Πολλά από τα προβλήματα στον κόσμο σήμερα –αν αναστοχαστούμε πάνω σε αυτά– απαιτούν μια απάντηση σε ένα αρχαίο ερώτημα: «Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;» Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μία μοναδική, σταθερή απάντηση.
Του Ai Weiwei
Εμείς οι άνθρωποι είμαστε η σύλληψη του εαυτού μας, εννοώντας με αυτό δύο πράγματα: τι θέλουμε να είμαστε και τι λέμε ότι είμαστε.
Από την άλλη πλευρά, οι αντιλήψεις μας για τον εαυτό μας είναι απαντήσεις στις συνθήκες με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι στα περιβάλλοντα όπου ζούμε, και αυτές οι συνθήκες αλλάζουν αδιάκοπα μέσα στον χώρο και τον χρόνο. Ο μοναδικός τρόπος να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα είναι να εξετάσει το πώς ένας άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του και τους άλλους μέσα στις κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής του.
Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι κάτι το αφηρημένο. Μόνο αν αντιμετωπίσουμε τους ανθρώπους ως συνδεδεμένους με τις εμπειρίες τους –τις δικές τους κοινωνικές θέσεις, τη μόρφωσή τους και τις μνήμες τους, τα ιδανικά για τα οποία παλεύουν– μπορεί το ερώτημα «τι είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα;» να αποκτήσει την πλήρη σημασία του.
Όλοι φαίνεται να συμφωνούν ότι ζούμε σήμερα σε μια εντελώς ιδιαίτερη εποχή. Μπορεί να χρησιμοποιούμε διαφορετικές ταμπέλες για αυτήν –η εποχή της παγκοσμιοποίησης, του Ίντερνετ, του ύστερου καπιταλισμού, της κατάρρευσης της ψυχροπολεμικής ιδεολογίας– αλλά όλοι αυτοί οι όροι επιχειρούν να περιγράψουν τη νέα κατάσταση του κόσμου.
Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι ότι είμαστε πολύ πιο ελεύθεροι απ’ ό,τι παλιότερα στην πρόσβασή μας στην πληροφορία, τη γνώση και τη συνδρομή της τεχνολογίας. Την ίδια στιγμή, οι δυνάμεις που επιχειρούν να περιορίσουν τις προσωπικές μας ελευθερίες –κράτη, θρησκείες, εθνικές ταυτότητες, ομάδες οικονομικών συμφερόντων, κ.α.– αποσυντίθενται και ταυτόχρονα αναδιοργανώνονται.
Κάποιες από αυτές πεθαίνουν, ενώ άλλες αποκτούν εξαιρετικά μεγάλη δύναμη.
Τέτοιες αλλαγές μπορεί να γίνουν κατακλυσμιαίες. Να σε κάνουν να δυσκολεύεσαι να θυμηθείς πού είναι το σπίτι σου, να αναγνωρίσεις τη γλώσσα και τα έθιμα που κάποτε θεωρούσες δεδομένα και να καταλάβεις πού ανήκεις σήμερα. Το ερώτημα «τι είναι ένα ανθρώπινο ον;» ή «τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;» παίρνει μια εντελώς νέα διάσταση. Οι σημερινές απαντήσεις θα πρέπει να είναι διαφορετικές από τις απαντήσεις του παρελθόντος.
Οι πηγές, επίσης, που διαθέτουμε για την αναζήτηση απαντήσεων στο συγκεκριμένο ερώτημα αναγκαστικά διαφοροποιούνται ανάλογα με τις προσωπικές μας εμπειρίες. Για εμένα, για παράδειγμα, είναι προφανές ότι το πέρασμά μου από διαφορετικά κοινωνικά, πολιτικά, πολιτισμικά και οικονομικά περιβάλλοντα –ως καλλιτέχνης στην Κίνα, ως πολιτικός κρατούμενος και τώρα ως εκπατρισμένος– με έχει αναγκάσει αρκετές φορές να αλλάξω και να προσαρμόσω την κατανόησή μου για το τι είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα.
Το να αποφύγουμε απλώς την ερώτηση είναι τρομερό λάθος. Θα πρέπει να τη θέτουμε, και θα πρέπει να το κάνουμε διαρκώς. Οι διάλογοι και οι αποφάνσεις που οδήγησαν σε κάποια ανθρώπινη σοφία στο παρελθόν ήταν απαντήσεις, η καθεμιά στην εποχή της, στην ίδια ουσιαστικά ερώτηση, η οποία διατυπωνόταν μέσα στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της κάθε εποχής και σχετιζόταν με κάθε επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης: ατομικό, κοινοτικό, οικογενειακό, εθνικό. Πολλές από τις πολιτισμικές και πολιτικές διαφωνίες που βλέπουμε σήμερα στον κόσμο προκύπτουν από μια διστακτικότητα να θέσουμε αυτό το ερώτημα σφαιρικά και να φτάσουμε σε καθαρούς ορισμούς σχετικά με αυτό.
Το ανθρώπινο είδος περιλαμβάνει κάθε έναν από εμάς. Ανεξάρτητα από το πόσο φοβερό είναι το πολιτικό και πολιτισμικό κακό που παράγει η ιστορία, το τελευταίο, αναντικατάστατο κτήμα μας, που θα ήταν ξεκάθαρο για εμάς αν βρισκόμασταν ξαφνικά σε μια άγονη έρημο, είναι ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όλα εξαρτώνται από το πώς ορίζουμε τον εαυτό μας και πώς μεταχειριζόμαστε αυτούς με τους οποίους μοιραζόμαστε το περιβάλλον μας, που είναι γεμάτο από διαφορετικές εθνικότητες, κουλτούρες και πολιτισμούς. Είμαστε καταδικασμένοι αν χάσουμε την ανεξάρτητη σκέψη, την ικανότητα να αποτιμούμε και να ορίζουμε με ελευθερία τον εαυτό μας.
Στη δική μου οπτική, ο αυτοπροσδιορισμός πρέπει να είναι η τελική και πιο ισχυρή αρχή κάθε ατόμου. Eίναι το σιδερένιο θεμέλιο που υποβαστάζει την ηθική, την αισθητική και την πρακτική φιλοσοφία. Αν αφαιρεθεί, έστω και για μια στιγμή, τότε η απάντηση στο ερώτημα «τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;» θα είναι: «Τίποτα».
To άρθρο δημοσιεύτηκε στους New York Times, στις 24 Αυγούστου 2018.
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Για τον συγγραφέα
Ο Ai Weiwei είναι Κινέζος καλλιτέχνης και ακτιβιστής, με έδρα το Βερολίνο. Μέσα από τη δράση αλλά και το έργο του άσκησε ανοιχτή κριτική στην κινεζική κυβέρνηση, γεγονός που οδήγησε στην σύλληψη και κράτησή του το 2011, με κατηγορίες για φοροδιαφυγή. Μετά από τρεις μήνες αφέθηκε ελεύθερος και το 2015 τού δόθηκε άδεια να φύγει από τη χώρα. Μέσα από το έργο του τοποθετείται, μεταξύ άλλων, πάνω στα ζητήματα της ελευθερίας του λόγου, της επιτήρησης, της καταστολής, της μετανάστευσης και της προσφυγικής κρίσης.
