 12 Σεπτεμβρίου 2018.