Σύντομα πρόκειται να αποφασιστεί το κατά πόσο οι γιγαντιαίες αγροτικές επιχειρήσεις θα έχουν το δικαίωμα να κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας μερικά από τα πιο κοινά τρόφιμα της Ευρώπης.

Του Simon Marks

Μετάφραση: Σάκης Στεργενάκης

Η νομική γνωμοδότηση της ΕΕ σχετικά με τις πατέντες τροφίμων έχει δημιουργήσει φόβους στις μικρότερες επιχειρήσεις ότι οι «γίγαντες» της αγροχημικής βιομηχανίας, όπως η Monsanto και η Syngenta, θα είναι σε θέση να μονοπωλήσουν ποικιλίες βασικών αγροτικών προϊόντων, όπως το καρότο και το μπρόκολο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να εκδώσει πριν από το τέλος του έτους μια γνωμοδότηση, η οποία θα αποσαφηνίζει τις αμφισημίες που υπάρχουν στην ευρωπαϊκή νομοθεσία ως προς τη χρονική διάρκεια της κατοχύρωσης τροφίμων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Λίγο πριν από την ανακοίνωσή της, η επικείμενη απόφαση έχει προκαλέσει καταιγισμό άσκησης πιέσεων τόσο από τη βιομηχανία, όσο και από τους οικολόγους ακτιβιστές.

Η δημόσια συζήτηση επικεντρώνεται στον ορισμό της φύσης της καινοτομίας και στο κατά πόσον οι τεχνικές αναπαραγωγής των φυτών συνιστούν γενετική τροποποίηση ή αποτελούν εκδοχές τροποποίησης και επιτάχυνσης των φυσικών και βιολογικών διεργασιών.

Οι μεγάλες εταιρίες ισχυρίζονται ότι η δυνατότητα να κατοχυρώνουν τρόφιμα και σπόρους με πατέντες είναι κρίσιμη για το επιχειρηματικό τους μοντέλο, καθώς ξοδεύουν εκατομμύρια ευρώ για τον σχεδιασμό βιοτεχνολογικών καλλιεργειών που είναι, όπως λένε, πιο υγιεινές για τους καταναλωτές και πιο ανθεκτικές στα παράσιτα.

Όσοι αντιτίθενται υποστηρίζουν ότι δεν θα πρέπει να επιτραπεί να γίνουν οι βιολογικές διεργασίες και τα προϊόντα τους αποκλειστικότητα μεμονωμένων εταιριών. Διαμαρτύρονται ότι η επισιτιστική ασφάλεια και το περιβάλλον μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο εάν μειωθεί η ποικιλομορφία των καλλιεργειών, ενώ τα πιο κοινά λαχανικά θα είναι υπό τον έλεγχο μιας χούφτας εταιριών με «μεγάλες τσέπες».

«Οι άνθρωποι έχουν έντονα συναισθήματα για όλο αυτό και ανησυχούν», είπε ο Μάρτιν Έκβαντ, πρόεδρος του Κοινοτικού Γραφείου Φυτικών Ποικιλιών, ένα όργανο της ΕΕ που ιδρύθηκε το 1995 για την προστασία των δικαιωμάτων στην ποικιλομορφία των καλλιεργειών στην Ευρώπη.

Τα κατοχυρωμένα με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας φρούτα και λαχανικά είναι ήδη άφθονα. Έρευνες στις ΗΠΑ και τη Βρετανία έχουν δείξει ότι οι ποικιλίες των σπόρων λαχανικών έχουν μειωθεί περισσότερο από 90% σε σχέση με τις αρχές του 20ού αιώνα.

Το 2002, το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας χορήγησε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για το μπρόκολο με υψηλή περιεκτικότητα στις λεγόμενες γλυκοσινολάτες [glycosinolates], οι οποίες υποτίθεται ότι έχουν μεγάλα οφέλη για την υγεία. Το μπρόκολο διατίθεται τώρα στην αγορά από την εταιρεία Monsanto, η οποία το πωλεί με το εμπορικό σήμα Beneforté.

Το 2013, ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας χορηγήθηκε στην εταιρία Monsanto για τις ντομάτες που είναι ανθεκτικές στον βοτρύτη –ένα είδος μυκητίασης– παρόλο που οι αρχικοί σπόροι ελήφθησαν από τη διεθνή τράπεζα γονιδίων του Gatersleben στη Γερμανία.

Ομάδες όπως η No Patents on Seeds (Όχι Πατέντες στους Σπόρους) υποστηρίζουν ότι σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ –όπως ορίζεται στην οδηγία του 1998 για την «έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων»– δεν θα πρέπει να χορηγούνται διπλώματα ευρεσιτεχνίας σε «βιολογικές διεργασίες για την παραγωγή φυτών ή ζώων» . Αλλά ο νόμος σιωπά σχετικά με την κατοχύρωση των προϊόντων που προέρχονται ουσιαστικά από βιολογικές διεργασίες.

Πηγές που βρίσκονται κοντά στις διαδικασίες λήψης των επικείμενων αποφάσεων ανέφεραν ότι η Επιτροπή βρέθηκε σε δύσκολη θέση και ότι είναι απίθανο να διευκρινίσει τους ορισμούς των βιολογικών διεργασιών αρκετά καλά, ώστε να κλείσει τη συζήτηση οριστικά. Ορισμένες μεγάλες χώρες-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ολλανδίας, ζήτησαν την επανεξέταση της οδηγίας του 1998, προκειμένου να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη σαφήνεια ο τρόπος του χειρισμού των σπόρων.

«Οι εφευρέσεις βιοτεχνολογίας αξίζουν προστασίας, δεδομένης της αναμφισβήτητης καινοτομίας τους και του τεράστιου κόστος έρευνας και ανάπτυξης που απαιτείται για να φτάσουν στην αγορά», δήλωσε ο Μπράντον Μίτσενερ, εκπρόσωπος της Monsanto.

Κάνοντας έκκληση στην Ευρώπη να επιταχύνει τις ενέργειές της για να βγει από το αδιέξοδο που αντιμετωπίζει ως προς τη ρύθμιση του τομέα της βιοτεχνολογίας, ο Κρέγκ Ρικάρντ, εκτελεστικός διευθυντής στον τομέα Βιοτεχνολογίας Φυτών της CropLife International, δήλωσε ότι η ανάπτυξη μιας βιοτεχνολογικής καλλιέργειας κοστίζει 120 εκατομμύρια ευρώ και χρειάζεται πάνω από 13 χρόνια για να ολοκληρωθεί και να βγει στην αγορά. «Οι ρυθμιστικές διαδικασίες σε όλο τον κόσμο, και κυρίως στην Ευρώπη, έχουν γίνει τόσο μακροχρόνιες και επίπονες ώστε, στην ουσία, καθυστερούν την καινοτομία από το να φτάσει στους αγρότες και τους καταναλωτές, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου οι σοδειές και τα μέσα επιβίωσης είναι σε στασιμότητα», έγραψε σε μια ανοιχτή επιστολή.

Τον Μάιο, η Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Ελζμπιέτα Μπιενκόφσκα δήλωσε ότι η Ευρώπη χρειάζεται «να αποσαφηνίσει τον τρόπο με τον οποίο η προστασία των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα στην ποικιλομορφία των καλλιεργειών θα συνυπάρχουν αρμονικά» και σημείωσε ότι η Επιτροπή θα ασχοληθεί με το ερώτημα «σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να ληφθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα φυτό ή ζώο, βάσει της Οδηγίας Βιοτεχνολογίας (Biotech Directive)».

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις έχουν ήδη προωθήσει τις θέσεις τους. Σύμφωνα με την No Patents on Seeds, μόλις πέντε εταιρείες ελέγχουν το 75% της αγοράς αραβοσίτου στην ΕΕ, καθώς και το 95% της αγοράς λαχανικών.

Αυτό οφείλεται εν μέρει σε μια αυξανόμενη τάση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας να χορηγεί διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τα φυτά. Περίπου 2.800 διπλώματα ευρεσιτεχνίας για φυτά και 1.500 διπλώματα ευρεσιτεχνίας για ζώα έχουν χορηγηθεί στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1980, σύμφωνα με την No Patents on Seeds.

Η συζήτηση σχετικά με το τι μπορεί να κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πήρε μια νέα τροπή το 2010, όταν το Ανώτατο Συμβούλιο Προσφυγών του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας έδωσε διευκρινίσεις σχετικά με τον ορισμό των βασικών βιολογικών διεργασιών που δεν είναι κατοχυρώσιμες με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Το ζήτημα επανήλθε το 2015, όταν ο ίδιος φορέας επέλεξε να επιτρέψει να κατοχυρώνονται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τα προϊόντα που προέρχονται από βιολογικές διεργασίες.

Για την EuropaBio, μια ομάδα πίεσης στα μέλη της οποίας περιλαμβάνονται η Bayer, η Monsanto και η Syngenta, είναι σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα να κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεις που αφορούν φυτά.

«Αν οι επενδύσεις σε καινοτόμες εφευρέσεις φυτών δεν προστατεύονται στην ΕΕ … οι εταιρείες αναπαραγωγής των φυτών στην Ευρώπη θα χάσουν το κίνητρο για την καινοτομία. Αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με την υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητα της ΕΕ, δηλαδή την “τόνωση της απασχόλησης, της ανάπτυξης και των επενδύσεων”», είπε η ομάδα EuropaBio πρόσφατα.

O Έκβαντ, του Κοινοτικού Γραφείου Φυτικών Ποικιλιών, τόνισε τη σημασία της διατήρησης της ποικιλομορφίας για τους ερευνητές στην Ευρώπη.

«Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ πάνω στα δικαιώματα για ποικιλομορφία των καλλιεργειών, οι προστατευόμενες φυτικές ποικιλίες πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούνται ελεύθερα για τη δημιουργία νέων φυτικών ποικιλιών», είπε. «Είναι σημαντικό, το φυτικό υλικό να είναι διαθέσιμο στους ερευνητές για τη δημιουργία νέων ποικιλιών».

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο politico.eu, στις 3 Οκτωβρίου 2016.

Δείτε επίσης το site της Νο Patents on Seeds.