Η χρόνια διαμάχη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν αναζωπυρώθηκε την Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου. H Αρμενία, κατηγορώντας το Μπακού ότι διεξήγαγε στρατιωτική επιχείρηση εντός της διαφιλονικούμενης περιοχής, κήρυξε στρατιωτικό νόμο και πλήρη κινητοποίηση του στρατού της, καλώντας τους πολίτες της να προφυλαχθούν σε καταφύγια. Το Αζερμπαϊτζάν, από την πλευρά του, υποστηρίζοντας ότι αντέδρασε σε βομβαρδισμούς της Αρμενίας, κήρυξε μερική επιστράτευση τη δεύτερη μέρα των συγκρούσεων. Με τις δύο πλευρές να αλληλοκατηγορούνται για το ποιος φέρει την ευθύνη της νέας στρατιωτικής κλιμάκωσης, η οποία ήδη μετρά πάνω από εκατό νεκρούς, συμπεριλαμβανομένων αμάχων, η κατάσταση στο πεδίο θεωρείται εξαιρετικά ρευστή.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι διαφιλονικούμενη περιοχή στον Νότιο Καύκασο, που βρίσκεται μεταξύ του Κάτω Καραμπάχ και της Ζαντζεζούρ. Μολονότι είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, αποτελείται κυρίως από αρμένικο πληθυσμό, ο οποίος επί μακρόν αντιστέκεται στη διοίκηση του Αζερμπαϊτζάν.
Το 1991 η περιοχή κήρυξε την ανεξαρτησία της και έκτοτε είναι αυτοδιοικούμενη, με τη στήριξη της Αρμενίας, ως η μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Αρτσάχ.
Όπως αναφέρει ο ανταποκριτής του Guardian Michael Safi «παρά τις ενδείξεις που υπήρξαν τα δύο τελευταία χρόνια για πιθανή πρόοδο στη διαδικασία ειρήνευσης, μια από τις “παγωμένες συγκρούσεις” [frozen conflicts] της Ευρώπης ξέσπασε ξανά».
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ υπήρξε επίκεντρο διαμάχης της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν επί αιώνες, καθώς οι δύο περιοχές μάχονταν για τον προσδιορισμό των ρευστών συνόρων τους.
Όπως εξηγεί το Bloomberg, η ορεινή περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ φιλοξενούσε επί μακρόν μια «μικτή κοινότητα Αρμένιων και Αζερινών που θεωρείτο και από τις δύο χώρες ως κεντρική για την εθνική ιστορία και ταυτότητά τους».
Ωστόσο, η πρόσφατη ιστορία των συγκρούσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ ανάγεται στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Αφότου η Σοβιετική Ένωση πήρε τον έλεγχο στα δύο νεοσυσταθέντα κράτη το 1921, παραχώρησε το Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά το 1923 τo χαρακτήρισε ως αυτόνομη περιοχή, αποδίδοντάς του σύνορα που καθιστούσαν τον πληθυσμό της κατά 90% Αρμενικό.
«Oι πρώτες πράξεις βίας της σύγχρονης διαμάχης για το Αζερμπαϊτζάν ξέσπασαν το 1988, καθώς έγινε ξεκάθαρο ότι οι μέρες της Σοβιετικής αυτοκρατορίας είναι επίσης μετρημένες. Οι εντάσεις ξέσπασαν, καθώς οι δύο σοβιετικές δημοκρατίες άρχισαν να πιέζουν για ανεξαρτησία, επανοηματοδοτώντας αυτά που στην ουσία ήταν μέχρι πρότινος εσωτερικά διοικητικά σύνορα», σημειώνει ο Marc Champion για το Bloomeberg.
Το 1991, σε δημοψήφισμα, οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ ψήφισαν υπέρ της απόσχισης και της ανακήρυξής του σε αυτόνομο κράτος, γεγονός το οποίο πυροδότησε εκτεταμένες συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Το 1994, οι δύο χώρες κήρυξαν κατάπαυση του πυρός, με την Αρμενία να έχει πλήρη έλεγχο του Ναγκόρνο Καραμπάχ και άλλους παρακείμενους θύλακες στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, οι ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή δεν εξαλείφθηκαν έκτοτε.
Στη μακρόχρονη διαμάχη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχουν επιχειρήσει να ασκήσουν ρόλο οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Ρωσία. Από το τέλος του πολέμου του Ναγκόρνο Καραμπάχ το 1994, οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των δύο χωρών διεξάγουν ειρηνευτικές συνομιλίες με τη μεσολάβηση της Ομάδας του Μινσκ του ΟΑΣΕ, χωρίς ωστόσο να έχει επιτευχθεί καμία συμφωνία ειρήνης,.
Η πρόσφατη αναζωπύρωση των συγκρούσεων στην περιοχή δημιουργεί διεθνή ανησυχία τόσο για τις ανθρωπιστικές διαστάσεις του ζητήματος, όσο και για τις γεωπολιτικές προκλήσεις που σηματοδοτεί.
«[Π]εριφερειακές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν, έχουν επενδύσει στον Νότιο Καύκασο, σε διαφορετικό βαθμό η καθεμία. […] Η Τουρκία έχει ήδη διακηρύξει τη σθεναρή υποστήριξή της στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρωσία είναι παραδοσιακά πιο κοντά με την Αρμενία, αν και οι δεσμοί της με τμήματα της ελίτ του Αζερμπαϊτζάν έχουν γίνει στενότεροι. Οι δύο χώρες διαγκωνίζονται για επιρροή σε διάφορα πεδία ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας και της Λιβύης», σημειώνει ο Michael Safi για τον Guardian.
«Ο ευρύτερος Νότιος Καύκασος είναι μια κρίσιμη αρτηρία για τη μεταφορά φυσικού αερίου και πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη και σε άλλες παγκόσμιες αγορές», καταλήγει ο ίδιος, αναδεικνύοντας τους ευρύτερους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς που υπεισέρχονται στη συγκεκριμένη διαμάχη.
