Στις μεγαλύτερες διαδηλώσεις μετά το απαρτχάιντ, οι φοιτητές έκλεισαν πανεπιστήμια και ανάγκασαν την κυβέρνηση να εγκαταλείψει το σχέδιο αύξησης των διδάκτρων.
«Βρίσκομαι ξαφνικά μέσα στον κόσμο και αναγνωρίζω ότι έχω ένα μόνο δικαίωμα: να απαιτώ μια ανθρώπινη συμπεριφορά από τον άλλο. Ένα μόνο καθήκον: να μην αποποιούμαι την ελευθερία μου μέσα από τις επιλογές μου… Δεν είμαι δέσμιος της ιστορίας… Πρέπει να υπενθυμίζω διαρκώς στον εαυτό μου ότι το αληθινό άλμα είναι να φέρεις την επινοητικότητα μέσα στην ύπαρξη».
– Φραντς Φανόν, Μαύρο Δέρμα, Λευκά Προσωπεία (1952)
Tης Mikaela Erskog
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, νοτιοαφρικανοί φοιτητές έκλεισαν 17 πανεπιστήμια, σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν την προτεινόμενη αύξηση των διδάκτρων. Αρχικός στόχος του εθνικού κινήματος καταλήψεων ήταν η αποτροπή της αύξησης των διδάκτρων. Σήμερα, έχει πλέον επεκταθεί στην ευρύτερη διεκδίκηση για πλήρως δωρεάν παιδεία, για αποτροπή των εξωτερικών συμβάσεων βοηθητικού προσωπικού και για άλλα ζητήματα που αφορούν τον μετασχηματισμό της θεσμικής λογικής και της λειτουργικής δομής των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης σε όλη τη χώρα.
Το κίνημα κατάληψης ξεκίνησε επίσημα την Τετάρτη 21 Οκτωβρίου και στόχευσε τόσο στην κυβέρνηση, όσο και στην ηγεσία των Πανεπιστημίων. Γενικά, είναι μια από τις μεγαλύτερες μαζικές κινητοποιήσεις μετά από τις διαδηλώσεις ενάντια στο απαρτχάιντ, της δεκαετίας του 1980.
Η Εθνική Οργάνωση Καταλήψεων, που περιλαμβάνει φοιτητές από 19 Πανεπιστήμια, (πολλοί από τους οποίους συμμετείχαν πρόσφατα σε φοιτητικές κινητοποιήσεις, όπως το Rhodes Must Fall Movement, το Open Stellenbosch, το Black Student Movement και το UPrising), εξασφάλισαν την αναγνωρισιμότητα και τη μαζικότητα του κινήματος μέσα από τα social media (δες τα #FeesMustFall και #NationalShutdown) και κινητοποίησαν φοιτητικά δίκτυα.
Τις μαζικές διαδηλώσεις, καταλήψεις και δράσεις πυροδότησε η αναστολή λειτουργίας του Πανεπιστημίου του Witwatersrand (WITS), την Τετάρτη 14 Οκτωβρίου. Το κλείσιμο ήταν αποτέλεσμα των φοιτητικών κινητοποιήσεων που διεκδικούσαν τόσο την ακύρωση της σχεδιαζόμενης αύξησης των διδάκτρων ύψους 10,5%, όσο και τη γενικότερη μείωση των πανεπιστημιακών διδάκτρων. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μαζική κινητοποίηση των φοιτητών, συνδέοντας το ζήτημα των διδάκτρων με τους ευρύτερους φοιτητικούς αγώνες για την από-αποικιοποίηση και τη δραστική αλλαγή των πανεπιστημίων και ενδυναμώνοντας μια μεγάλη εθνική συζήτηση, που είχε ήδη ανοίξει από τον Φεβρουάριο του 2015, με το Must Fall Movement, στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν (UCT).
Από τη δημιουργία οδοφραγμάτων στην είσοδο των πανεπιστημίων και την κατάληψη των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων διοίκησης μέχρι τις μαζικές πορείες διαμαρτυρίας, που έκλεισαν το κέντρο πολλών πόλεων, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις απέκτησαν ευρύτερη υποστήριξη και λειτούργησαν καταλυτικά για μια εθνική εξέγερση που στοχεύει στη δραστική επανίδρυση του υφιστάμενου συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης, το οποίο εξακολουθεί να πριμοδοτεί τον λευκό άνδρα και την ολοκληρωτική καταπίεση του μαύρου ανθρώπου.
Το παρόν πανεπιστημιακό μοντέλο είναι μη βιώσιμο και πάντοτε θα αμφισβητείται, επειδή πολύ απλά δεν λαμβάνει υπόψη του τη βιωμένη πραγματικότητα της πλειοψηφίας του φτωχού, μαύρου νοτιοαφρικανικού πληθυσμού. Το πανεπιστημιακό μοντέλο εργασίας δεν ανταποκρίνεται στις τεράστιες οικονομικές ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι πολίτες. Σύμφωνα με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της New Leaf Technologies Πολ Χάνλι, μόνο το 1% του πληθυσμού μπορεί πραγματικά να ανταποκριθεί στα περίπου 120.000 ραντ (8.800 δολάρια) που κοστίζουν πανεπιστημιακά δίδακτρα τον χρόνο.
Οι περισσότεροι φοιτητές καταφέρνουν να παρακολουθήσουν το πανεπιστήμιο μόνο μέσω προγραμμάτων οικονομικής βοήθειας, τα περισσότερα από τα οποία είναι δανειακές συμβάσεις με υψηλά επιτόκια.
Από ιστορική σκοπιά, τα λευκά ιδρύματα εξακολουθούν να εκπροσωπούν το λευκό αρσενικό υποκείμενο τόσο με όρους οικονομικούς, όσο και με όρους διανοητικής κατοχύρωσης του λευκού πατριαρχικού καπιταλισμού. Στο Πανεπιστήμιο Rhodes, πάνω από το 65% των φοιτητών είναι μαύροι, αλλά το 80% των μελών των πανεπιστημιακών Συγκλήτων είναι λευκοί.
Κι όμως, παρόλη την επώδυνη και εμφανή επιτακτικότητα των αιτημάτων που εκφράζουν οι φοιτητές και τον ειρηνικό αλλά ανένδοτο χαρακτήρα των κινητοποιήσεών τους, η διοίκηση των πανεπιστημίων και οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης εξακολουθούν να μην υπολογίζουν σοβαρά τους φοιτητές. Όταν οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Rhodes, παρουσίασαν τα αιτήματά τους στον εκπρόσωπο της ανώτατης διοίκησης, εκείνος απάντησε με μια κενή ρητορική, με επιφανειακές εξαγγελίες και με προσποιητό ενδιαφέρον, αποφεύγοντας να δεσμευτεί επίσημα και να λάβει πρωτοβουλίες.
Όταν ο υπουργός Παιδείας Μπλέιντ Ντζιμάντε έλαβε τα φοιτητικά αιτήματα, η απάντησή του ήταν να υποτιμήσει και να αποδυναμώσει τα πιεστικά αυτά ζητήματα, σημειώνοντας σε διάφορα σημεία ότι οι φοιτητές δεν διαθέτουν τα αναλυτικά εργαλεία για να ληφθούν σοβαρά υπόψη και ότι οι «πρέπει να πέσουν».
Την Παρασκευή 23 Οκτωβρίου, όταν φοιτητές από την επαρχία Γκαουτένγκ έκαναν μια πορεία με ιστορική συμμετοχή προς τα κρατικά κτίρια για να απαιτήσουν μια κυβερνητική απάντηση στις εθνικές διεκδικήσεις τους, ο Πρόεδρος Τζέικομπ Ζούμα άφησε χιλιάδες διαδηλωτές να περιμένουν για ώρες και τελικά ακύρωσε την προγραμματισμένη δημόσια ομιλία του. Αντί για αυτό εμφανίστηκε σε μια εκπομπή ιδιωτικού καναλιού, όπου δήλωσε ότι δεν πραγματοποιηθεί αύξηση των διδάκτρων για το 2016 και παρέκαμψε όλα τα άλλα αιτήματα.
H σύγχυση της πανεπιστημιακής διοίκησης και της κυβέρνησης ήταν αναμενόμενη. Αυτό που ξεπερνούσε τα όρια ήταν η ασύμμετρη καταστολή που χρησιμοποίησε η νοτιοαφρικανική αστυνομία απέναντι στους διαδηλωτές. Οι φοιτητές σε ορισμένες περιπτώσεις έκαψαν λάστιχα σε ανοικτό χώρο, αλλά σε γενικές γραμμές οι διαδηλώσεις ήταν ειρηνικές. Παρ’ όλα αυτά, η αστυνομία απάντησε με άσκηση σωματικής βίας, σέρνοντας φοιτητές στο οδόστρωμα από τις μπλούζες τους, χρησιμοποιώντας χημικά και πλαστικές σφαίρες, παρατάσσοντας χημικές αντλίες νερού και εκτοξεύοντας χειροβομβίδες κρότου-λάμψης.
Όταν φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Rhodes συνάντησαν φοιτητές από το Eastcape Midlands College (EMC) –περίπου 150 συνολικά— σε μια διαδήλωση έξω από τις εγκαταστάσεις του EMC, στις 19 Οκτωβρίου, η αστυνομία έκανε χρήση χημικών και αντλιών νερού ως απάντηση στο μικρό, μη βίαιο πλήθος των συγκεντρωμένων. Οι φοιτητές του EMC ζητούσαν την καταβολή του μηνιαίου επιδόματος του Εθνικού Προγράμματος Οικονομικής Υποστήριξης Φοιτητών (National Student Financial Aid Scheme), που δεν τους είχε δοθεί από τον Μάρτιο.
Στις 21 Οκτωβρίου, φοιτητές στο Κέιπ Τάουν έκαναν πορεία μέχρι το κοινοβούλιο και μπήκαν στο κτίριο για να απευθυνθούν στην εθνική ηγεσία. Εκεί αντιμετώπισαν ωμή βία από την αστυνομία. Σε έξι από τους φοιτητές που συνελήφθησαν για καταπάτηση απαγγέλθηκε η κατηγορία της «εθνικής προδοσίας» – μια κατηγορία που έχει να χρησιμοποιηθεί από την εποχή που το καθεστώς του απαρτχάιντ δίωκε της ηγεσία του κινήματος. Αργότερα, η αστυνομία άφησε ελεύθερους τους φοιτητές με μια προειδοποίηση, και αρνήθηκε ότι χρησιμοποίησε την κατηγορία της εθνικής προδοσίας.
Η ποινικοποίηση των φοιτητικών κινητοποιήσεων αντανακλά τη βαρύτητα αυτής της πολιτικής συγκυρίας και δείχνει πώς η αλλαγή γενεακά εμπεδωμένων ιδεολογιών είναι μια πραγματική πρόκληση για τις υφιστάμενες σχέσεις εξουσίας.
Αν η κυβέρνηση και η πανεπιστημιακή διοίκηση επιστρατεύουν τόσο άμεσα την αστυνομική βία απέναντι στη φωνή των φοιτητικών κινημάτων, σημαίνει ότι απειλούνται ξεκάθαρα από την ανάδυση νέων λαϊκών πολιτικών.
Όπως έχουν τα πράγματα, οι φοιτητές δεν έχουν ικανοποιηθεί από τις απαντήσεις που έχουν λάβει από την κυβέρνηση και τις πανεπιστημιακές διοικήσεις και η διακοπή του ακαδημαϊκού έτους θα συνεχιστεί μέχρι η άτολμη ηγεσία να λάβει στα σοβαρά υπόψη της τα φοιτητικά αιτήματα και να τα προσεγγίσει σε μια προοπτική δημιουργικής επίλυσης. Όπως είπε ένας φοιτητής, ο συνολικός μετασχηματισμός της εκπαίδευσης είναι ζήτημα «ζωής ή θανάτου».
Στο πνεύμα του Φραντς Φανόν, οι νοτιοαφρικανοί φοιτητές απαιτούν ανθρώπινη μεταχείριση από αυτούς που επωφελούνται από ιστορικά εμπεδωμένα και κοινωνικά κατασκευασμένα προνόμια. Κάποιοι από τις μεγαλύτερες γενιές νιώθουν πλέον άνετα και είναι εφησυχασμένοι με την απεμπόληση των συλλογικών μας ελευθεριών και με ελιτίστικες ή εκμεταλλευτικές πολιτικές επιλογές∙ επιλογές που διατηρούν μια φυλετικοποιημένη, πατριαρχική, καπιταλιστική τάξη πραγμάτων – επιλογές που κρατούν τον μαύρο, φτωχό Νοτιοαφρικανό δέσμιο στην ιστορία της αποικιοκρατίας και του απαρτχάιντ.
Οι πρόσφατες φοιτητικές κινητοποιήσεις, όχι μόνο το τελευταίο διάστημα, αλλά τους τελευταίους εννέα μήνες, είναι τόσο κρίσιμες και ιστορικές επειδή –σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές που αρνούνται να αλλάξουν την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων– τα κινήματα φαντάζονται ξανά πώς μπορεί να είναι ένα πραγματικά διαφορετικό νοτιοαφρικανικό πανεπιστήμιο. Προσκαλούν στην αναδημιουργία μιας κοινωνικής δομής που να αντανακλά πράγματι τη δυναμική και την πραγματικότητα των ανθρώπων που ζουν σε αυτήν τη χώρα. Ως τέτοιες, οι κινητοποιήσεις των φοιτητών είναι ένα πραγματικό άλμα προς μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο roarmag.org, στις 24 Οκτωβρίου 2015.
Για τη συγγραφέα
Η Mikaela Erskog είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ιστορίας και μέλος του Κινήματος Μαύρων Φοιτητών (Black Student Movement) στο Πανεπιστήμιο Rhodes, στο Γκράχαμσταουν της Νότιας Αφρικής.
