Σήμερα, 18 Μαρτίου, κλείνει ένας χρόνος από την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό. H συμφωνία, η οποία καταστρατηγεί το καθεστώς ασύλου στην Ευρώπη με κόστος τη ζωή και την ασφάλεια χιλιάδων προσφύγων, αιτούντων άσυλο και μεταναστών, συνοδεύτηκε οκτώ μήνες αργότερα από το Κοινό Σχέδιο Δράσης για την Εφαρμογή της Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Αναγκαίο συμπλήρωμα της συμφωνίας, η ανακοίνωση του Κοινού Σχεδίου Δράσης εντατικοποιεί τις διαδικασίες επαναπροώθησης και καταργεί με συνοπτικές διαδικασίες βασικές θεμελιωμένες εγγυήσεις που αφορούν το άσυλο. 

Το επιχείρημα των ευρωπαϊκών αρχών ότι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια ασφαλούς ρύθμισης της μετακίνησης των μεταναστών απέχει μακράν της πραγματικότητας. Στην ουσία αποτελεί ένα νέο μοντέλο καταστολής της μετανάστευσης, το οποίο ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ παρουσιάζουν ως πρότυπο σύναψης συμφωνιών και με άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα με χώρες της Βόρειας Αφρικής.

Όπως επισημαίνεται από την πλειοψηφία των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων και από τα κινήματα αλληλεγγύης που έχουν καταγγείλει από την πρώτη στιγμή τη συμφωνία, η μετακίνηση των ανθρώπων και η αναζήτηση οδών διάβασης σε ασφαλείς προορισμούς δεν μπορεί να παρεμποδιστεί. Το αποτέλεσμα της παρεμπόδισης των ανθρώπων είναι ότι οι διαδρομές προς τις οποίες εξωθούνται οι πρόσφυγες γίνονται ολοένα και πιο επικίνδυνες, ενώ χιλιάδες παραμένουν εγκλωβισμένοι σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα ελληνικά νησιά αλλά και σε στρατόπεδα στη Σερβία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύονται στην πρόσφατη έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, από την υπογραφή της συμφωνίας, τον Μάρτιο του 2016, έχουν χάσει τη ζωή τους τουλάχιστον 140 άνθρωποι, είτε προσπαθώντας να διέλθουν από τον Βαλκανικό Διάδρομο, είτε διασχίζοντας το Αιγαίο, είτε εγκαταλελειμμένοι στο κρύο στις συνοριακές περιοχές της Σερβίας και της Βουλγαρίας, είτε στις άθλιες συνθήκες των καταυλισμών στην Ελλάδα.

Ακόμα, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, από τον Μάρτιο του 2016, τα περιστατικά βίαιης αντιμετώπισης των προσφύγων από τις αρχές κατά την προσπάθεια διέλευσης των συνόρων έχουν διπλασιαστεί, ενώ έχουν αυξηθεί δραματικά τα συμπτώματα επιδείνωσης της ψυχικής υγείας των ανθρώπων που διαμένουν στους καταυλισμούς της Ελλάδας, με τον πληθυσμό που διαμένει σε αυτούς να ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες φιλοξενίας των συγκεκριμένων χώρων.

Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, ο πυλώνας της συμφωνίας, το επιχείρημα ότι η Τουρκία αποτελεί “ασφαλή χώρα” για την επαναπροώθηση προσφύγων και μεταναστών, αποτελεί “ανελέητη υποκρισία”, τη στιγμή που δεν υφίσταται καμία εγγύηση για την παροχή προστασίας και κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης για τους πρόσφυγες που  επαναπροωθούνται στο τουρκικό έδαφος. Επιπλέον, η συγκεκριμένη έκθεση τονίζει ότι η αναγκαστική κράτηση των μεταναστών και προσφύγων σε ειδικά κέντρα από τις ελληνικές αρχές αποτελεί “κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου”, το οποίο απαγορεύει οποιαδήποτε αυθαίρετη κράτηση ανθρώπων.

Πρόκειται για την “επιβολή τιμωρίας χωρίς να υφίσταται έγκλημα”, σημειώνεται στην έκθεση, ενώ περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο, από την επομένη της υπογραφής της συμφωνίας, οι χώροι φιλοξενίας στα ελληνικά νησιά μετατράπηκαν σε παράνομα κέντρα κράτησης.

“Η κατάσταση στα ελληνικά νησιά επιδεινώθηκε δραματικά μετά την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, στις 18 Μαρτίου του 2016. Στις 19 Μαρτίου οι καταυλισμοί εκκενώθηκαν και χιλιάδες άνθρωποι μεταφέρθηκαν με πλοία στην ενδοχώρα, προκειμένου να διαχωριστούν οι νέες αφίξεις από αυτούς που έφτασαν στη χώρα πριν από την εφαρμογή της συμφωνίας. Οι καταυλισμοί που εκκενώθηκαν μετατράπηκαν σε κέντρα κράτησης. […] Σε συνδυασμό με την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης στα hostspots, η αυτόματη κράτηση από την πλευρά της Ελλάδας κάθε νέο-αφιχθέντος, περιλαμβανομένων των αιτούντων άσυλο, παραβιάζει τις υποχρεώσεις της βάσει του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου [….]. Οι άνθρωποι που κρατούνται στη Λέσβο και τη Χίο δεν έχουν ουσιαστικά πρόσβαση σε νομική βοήθεια, έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης και σχεδόν καμία ενημέρωση για το καθεστώς τους και για το τι θα τους συμβεί“, επισημαίνεται στο κείμενο της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας.

Κατά τον πλέον κυνικό τρόπο, οι ευρωπαίοι ηγέτες επιδιώκουν να παρουσιάσουν την εφαρμογή της συγκεκριμένης συμφωνίας ως επιτυχή, συγχαίροντας την ελληνική κυβέρνηση για την “πρόοδό” της στην “επιδιόρθωση των ελαττωμάτων του συστήματος ασύλου της χώρας”, όπως δήλωσε ο Φρανς Τίμερμανς, σε ανακοίνωσή του για την πρόοδο της Ευρώπης στην εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, τον Δεκέμβριο του 2016. Όπως σημείωσε στην ίδια ανακοίνωση, αυτή η καλή απόδοση της Ελλάδας “παρέχει επιπλέον αντικίνητρα στην παράτυπη μετανάστευση και τις δευτερεύουσες μετακινήσεις και αντιπροσωπεύει ένα ακόμα βήμα για την επιστροφή σε ένα φυσιολογικό και λειτουργικό σύστημα του Δουβλίνου και του Σέγκεν”.

Απέναντι σε αυτό το κλίμα πανηγυρισμού των Ευρωπαίων ηγετών και στους επαίνους προς την Ελλάδα για τις “προόδους” της, ο John Dalhuisen, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη, δήλωσε σε ανακοίνωσή του:

“Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, η οποία έχει προκαλέσει οδύνη σε χιλιάδες πρόσφυγες, μετανάστες και μετανάστριες, αποτελεί ένα μελανό σημείο στη συλλογική συνείδηση της Ευρώπης. […] Σήμερα είναι μια σκοτεινή μέρα στην ιστορία της προστασίας των προσφύγων: μια μέρα κατά την οποία οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να εξαγοράσουν τις διεθνείς υποχρεώσεις τους, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη δυστυχία. […] Ένα χρόνο πριν, τα ελληνικά νησιά μετετράπησαν σε μία de facto αποθήκη, καθώς οι ακτές της Ευρώπης έπαψαν να αποτελούν άσυλο και έγιναν πηγή δυστυχίας. Εδώ και ένα χρόνο, χιλιάδες παραμένουν εγκλωβισμένοι σε επικίνδυνες, απελπιστικές συνθήκες και, όπως διαφαίνεται, σε μια ατέλειωτη αβεβαιότητα”.