Τελικά το τζίνι, που δημιουργήθηκε με χίλιους κόπους, δεν μπαίνει πίσω στο μπουκάλι του. Δεν καταφέρνουν να το βάλουν οι δημιουργοί του που δεν υπολόγισαν καλά τις καταστάσεις στις οποίες θα ζούσε το δημιούργημά τους.

Του Μουράτ Ισσί

Η Τουρκία ανακοίνωσε επισήμως την παύση των επιχειρήσεών της στα συριακά εδάφη, αλλά ακολουθώντας τη μακρά ιστορική παράδοσή της συνεχίζει τις ανεπίσημες και αθέμιτες εμπλοκές της κατά των κουρδικών διεκδικήσεων στη Συρία. Το πρώτο ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί δεν είναι τόσο το πού θα οδηγηθεί η Τουρκία μετά από την αναγκαστική ανακοίνωση παύσης των επιχειρήσεων, αλλά το γιατί πραγματοποιείται αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή μια τέτοια ανακοίνωση.

Πρώτον, η συριακή πολιτική της Τουρκίας ναυάγησε και ο μεγαλύτερος φόβος των τουρκικών διοικητικών δυνάμεων παίρνει πια σάρκα και οστά. Το πολιτικά αδικημένο έθνος της Μέσης Ανατολής, το κουρδικό έθνος, θεσμοποιεί τα στρατιωτικά και πολιτικά αποκτημένα εδάφη του στη βόρεια Συρία. Οι τουρκικές δυνάμεις, παρά τις εντατικές προσπάθειές τους, δεν κατάφεραν να εμποδίσουν μια πιθανή «διεθνή αναγνώριση» των κουρδικών πολιτικών θεσμών, πριν την «ανακήρυξη» ενός προεδρικού κοινοβουλευτικού καθεστώς της Τουρκίας. Η επίσημη ανακοίνωση του τερματισμού της Επέμβασης Ασπίδας του Ευφράτη θα σημάνει και τον κατακερματισμό της τουρκιστικής ιδέας Κόκκινης Μηλιάς.

Αν οι τουρανιστικές ιδέες ξεκίνησαν με τα γραπτά του Ναμίκ Κεμάλ, στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, και αναπτύχθηκαν με τις ιδέες του Ζιγιά Γκοκάλπ περί μίας ουτοπικής τουρκικής πατρίδας, τότε αναμφίβολα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα 150 χρόνια τουρκιστικών, τουρανιστικών ιδεών θάφτηκαν στα ερημωμένα κουρδικά εδάφη της Συρίας και του νότου του Νοτίου Κουρδιστάν.

Δεύτερον, έφτασε πια η ημερομηνία λήξεως της εχθρικής, απειλητικής και μη συνεργάσιμης τουρκικής εξωτερικής πολιτικής κατά των προγραμμάτων υπέρ δυνάμεων στην περιοχή. Επαληθεύεται ξανά η αφρικανική λαϊκή παροιμία ότι όταν χτυπιούνται οι ελέφαντες, καταπατιούνται τα μυρμήγκια. Οι συνεχείς αλλαγές ρόλου της Τουρκίας έναντι σημαντικών γεωπολιτικών παικτών (από τις εχθρικές, ταπεινωτικές και προσβλητικές δηλώσεις απέναντι στο Ισραήλ, τη Συρία, το Ιράν, την Υεμένη, τη Ρωσία, την Αρμενία, μέχρι τη μεταγενέστερη στάση απέναντι σε ολόκληρη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ), καθιστούν πολύ δύσκολο για την ίδια να βρει υποστηρικτή και συνεργάτη. Γίνεται, πλέον, κατανοητό από την ευρύτερη διεθνή κοινή γνώμη ότι η Τουρκία, σαν ένας ζωντανός οργανισμός, συμπεριφέρεται παράλογα λόγω της κουρδικής φοβίας της.

Θα πρέπει, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι η Τουρκία του Ερντογάν διαβάζει σωστά τα γεγονότα, αλλά συμπεριφέρεται λάθος απέναντι σε αυτά:

α) Εάν ακολουθούσε τον δρόμο του εκδημοκρατισμού, τότε θα έπρεπε να αναγνωρίσει τα πολύ βασικά πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα των Κούρδων, δηλαδή την ελεύθερη χρησιμοποίηση της μητρικής γλώσσας στη δημόσια σφαίρα αλλά και στην ιδιωτική ζωή από έναν πληθυσμό της τάξης των 25 εκατομμυρίων. Η αναγνώριση της γλώσσας θα πρέπει να ενταχθεί στην εκπαίδευση και επιπλέον θα τεθεί το ζήτημα της αυτοδιοίκησης του ίδιου πληθυσμού. Η Τουρκία του Ερντογάν δεν θα διαλέξει μια τέτοια εφιαλτική για την ίδια πορεία διότι την έζησε το διάστημα 2012-2015. Μέσα σε 3 χρόνια χαλαρών και ήπιων πολιτικών, το φιλοκουρδικό κόμμα HDP κατάφερε να κερδίσει 80 βουλευτικές έδρες. Έτσι, αμέσως πάρθηκαν οι βίαιες αποφάσεις στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, τον Οκτώβριο του 2014, και ακολούθησε ο πόλεμος αμέσως μετά τις βουλευτικές εκλογές στις 7 Ιουνίου 2015.

β) Εάν ακολουθήσει τον δρόμο που ήδη έχει επιλέξει από το Οκτώβριο του 2014 και νομιμοποιήσει τον συνασπισμό του ΑΚP-MΗP, o δρόμος αυτός θα είναι άκρως επικίνδυνος για όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις. Ένα περίεργο, μονοκομματικό προεδρικό σύστημα δημιουργεί μια περιοχή εύφορη για να καλλιεργηθεί ένα αυταρχικό σύστημα. Για τον μαθημένο κουρδικό λαό δεν θα αλλάξει τίποτα, αλλά για τους άλλους λαούς της ευρύτερης περιοχής ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα σηματοδοτήσει μια μεγάλη αλλαγή.

Δύο δημοψηφίσματα εξελίσσονται ταυτόχρονα στη Μέση Ανατολή: το ένα στην Τουρκία και το άλλο στο Νότιο Κουρδιστάν. Χωρίς να χαθούμε στις λεπτομέρειες των καθημερινών εξελίξεων, ας δούμε από κοντά τα χαρακτηριστικά των δύο δημοψηφισμάτων και τις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις.

• Το δημοψήφισμα της Τουρκίας θα επιχειρήσει να νομιμοποιήσει τις παράνομες και αντισυνταγματικές πράξεις του κράτους του Ερντογάν. Το αθέμιτο θα μεταμορφωθεί σε θεμιτό και θα αναπαραχθεί εκ νέου το σύνταγμα της 12^ης Σεπτεμβρίου 1980, με τις μεταμοντέρνες του έννοιες, όπως το νέου τύπου τουρκικό μοντέλο προεδρικού συστήματος. Με μια τέτοια κίνηση, το ΑΚΡ και το κράτος του θα ολοκληρώσουν την ουσιαστική τους απομάκρυνση από τις ιδρυτικές αρχές, αλλά όχι και από τις επιθυμίες τους.
• Το δημοψήφισμα του Νότιου Κουρδιστάν θα ανοίξει τον Ασκό του Αιόλου. Αναμένεται ότι μια συντριπτική πλειοψηφία των Κούρδων του Ιράκ θα ψηφίσουν υπέρ μίας ανεξάρτητης χώρας από το κεντρικό Ιράκ. Η αναπαράσταση της κουρδικής εθνικής σημαίας στην πόλη Κιρκούκ (όπως είχε πραγματοποιήσει κάποτε η Τουρκία, με μια πολύ πετυχημένη θεατρική παράσταση για την πόλη Αλεξανδρέττα, το 1939) θα ακολουθήσει και στις άλλες αμφισβητούμενες περιοχές του Ιράκ που είναι πια στα χέρια των κούρδων πεσμεργάδων. Αυτό σημαίνει το 18% των νέων εδαφών του Νοτίου Κουρδιστάν που απέκτησαν οι Κούρδοι, πολεμώντας κατά του Ισλαμικού Χαλιφάτου, και μεταξύ των εδαφών αυτών βρίσκονται το Σεγκάλ, το Μαχμούρ, το Κιρκούκ, η ανατολική Μουσούλη κ.λπ.

Οι πιθανές άμεσες μελλοντικές εξελίξεις:

α) Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα των δημοψηφισμάτων, η επέμβαση κατά των ελεύθερων περιοχών των ανταρτών του ΡΚΚ θα συνεχιστεί.

β) Οι κρατούμενοι και προφυλακιστέοι –περίπου 10.000 πολιτικοί κρατούμενοι– που συνελήφθησαν στο πλαίσιο των αστυνομικών επεμβάσεων κατά των φιλό-ΡΚΚ κουρδικών θεσμών, θα παραμείνουν έγκλειστοι και οι δίκες τους θα πάρουν χρόνο. Επιπλέον, είναι πιθανόν να εμφανιστεί ένα νέο κουρδικό νόμιμο κόμμα στο δήθεν «κενό» του πολιτικού πεδίου. Το «νέο» κόμμα θα έχει μη φιλική στάση απέναντι στο ΡΚΚ και πιθανότητα θα στελεχωθεί με τους παλιούς πολιτικούς από τα ευρύτερα πολιτικά πεδία των φιλό-Μπαρζανί οργανώσεων και των κούρδων στελεχών του ΑΚΡ. Η προετοιμασία μιας τέτοιας οργάνωσης δεν είναι καινούργια και δεν πρέπει να θεωρούνται τυχαίες οι επεμβάσεις των τουρκικών αστυνομικών δυνάμεων που συνελάμβαναν μονάχα φιλό-ΡΚΚ στελέχη.

γ) Σε προηγούμενο άρθρο μας, είχαμε αναφέρει την πιθανή εμφάνιση της κουρδικής ένοπλης ομάδας Πεσμεργάδες Ροζ στο Ροζαβά/Δυτικό Κουρδιστάν και το Μπασούρ/Νότιο Κουρδιστάν. Η εμφάνιση τους πραγματοποιήθηκε και τα γεγονότα που ακολούθησαν στην ιστορική περιοχή των Ιεζιδών, Σεγκάλ/Şengal, ναι μεν πρέπει να διαβαστούν με την ευρύτερη πολιτική οπτική γωνία της δεύτερης πολιτικής πιθανής εξέλιξης που αναφέραμε μόλις παραπάνω, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα κομμάτι του παζλ των ΗΠΑ για την επέμβαση στην πόλης Ράκα. Η συγκεκριμένη ένοπλη ομάδα πρόκειται να λάβει μέρος μαζί με τα αμερικάνικα στρατεύματα στη γενικευμένη επίθεση κατά των Τζιχαντιστών. Το θέμα από μόνο του δημιουργεί πονοκέφαλο στην ηγεσία των κουρδικών στρατιωτικών μονάδων της Συρίας και του ΡΚΚ.

δ) Οι κουρδικές δυνάμεις του Ροζαβά, βασιζόμενες στην reel politik, με έξυπνες διπλωματικές κινήσεις κατάφεραν να σταματήσουν την εξάπλωση των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων. Οι παράνομες στρατιωτικές συμμορίες της Τουρκίας, στρυμωγμένες σε δύο μονάχα πόλεις της Συρίας, θα αυξήσουν τις εχθρικές επιθέσεις τους στο καντόνι Αφρίν και ο τακτικός στρατός της Τουρκίας πιθανότατα θα προσπαθήσει να δημιουργήσει συνθήκες εισβολής από τα βόρεια των κουρδικών καντονιών της Συρίας. Αν όχι, αν δηλαδή οι υπερδυνάμεις που εμπλέκονται στην περιοχή δεν επιτρέψουν κάτι τέτοιο, τότε σε όλο το μήκος των τούρκο-συριακών συνόρων θα υψωθούν τείχη. Έτσι το διαχωρισμένο Κουρδιστάν με τα τεχνητά σύνορα, τούτη τη φορά θα διαχωριστεί και με τα πραγματικά τείχη.

Για τον συγγραφέα

Ο Μουράτ Ισσί είναι Διδάκτορας Ιστορίας, ΚΕΝΙ/ Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.