«Είμαι στο Πανεπιστήμιο τώρα, αλλά ξέρω ότι είναι χάσιμο χρόνου. Δεν θα έχω δουλειά μετά. Δεν θα είχα δουλειά ακόμα κι αν δεν πήγαινα στο Πανεπιστήμιο. Απλώς περιμένω τέσσερα χρόνια. Όμως δεν υπάρχει μέλλον για μένα… για κανέναν από εμάς». Ο Μοχσέν είναι ένας εικοσάχρονος διαδηλωτής από την πόλη Καράχ, 40 χιλιόμετρα δυτικά της Τεχεράνης.

Της Narges Bajoghli

H μητέρα του ασχολείται με τα οικιακά και ο πατέρας του είναι ιδιοκτήτης μιας μικρής επιχείρησης. Ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Αλί, είναι 25 χρονών, έχει ειδικότητα μηχανικού και είναι άνεργος. «Ο Αλί έχει μια κοπέλα και θέλουν να παντρευτούν. Όμως πού θα ζήσουν; Στο σπίτι των γονιών μας, με όλους εμάς; Η οικογένεια της κοπέλας του είναι κι αυτή μεγάλη, και ζουν σε διαμέρισμα, οπότε ο Αλί δεν μπορεί να μετακομίσει εκεί. Ο Αλί είναι πιο έξυπνος από μένα, κι αν δεν μπορεί να βρει εκείνος δουλειά, τότε σίγουρα δεν θα βρω ούτε εγώ. Γι’ αυτό διαδηλώνω. Σε ποιο μέλλον να ελπίζω;», λέει ο Μοχσέν.

Ο πατέρας του Μοχσέν, ο Χουσεΐν, είναι βετεράνος του πολέμου ανάμεσα στο Ιράκ και το Ιράν (1980-1988), λαμβάνει σύνταξη και είναι ιδιοκτήτης μιας μικρής επιχείρησης μαζί με τον αδελφό του. Μένουν σε ένα τριάρι στην Καράχ, που ο Χουσεΐν αγόρασε πριν γεννηθούν οι γιοι του. Δεν είναι φτωχοί, αλλά «ζούμε μήνα με τον μήνα. Όλα είναι τόσο ακριβά πια. Ειδικά τα τρόφιμα. Είμαστε τυχεροί που δεν πληρώνουμε νοίκι. Δεν ξέρω πώς επιβιώνουν οι άνθρωποι που πρέπει να πληρώνουν νοίκι, σε μια τέτοια οικονομική συνθήκη».

Ο Χουσεΐν συμμετείχε στις διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος, το 2009, με τον γιο του Αλί, τον οποίο έπαιρνε μαζί του. Όμως ο νεότερος γιος του, ο Μοχσέν, δεν έδειξε ποτέ κάποιο ενδιαφέρον για την πολιτική. Δεν ακολούθησε τον αδελφό και τον πατέρα του ούτε στις εκλογές του Μαΐου του 2017, όπου έδωσαν την ψήφο τους στο Χασάν Ρουχανί, ο οποίος επανεξελέγη, κερδίζοντας πάνω από 70% των ψήφων.

«Ο Μοχσέν περνά όλη την ημέρα, απομνημονεύοντας τα σκορ της Γιουρόπα Λίγκ. Ξέρει λεπτομέρειες για τη ζωή ποδοσφαιρικών σταρ σαν να ήταν ξαδέρφια του», λέει ο Χουσεΐν γελώντας, και προσθέτει: «Έτσι, όταν πριν από λίγες μέρες μού είπε ότι θα συμμετάσχει στις διαδηλώσεις, νόμιζα ότι μου κάνει πλάκα».

Η Φατμέ, η μητέρα του Μοχσέν, μπαίνει στη συζήτηση: «Ο Μοχσέν και ο ανιψιός μου, ο Μεϊσάμ, πηγαίνουν στις διαδηλώσεις κάθε απόγευμα. Ως μητέρα ανησυχώ γι’ αυτούς και δεν θέλω να πηγαίνουν. Όμως ξέρω ότι είναι απογοητευμένοι. Τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν. Αλλά δεν θέλω ο γιος και ο ανιψιός μου να πληρώσουν το τίμημα της καταστολής από την κυβέρνηση».

Στους δρόμους της πόλης, ο 35χρονος οδοντίατρος Αχμάντ, οδηγεί με ενθουσιασμό, αναζητώντας τις διαδηλώσεις. Δεν θέλει να κατέβει και να συμμετάσχει στον δρόμο, όπως υποστηρίζει, αλλά εκφράζει τη συμπαράστασή του με συνθήματα και κορναρίσματα από το αυτοκίνητό του. «Δεν είναι ξεκάθαρο τι επιδιώκουν. Είναι θυμωμένοι και το καταλαβαίνω, Όμως, όλα αυτά μού φαίνονται λίγο χαοτικά. Φυσικά, έχω και εγώ κουραστεί πια από το σύστημα. Αλλά δεν θα συμμετάσχω στις διαδηλώσεις στον δρόμο, μέχρι να είναι πιο ξεκάθαρο ποια είναι τα αιτήματα», εξηγεί ο Αχμάντ.

Όπως προσθέτει: «Δουλεύω σε μια οδοντιατρική κλινική, όπου πολλοί από τους ασθενείς μας ανήκουν στην εργατική τάξη. Σήμερα κουβέντιασα με όλους τους ασθενείς μου για τις διαδηλώσεις. Κάποιες από τις οικογένειες εξαρτώνται πραγματικά από τα επιδόματα (yaraneh) που τούς έδωσε η κυβέρνηση, και φοβούνται ότι ο Ρουχανί θα τα πάρει πίσω. Εξαιτίας του πληθωρισμού, αυτά τα επιδόματα δεν έχουν πια μεγάλη αξία. Αλλά και πάλι, πώς θα τα φέρουν βόλτα οι άνθρωποι; Αισθάνομαι βαρύ το κόστος των τροφίμων, και είμαι ένας οδοντίατρος, με ακριβό αμάξι και ιδιόκτητο διαμέρισμα. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς οι ασθενείς μου τα βγάζουν πέρα με τις τιμές που είναι τόσο ακριβές».

Οι μισθοί της λιτότητας

Έξι μήνες μετά την επανεκλογή του Χασάν Ρουχανί, με ένα σαρωτικό αποτέλεσμα υπέρ του, που κατάφερε πλήγμα στα σκληροπυρηνικά στοιχεία του πολιτικού κατεστημένου, οι εθνικής εμβέλειας διαδηλώσεις, που ξεκίνησαν στις 28 Δεκεμβρίου του 2017, εξαπλώθηκαν σαν πυρκαγιά σε ολόκληρη τη χώρα.

Προς το παρόν, οι διαδηλώσεις δεν έχουν επικεφαλής, και τα συνθήματα κινούνται από αιτήματα που αφορούν την οικονομική ισότητα μέχρι την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, και από την ανατροπή του ανώτατου ηγέτη μέχρι την πτώση ολόκληρου του καθεστώτος.

Διαφέρουν από τις μεγάλες διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος, το 2009. Οι σημερινές διαδηλώσεις οργανώνονται και πραγματοποιούνται, σε μεγάλο βαθμό, σε πόλεις που βρίσκονταν στο περιθώριο της ιρανικής πολιτικής. Μέχρι στιγμής, δεκάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και εκατοντάδες συλληφθεί.

Ο κύριος παράγοντας για το ξέσπασμα των διαδηλώσεων είναι η οικονομία. Διεθνείς κυρώσεις και οικονομική κακοδιαχείριση έχουν οδηγήσει τη χώρα σε μια δεινή κατάσταση, όπου το κόστος διαβίωσης είναι εξαιρετικά υψηλό, η ανεργία παραμένει καλπάζουσα, ενώ η οικονομική ανισότητα όχι μόνο διευρύνεται, αλλά γίνεται και αντικείμενο επίδειξης από τα πλούσια κομμάτια του πληθυσμού.

Οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές του Ρουχανί είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην εργατική τάξη. Όπως επισημαίνει ο Ντχαβάντ Σαλέχι [Djavad Salehi], διαπρεπής ιρανός οικονομολόγος: «Αυτό είναι το “φαινόμενο Ρουχάνι”, δηλαδή οι συνέπειες της λιτότητας, που οδήγησε σε μείωση του πληθωρισμού, αλλά εις βάρος της ανάπτυξης της εργασίας, κι ακόμα οι συνέπειες των υφεσιακών πολιτικών, όπως η αύξηση των τιμών της ενέργειας, την ίδια ώρα που η αξία των επιδομάτων μειωνόταν, όπως επίσης και πολιτικών προς όφελος των επιχειρήσεων και της μεσαίας τάξης που ζουν κατά κύριο λόγο στην πρωτεύουσα».

Ο πληθωρισμός του Ιράν παρουσιάζει τεράστιες διακυμάνσεις, κατά την τελευταία δεκαετία, και σήμερα βρίσκεται στο 17%. Σκάνδαλα, στα οποία εμπλέκονται διεφθαρμένοι πολιτικοί και επιχειρηματίες που καταχρώνται εκατομμύρια δολάρια, ξεσπούν ξανά και ξανά, εντείνοντας την οργή των πολιτών που προσπαθούν να βγάλουν τον μήνα. Μολονότι το Ιράν έχει χαμηλό δείκτη φτώχειας, στο 4,7% το 2016-2017, η ανεργία, ειδικά στους νέους και τις γυναίκες, ξεπερνά το 30%.

Το γεγονός αυτό –σε συνδυασμό με ανεκπλήρωτες οικονομικές προσδοκίες, που αφορούσαν ξένες επενδύσεις, οι οποίες υποτίθεται ότι θα έφταναν στη χώρα μετά την υπογραφή της συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν– ήταν εκρηκτικό υλικό.

Ο Ρουχανί και η διοίκησή του βάσισαν τη στρατηγική τους για βελτίωση της οικονομίας στην ελάφρυνση των κυρώσεων και σε ευρωπαϊκές επενδύσεις στη χώρα.

Δεδομένης της δέσμευσης του Τραμπ να «σκίσει τη συμφωνία για τα πυρηνικά», οι ξένες τράπεζες είναι απρόθυμες να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις στο Ιράν, και ευρωπαϊκές εταιρίες διστάζουν να μπουν σε μια αγορά που μπορεί να αντιμετωπίσει περαιτέρω κυρώσεις από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.

Όπως ανέφερε ο Αχμάντ, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Ρουχανί, που περιλαμβάνουν μέτρα λιτότητας, όπως η περικοπή των επιδομάτων, προκαλούν αγωνία στον πληθυσμό. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο του UCLA Κέβαν Χάρις, μια μεγάλη εθνική μελέτη του 2016 έδειξε ότι σχεδόν όλα τα φτωχά νοικοκυριά του Ιράν συνδέονται με το σύστημα επιδομάτων (yaraneh), το οποίο ξεκίνησε το 2011 επί προεδρίας του Αχμαντινετζάντ. Αυτές οι οικογένειες κάνουν κάθε δύο μήνες ανάληψη των πόρων τους από τα ATM.

O Ρουχανί και το οικονομικό επιτελείο του ανακοίνωσαν ότι θα κάνουν περικοπές στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Ο νέος προϋπολογισμός προβλέπει την απόρριψη περισσότερων οικογενειών από το πρόγραμμα, δημιουργώντας νέες διαμαρτυρίες.

Πράγματι, ο νέος προϋπολογισμός του Προέδρου Χασάν Ρουχανί, τον οποίο παρουσίασε στη Βουλή στα μέσα Δεκεμβρίου, λίγες εβδομάδες πριν ξεσπάσουν οι διαδηλώσεις, στοχοποιούσε τους δικαιούχους επιδομάτων, αλλά επίσης κατονόμαζε για πρώτη φορά μια σειρά συντηρητικών θρησκευτικών και πολιτιστικών ιδρυμάτων που λαμβάνουν μεγάλες χορηγίες, με ελάχιστη έως ανύπαρκτη διαφάνεια.

Σε μια ομιλία του στη Βουλή, ο Ρουχανί επιτέθηκε σε αυτά τα ιδρύματα, υποστηρίζοντας ότι καταστρέφουν τη ζωή εκατομμυρίων Ιρανών με τα τεράστια ταμεία τους, καθώς και ότι η «οικονομική μαφία» θα σπείρει τον όλεθρο στη χώρα αν δεν αντιμετωπιστεί.

Μοιάζει ότι τις εβδομάδες που ακολούθησαν την ομιλία, οι σκληροπυρηνικοί –ειδικά στο Μασάντ, μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του Ιράν και έδρα των αντιπάλων του Ρουχανί στις προεδρικές εκλογές– πυροδότησαν διαδηλώσεις, οι οποίες ήλπιζαν ότι θα κορυφωθούν στην προγραμματισμένη καθεστωτική διαδήλωση 9 Dey, η οποία γιορτάζει την καταστολή του Πράσινου Κινήματος.

Οι διαδηλώσεις υποτίθεται ότι θα στρέφονταν ενάντια στον Ρουχανί, ως αντίδραση στην αύξηση της τιμής των αυγών και στις φήμες ότι η τιμή της βενζίνης πρόκειται να διπλασιαστεί το προσεχές έτος. Όμως, οι διαδηλώσεις σύντομα στράφηκαν εναντίον ολόκληρου του συστήματος.

Ο πρώτος αντιπρόεδρος του Ρουχανί, Εσάκ Ζαχανγκίρι, μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων, δήλωσε: «Οι άνθρωποι πίσω από όσα συμβαίνουν πιστεύουν ότι μπορούν να βλάψουν την κυβέρνηση, αλλά όταν τα κοινωνικά κινήματα και οι διαδηλώσεις εξελίσσονται στον δρόμο, αυτοί που τα πυροδότησαν δεν είναι πάντοτε σε θέση να τους ασκήσουν έλεγχο».

O φραξιονισμός στην ιρανική πολιτική αποτελεί ένα κεντρικό χαρακτηριστικό, για πολλά χρόνια. Διαφορετικές φράξιες μέσα στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ανταγωνίζονται ανοικτά η μία την άλλη, πάνω στις ασκούμενες πολιτικές και την κατεύθυνση της χώρας.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Ρουχανί, σκληροπυρηνικά στοιχεία έχουν επιχειρήσει να δημιουργήσουν εμπόδια στην διοίκησή του, σε κάθε σημείο της διαδρομής.

Ειδικά, μετά την ντροπιαστική ήττα τους τον Μάιο του 2017, οι σκληροπυρηνικοί επιτίθενται στον Ρουχανί, σε κάθε ευκαιρία. Από την πλευρά του, ο Ρουχανί, επιχείρησε να περικόψει την οικονομική δύναμη των σκληροπυρηνικών ιδρυμάτων και προσπάθησε να οδηγήσει τους Φρουρούς της Επανάστασης του Ιράν εκτός πολιτικής, με μικρή επιτυχία.

Εν τω μέσω αυτής της διαμάχης, ο πρώην Πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ έκανε μια απρόσμενη επιστροφή. Τον Νοέμβριο του 2017, ο Αχμαντινετζάντ άρχισε να κάνει προκλητικές δηλώσεις ενάντια στη διαφθορά, ρωτώντας για ποιο λόγο αφού τα λεφτά της χώρας ανήκουν στον λαό, η κυβέρνηση στοχοποιεί χρηματοδοτήσεις για την ευημερία των πολιτών.

Χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως βασικό δίαυλο επικοινωνίας, ο Αχμαντινετζάντ εκτόξευσε απειλές εναντίον του δικαστικού σώματος, προκάλεσε τον ανώτατο ηγέτη που δεν παραιτείται ενώ του ζητείται, και αναζωογόνησε τα λαϊκίστικά συνθήματα της Προεδρίας του εναντίον των πλουσίων και των διεφθαρμένων. Την προηγούμενη εβδομάδα, ο επικεφαλής του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν (IRGC) ανακοίνωσε ότι «πρώην ηγέτης της χώρας» υποκίνησε πολίτες να διαδηλώσουν. Ορισμένοι στο Ιράν σήμερα μεταδίδουν ότι ο Αχμαντινετζάντ είναι υπό έρευνα.

Σε μια κίνηση τυπική για την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, μόλις οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν να αποκτούν απήχηση και μαζικότητα από τη μια πόλη στην άλλη, το καθεστώς έριξε την ταχύτητα του Ίντερνετ για να διαταράξει την επικοινωνία και στοχοποίησε δύο μέσα που είναι δημοφιλή στο Ιράν, το Telegram και το Instagram.

Συγκεκριμένα το Telegram, στοχοποιήθηκε σφοδρά, όντας η μεγαλύτερη εφαρμογή μηνυμάτων που χρησιμοποιείται σήμερα στο Ιράν. Σε αντίθεση με τις διαδηλώσεις του 2009, όμως, η κρατική τηλεόραση –που είναι κυρίως στα χέρια των σκληροπυρηνικών, άρα ενάντια στον Ρουχανί– μετέδιδε ειδήσεις για τις διαδηλώσεις και επιχείρησε, σε ορισμένες περιπτώσεις, να επικεντρώσει τη συζήτηση στις οικονομικές πολιτικές του Ρουχανί, αποφεύγοντας να αναφερθεί στα συνθήματα των διαδηλώσεων που ήταν ενάντια στον ανώτατο ηγέτη και το καθεστώς στο σύνολό του.

Εν τω μεταξύ, υπάρχει το πρόβλημα των παραποιημένων φωτογραφιών και βίντεο, που έχουν τραβηχτεί σε παλιότερες διαδηλώσεις, αλλά μεταδίδονται ως εικόνες των τωρινών διαδηλώσεων. Για παράδειγμα, εικόνες από τις διαδηλώσεις στο Μπαχρέιν του 2011 έγιναν viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πλάνα από την Τεχεράνη, ενώ φωτογραφίες πληγωμένων ή νεκρών διαδηλωτών από την Αίγυπτο παρουσιάζονται ως εικόνες από το Ιράν.

Φόβοι για ξένες παρεμβάσεις

Το Ιράν έχει μακρά ιστορία ανάμειξης ξένων χωρών στις εσωτερικές του υποθέσεις. Σε αυτή την εξαιρετικά ασταθή περίοδο για την πολιτική κατάσταση στο Ιράν –και σε μια ανήσυχη και αιματηρή περίοδο για τη Μέση Ανατολή– ο ρόλος των εξωτερικών δυνάμεων δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, όπως ήταν αναμενόμενο, επανέφερε τις προσφιλείς του κατηγορίες για εξωτερικές παρεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις του Ιράν.

Κατηγόρησε ξένα χρήματα και όλα για τις διαδηλώσεις, αγνοώντας πλήρως τις πραγματικές ρίζες τους στην κοινωνία και τη βάση της διαμαρτυρίας των διαδηλωτών.

Παρ’ όλα αυτά θα ήταν αφελές να θεωρήσουμε ότι πλευρές, όπως η Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, καθώς και οι αντιπολιτευτικές δυνάμεις που αυτές οι χώρες υποστηρίζουν, δεν έχουν ήδη ή δεν στοχεύουν να εμπλακούν σε όσα διαδραματίζονται στο πεδίο, προκειμένου να στρέψουν τις εξελίξεις προς όφελος των βλέψεων τους.

«Αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο δεν συμμετέχω», λέει η 32χρονη Σαΐντα, ξαδέρφη του Μοχσέν και αρχιτέκτονας. Συμμετείχε στις διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος, το 2009, αλλά «αυτή τη φορά, κάτι μου φαίνεται ύποπτο υποστηρίζει».

«Δεν είναι ύποπτο», απαντά ο Μοσχέν ενοχλημένος, «έχουμε κουραστεί να περιμένουμε να καλυτερέψουν τα πράγματα. Δεν καλυτερεύουν».

«Όμως, αν εμπλέκονται ξένες δυνάμεις; Θέλεις να γίνει Συρία το Ιράν;», τον ρωτάει θυμωμένα η Σαΐντα.

«Ποτέ δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Έχω βαρεθεί να περιμένω την κατάλληλη στιγμή», απαντά ο Μοχσέν, καθώς στρέφει την προσοχή του στο κινητό του για να οργανώσει με τον ξάδερφό του πότε θα βγουν στον δρόμο αύριο.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Jacobin, στις 4 Ιανουαρίου 2018.

Για τη συγγραφέα

Η Narges Bajoghli είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια, συνεργάτης του Watson Institute, στο Brown University, σε ζητήματα διεθνούς και δημόσιας πολιτικής.