Ένα παραμύθι υφασμένο στις σκιές, «Ο Ιks και η μηχανή», παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα. Ταξίδεψε από τον Καναδά για να αφηγηθεί μια ιστορία για τις πολλές «μεταναστεύσεις». Ήρωας της παράστασης, ο Iks, ένα μικρό τρωκτικό που ασθμαίνει, αγωνιά, ενθουσιάζεται, εκπλήσσεται και επιμένει, σε ένα τρεχιό ανάμεσα στις μηχανοποιημένες ανάγκες της οικείας καθημερινότητας και τον διωγμό μιας επιβεβλημένης καταστροφής.
Συντελεστές της παράστασης είναι οι Birdbone Theater, μια «ομάδα κουκλοθεάτρου για δύσκολους καιρούς». Τα μέλη της γνωρίστηκαν στο ιστορικό κουκλοθέατρο Bread and Puppet Theater , με εμπνευστή τον Peter Schumman, στο Βερμόντ, και έκτοτε δίνουν παραστάσεις σε φεστιβάλ, πανκ μαγαζιά ποδηλάτων, σχολεία, καφέ, αποθήκες, σωματειακούς και αυτοδιαχειριζόμενους χώρους στον Καναδά και στις ανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ.
Ακολουθώντας τις αρχές της ομάδας από την οποία γεννήθηκαν η δουλειά τους κουβαλάει την αγάπη για το κουκλοθέατρο αλλά και την ανάγκη να αφηγηθούν ιστορίες που αφορούν το σήμερα και που δημιουργούν ρωγμές σε κυρίαρχες αφηγήσεις.
O «Ιks και η μηχανή» είναι μια παράσταση ζωντανή, που μετασχηματίζεται στον χρόνο, μέσα από τα γεγονότα γύρω της και από τις διαδρομές της σε διαφορετικούς τόπους.
Η πρώτη εκδοχή της παράστασης παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2016, στο Τορόντο, και πήρε τη μορφή μιας «δημόσιας αγρυπνίας». Ήταν μια αλληγορία, μια «ταπεινή ανθρωπιστική διαμαρτυρία για τη συγκλονιστική έξοδο και φυγή του λαού της Συρίας από την πατρίδα και τα σπίτια του και για τον τρομολαγνικό τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ και οι πολιτικοί του Καναδά παρουσίαζαν το ζήτημα», σχολιάζουν οι συντελεστές της παράστασης.
Λίγο μετά από την πρώτη παρουσίαση του έργου, μια πυρκαγιά βιβλικών διατάσεων ξέσπασε σε μια «πετρελαιούπολη», το Fort McMurray, στην επαρχία Αλμπέρτα του Καναδά. Είναι μια από της πόλεις που «στήθηκαν» με επίκεντρο τη βιομηχανία εξόρυξης πετρελαίου από τις εκτάσεις πισσούχας άμμου –ή «κινούμενης άμμου» όπως την έχουν ονομάσει πολλοί περιβαλλοντολόγοι. Από τη δεκαετία του 1960 και μετά, στη μικρή αυτή πόλη του Καναδά εγκαταστάθηκαν μεγάλες πετρελαϊκές και εξορυκτικές εταιρίες, με στόχο την εντατική εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων της περιοχής.
Η φωτιά που ξέσπασε τον Μάιο του 2016, έκαψε 2.400 σπίτια και κτίρια, απλώθηκε σε 590.000 εκτάρια γης και οι κάτοικοι της, στην πλειοψηφία τους οικονομικοί μετανάστες που είχαν εγκατασταθεί εκεί για να «επανδρώσουν» τη βιομηχανία της πόλης, αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν. Χρειάστηκαν δύο μήνες, προκειμένου να τεθεί υπό έλεγχο «Το Κτήνος», όπως ονομάστηκε η πυρκαγιά. Το τραύμα αυτής της καταστροφής και της φυγής των κατοίκων εγγράφεται έκτοτε στον ιστό της παράστασης.
Οι συντελεστές της παράστασης εξηγούν, «οι κάτοικοι, εγκατεστημένοι στην πόλη για να βγάλουν ένα μεροκάματο, πραγματοποίησαν την έξοδό τους μέσα στο αμάξι τους και πίσω τους η γη φλεγόταν. Όμως, τα ΜΜΕ επαναλάμβαναν τη γνωστή “ιστορία”: μια οικονομία που βασίζεται στο πετρέλαιο και που δημιουργεί θέσεις εργασίας, χρειάζεται να ξαναχτιστεί». Οι κάτοικοι του Fort McMurray, γύρναγαν στην πόλη, την ώρα που η πυρκαγιά ακόμα έκαιγε και μετά το τέλος της ξεκίνησε ένας οργασμός ανοικοδόμησης, χωρίς καμία επίσημη έρευνα για τα αίτια της καταστροφής.
Το πρόταγμα ήταν η επιχειρηματική επιστροφή στην κανονικότητα «χωρίς να ανοίξει ρουθούνι», με τη Wallmart να κατηγορείται ότι διατήρησε και εξακολουθούσε να πουλά τρόφιμα μολυσμένα από τις αναθυμιάσεις και αλλοιωμένα από τη φωτιά.
«Οι λίγοι δημοσιογράφοι που τόλμησαν να ασχοληθούν ουσιαστικά με το θέμα και να διερευνήσουν τις πραγματικές αιτίες πίσω από την καταστροφή, ουσιαστικά χλευάστηκαν», σχολιάζουν οι Birdbone. Από τότε, οι παραστάσεις της ομάδας ξεκινούν με ένα θρήνο, τραγουδισμένο ενάντια στις πολυεθνικές εταιρίες: το «I don’t want to die in the storm», ένα φολκ τραγούδι της μουσικής Απαλαχίων.
Η παράσταση, αφαιρετική και ατμοσφαιρική, με βασικό αφηγηματικό της εργαλείο τις σκιές, τα θροΐσματα, τους τριγμούς και τις στίξεις με τη σιωπή, δημιουργεί έναν κόσμο φιλόξενο για την ονειρική και ζωική πλευρά της μετακίνησης και της επιστροφής – άλλοτε τρομακτική κι αγωνιώδη κι άλλοτε γεμάτη ανυπομονησία και προσμονή.
Καθώς μεταφέρθηκε στην Αθήνα, μέσα από την ανάγκη των δημιουργών της να βρεθούν πιο κοντά στην πραγματικότητα των προσφύγων, η παράσταση εξακολούθησε να αλλάζει. Τα υλικά της, όλα χειροποίητα, από χαρτόνια, μαγειρικά σκεύη, ξεχαρβαλωμένες ομπρέλες και άλλα αντικείμενα, φτιάχτηκαν ξανά, προστέθηκαν κομμάτια αφήγησης στα ελληνικά καθώς και χορωδία. Έτσι, η παράσταση αποκτά μια πολυφωνία όπου η φολκ καναδική μουσική συναντά το δημοτικό τραγούδι και το μικρασιάτικο μοιρολόι.
Η παράσταση καταφέρνει να συγκεντρώσει με τρόπο αριστοτεχνικό διαφορετικές αναφορές και γλώσσες (ανθρώπινες και μη) στο μικρό συμβολικό ταξίδι του ήρωά της, που όλο τρέχει κι όλο επιμένει.
Ο “Ιks και η μηχανή” παρουσιάζεται στην Αθήνα από την Aleksandra Bragoszewska, την Kristine White, τον Christos Smirnios και τον Κωσταντή Μιζάρα. Η παράσταση ανεβαίνει σε αυτοδιαχειριζόμενους χώρους και καταλήψεις της Αθήνας με ελεύθερη συνεισφορά. Για το πρόγραμμα των παραστάσεων βλ. εδώ .
