Από τις 26-28 Μαΐου ο Eθνικοαπελευθερωτικός Ζαπατίστικος Στρατός (EZLN) και το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο (CNI) πραγματοποιούν συνάντηση στο Σαν Κριστόμπαλ ντε λας Κάσας για την ανάδειξη της υποψηφίας του κινήματος, μετά από την ιστορική απόφαση, τον Οκτώβριο του 2016, για συμμετοχή στις προεδρικές εκλογές. O μεξικανός συγγραφέας Χουάν Βιγιόρο γράφει για την ιδιαίτερη ορατότητα ενός αγώνα που δεν σταματά να μετασχηματίζεται.
Του Juan Villoro
Έχουν εξαφανιστεί οι Ζαπατίστας; Τα μίντια, άλλοτε άπληστα για ειδήσεις με τις πασα μοντάνιας [1], τους μεταχειρίζονται σαν να έχουν επιστρέψει στο σκοτάδι του χρόνου.
Όμως υπάρχουν. Αφοσιωμένοι στον μετασχηματισμό της καθημερινής ζωής στους αυτόνομους δήμους τους και στα Συμβούλια Καλής Διακυβέρνησης, δεν σταματούν να δημιουργούν πρωτοβουλίες. Ενάντια στην «οκνηρία της σκέψης», οργανώνουν σημαντικά διεθνή σεμινάρια, τα οποία προτιμούν να αποκαλούν «φυτώρια».
Το 2013, το Μικρό Ζαπατίστικο Σχολείο (Escuelita Zapatista) δέχθηκε 3.000 μαθητές από διαφορετικές χώρες, πρόθυμους να δεχθούν τις ιδέες που αναδύονταν από τα κάτω. Το 2014, η συνάντηση «Η Δίκαιη Οργή» ανέδειξε την ανάγκη να επινοηθούν δρόμοι ελπίδας σε καιρούς διώξεων (εκείνη τη χρονιά, ο δάσκαλος Χοσέ Λουίς Σολίς Λόπες, με το αγωνιστικό όνομα Γκαλεάνο, εμπνευσμένο από τον Ερμενεχίλδο Γκαλεάνα, σκοτώθηκε από παραστρατιωτικούς. Ο ΕZLN προχώρησε σε αλλαγές: ο υποδιοικητής Μοϊσές ανέλαβε το καθήκον της δημόσιας εκπροσώπησης, και ο Μάρκος πήρε το όνομα του Γκαλεάνο για να εκπροσωπήσει τις ιδέες του παλιού υποδιοικητή αλλά και να εκφράσει καινούργιες σκέψεις).
Το 2015, ένα ακόμη «φυτώριο» γιορτάστηκε στο Όβεντικ και το Πανεπιστήμιο της Γης: η κριτική σκέψη απέναντι στους κινδύνους του καπιταλισμού. Διάλογοι με διαφορετικούς χώρους του Μεξικού και του εξωτερικού πραγματοποιήθηκαν το 2016 στα φεστιβάλ CompArte και ConCiencia, μαζί με το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο, που επινοούσαν τρόπους αλλαγής μέσα από τον πολιτισμό και την επιστήμη. Αυτή η πυρετώδης δραστηριότητα δεν έλαβε ποτέ την ειδησεογραφική κάλυψη που της αξίζει, μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον παρηκμασμένο από τη βία, τη διαφθορά και τα πολιτικά κόμματα.
Από το 1994, οι Ζαπατίστας έχουν προτείνει εναλλακτικές για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο σε μια χώρα που αγνοεί τους ιθαγενικούς λαούς. Το 1996 υπέγραψαν τις συμφωνίες του Σαν Αντρές, τις οποίες η κυβέρνηση αρνήθηκε να θεσμοθετήσει. Το 2001, το Καραβάνι των Ζαπατίστας έφτασε στην Πόλη του Μεξικού για να απαιτήσει από την κυβέρνηση να τιμήσει τις συμφωνίες που υπέγραψε. Η κυβέρνηση έκανε ότι δεν ακούει.
Μια νέα στρατηγική αναδείχθηκε έκτοτε. Οι Ζαπατίστας ξέρουν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τη χώρα με συμβατικά μέσα. Χωρίς να βασιστούν απλώς στα όπλα που τους κατέστησαν ορατούς, αναζητούν νέους τρόπους συμμετοχής, αξιοποιώντας τις ρωγμές ενός μονολιθικού συστήματος για να τρυπώσουν από τα κάτω, όπως η υγρασία και τα μυρμήγκια.
Στα τέλη του 2016, το Eθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο και ο EZLN εξέτασαν την επιλογή να προτείνουν μια γυναίκα ιθαγενή ως ανεξάρτητη υποψήφια για τις εκλογές του 2018. Μια μακρά διαδικασία διαβούλευσης θα καθορίσει τη βιωσιμότητα αυτής της επιλογής και το ποια θα είναι η υποψήφια.
Δεν πρόκειται για μια αλλαγή πορείας ή για έναν εκλογικό ζήλο, αλλά για μια κίνηση ηθικής αυτών που έχουν λιγότερα. Σε μια χώρα όπου οι γυναίκες και οι ιθαγενικοί λαοί αντιμετωπίζουν συστηματικές διακρίσεις, το Εθνικό Ιθαγενικό Κογκρέσο και ο EZLN προτείνουν ότι η δύναμη έρχεται μέσα από τη συνένωση των αδυναμιών. Σε ένα εξαιρετικό κείμενό του στο Viento Sur, o Αρτούρο Ανγκιάνο, καθηγητής στο Aυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και συγγραφέας του βιβλίου «Το ατελείωτο λυκόφως: Πολιτική και κοινωνία στο Μεξικό των ραγισμένων αλλαγών», χαρακτηρίζει τη συμμετοχή των Ζαπατίστας στις εκλογές του 2018 ως «μια ανοιχτή και συμμετοχική διαδικασία πολιτικής κινητοποίησης [που θα ενισχύσει] το εργαστήριο των αντιστάσεων και της αλληλεγγύης ανάμεσα σε κοινότητες, πόλεις, γειτονιές, συλλογικότητες, ως οργανωμένους ή διασκορπισμένους πυρήνες που μπορούν να οδηγήσουν στην οργάνωση από τα κάτω».
Στις 21 Δεκεμβρίου του 2012, οι τουρίστες που αγαπούν την καταστροφή είχαν νοικιάσει δωμάτια στο Γιουκατάν για να παρακολουθήσουν από κοντά την «αποκάλυψη των Μάγιας». Η πληροφορία βασίστηκε σε ένα ανάγλυφο που βρέθηκε στα ερείπια του Τορτουέγο. Το ανάγλυφο δεν προανήγγειλε, όμως, το τέλος του κόσμου αλλά το τέλος ενός κοσμoλογικού κύκλου, του 13ου ημερολογιακού κύκλου των Μάγιας.
Την ημέρα της «αποκάλυψης» οι Ζαπατίστας συγκεντρώθηκαν σε διαφορετικές πόλεις της Τσιάπας σιωπηλοί. Το σύνθημά έλεγε: «Ακούτε; Είναι ο ήχος του κόσμου σας που καταρρέει. Είναι ο δικός μας που αναδύεται».
Οι χρόνοι και οι λόγοι των Ζαπατίστας είναι διαφορετικοί: περιμένουν για την υποδοχή τους. Όπως τα αντικείμενα που εμφανίζονται στους καθρέφτες οπίσθιας όρασης, είναι πιο κοντά από ό,τι φαίνονται.
[1] passa-montañas σημαίνει το «πέρασμα των βουνών». Έτσι ονομάζεται ο σκούφος που καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο αφήνοντας ένα μικρό άνοιγμα στα μάτια, τον οποίο φορούσαν οι αντάρτες για να περνούν μέσα από τα βουνά. Αποτελεί πλέον ένα σύμβολο του ζαπατίστικου αγώνα [Σ.τ.Μ.]
To κείμενο δημοσιεύτηκε στην El Pais, στις 11 Μαρτίου 2017.
Για τον συγγραφέα
Ο Juan Villoro είναι μεξικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος. Έχει λάβει το βραβείο Herralde για το μυθιστόρημά του El testigo [O μάρτυρας] (2004).
