Στους καιρούς της ξέφρενης τεχνολογικής εξέλιξης, η Ιαπωνία, τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, ακόμη παλεύει με τα βασικά ανθρώπινα αδιέξοδα.
Στους καιρούς που τα μέσα που διαθέτει η ανθρωπότητα θα έπρεπε να προάγουν το ευ ζην, πολλοί εξακολουθούν να αγωνίζονται όχι μόνο για το ευ, αλλά και για το ζην – υπό την έννοια όχι της επιβίωσης, αλλά της ίδιας της ύπαρξης.
Κι η Ιαπωνία είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση.
Η χώρα τού Χοκουσάι, του Κουροσάβα και του Τανιζάκι μετρά ολοένα και περισσότερους αυτόχειρες. Για την ακρίβεια, από τον Ιανουάριο έως και τον Νοέμβριο, περισσότεροι άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από αυτοκτονία παρά από τον κορωνοϊό.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ ο αριθμός των νεκρών της πανδημίας ανέρχεται σε 2.747 ανθρώπους (έως τις 19/12 και σύμφωνα με το διαρκώς ανανεούμενο απολογισμό του πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς), οι αυτόχειρες από τον Ιανουάριο έως και τον Νοέμβριο ξεπέρασαν τις 19.000.
Και παρότι δεν υπάρχουν ακόμη επαρκείς μελέτες που να «ενοχοποιούν» ευθέως την COVID-19 για την αύξηση των αυτοκτονιών, πιστεύεται πως τα θλιβερά αυτά ποσοστά συνδέονται με την παρατεταμένη πανδημία – που έχει εντείνει τα επίπεδα στρες, επιδεινώσει την οικονομική δυσχέρεια των πολλών και ενισχύσει την απομόνωση και το αίσθημα μοναξιάς.
Από τον Ιούλιο έως και τον Νοέμβριο, ο αριθμός των ανθρώπων που κατέφυγαν στο απονενοημένο στην Ιαπωνία σημείωσε αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους.
Σύμφωνα με την Εθνική Αστυνομική Υπηρεσία, μόνο τον Νοέμβριο ο αριθμός των αυτοχείρων έφτασε τους 1.798, αυξημένος κατά 11,3% σε σχέση με το 2019.
Ακόμη τραγικότερα ήταν τα στοιχεία τού Οκτωβρίου, με 2.153 αυτοκτονίες – 300 περισσότερες από του Σεπτεμβρίου και οι περισσότερες μηνιαίες από το 2015.
Μάλιστα, από τα θύματα τα 851 ήταν γυναίκες, αύξηση κατά 82,6% (!) σε σύγκριση με τον Οκτώβριο του ’19, τη στιγμή που η αντίστοιχη αύξηση στους άνδρες – θύματα ήταν 22%.
Παλιό φαινόμενο με σύνθετες ρίζες
Το φαινόμενο στην Ιαπωνία δεν είναι νέο. Η χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου διατηρεί τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών μεταξύ της G7 – και είναι η μόνη χώρα από τις συγκεκριμένες οικονομίες που η αυτοκτονία είναι η κύρια αιτία θανάτου στην ηλικιακή ομάδα 15 – 34 χρόνων, σύμφωνα με το ιαπωνικό υπουργείο Υγείας.
Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία έως το 2019, ο αριθμός των αυτοκτονιών είχε μειωθεί στις 20.000 – χαμηλότερο ποσοστό από τη στιγμή που οι υγειονομικές αρχές της χώρας άρχισαν να διατηρούν σχετικά αρχεία, το 1978.
Ιστορικά, η αυτοκτονία στην Ιαπωνία ήταν και θέμα τιμής, ένας τρόπος λύτρωσης από την ατίμωση. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες η αφετηρία τής αυτοχειρίας έχει αλλάξει. Μεταξύ των παραγόντων που ευθύνονται για την τραγική συνθήκη είναι οι ανεξέλεγκτες ώρες δουλειάς, η πίεση στο σχολείο, η κοινωνική απομόνωση, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, το στίγμα που συνδέεται με την ψυχική υγεία και εσχάτως οι επιπτώσεις της πανδημίας του κορονοϊού.
Μάλιστα, ο τελευταίος αυτός παράγοντας φαίνεται να ευθύνεται και για τη δυσανάλογη αύξηση αυτοκτονιών μεταξύ των γυναικών. Και υπάρχει λόγος γι’αυτό, εξηγούν οι ειδικοί, καθώς αποτελούν πλειονότητα οι γυναίκες που εργάζονται σε καθεστώς ημιαπασχόλησης στους τομείς εστίασης, λιανεμπορίου και τουρισμού, τους τομείς δηλαδή που έχουν πληγεί σοβαρότερα με περικοπές και απολύσεις λόγω πανδημίας.
«Η Ιαπωνία αγνοεί τις γυναίκες. Πρόκειται για μια κοινωνία όπου οι πιο αδύναμοι είναι αυτοί που αποκλείονται πρώτοι όταν κάτι άσχημο συμβαίνει» λέει η Έρικο Κομπαγιάσι και μόνο δύσκολο δεν είναι να την πιστέψει κανείς δεδομένης της δικής της σκοτεινής εμπειρίας. Η ίδια έχει αποπειραθεί τέσσερις φορές να δώσει τέλος στη ζωή της και σήμερα, στα 43 της χρόνια, με μια σταθερή δουλειά σε ΜΚΟ και έχοντας γράψει βιβλία για τον αγώνα της με την κατάθλιψη, παραδέχεται πως ο κορονοϊός έχει επαναφέρει το άγχος που ένιωθε κάποτε για τη ζωή της.
Ο φόβος ενδεχόμενου τρίτου κύματος
Σε σχέση με άλλα μέρη του κόσμου, η Ιαπωνία τών 126 εκατομμυρίων ψυχών βίωσε «ήπια» τον κορονοϊό, καταγράφοντας λίγους -τηρουμένων των αναλογιών- θανάτους και επιβάλλοντας χαλαρότερα μέτρα προστασίας.
Ωστόσο, τις τελευταίες εβδομάδες η χώρα καταγράφει καθημερινά ρεκόρ κρουσμάτων, τη στιγμή που οι λοιμωξιολόγοι της προειδοποιούν για τρίτο κύμα που θα ενταθεί τους χειμερινούς μήνες. Οι ειδικοί εκφράζουν φόβους πως ο υψηλός ρυθμός αυτοκτονιών θα επιδεινωθεί όσο δυσχεραίνει η οικονομική συγκυρία.
«Δεν έχουμε καν βιώσει τις πλήρεις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας. Η πανδημία ενδέχεται να επιδεινωθεί, κάτι που ίσως οδηγήσει σε νέο ημί-lοckdown. Κι αν αυτό συμβεί, οι συνέπειες μπορεί να είναι τεράστιες» αναφέρει η Μιτσίκο Ουέντα, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Ουασέντα του Τόκιο.
Από την πλευρά της, η ψυχίατρος Τοσίκο Κάμο συνοψίζει τα αίτια αύξησης των αυτοκτονιών ιδίως μεταξύ των γυναικών σε μόλις δύο λέξεις: «Χωρίς μέλλον»: Όπως εξηγεί, μια παγκόσμια πανδημία προκαλεί φόβο πολύ μεγαλύτερο από μιας τοπικής φυσικής καταστροφής. «Από μια πληγείσα περιοχή μπορείς να ξεφύγεις, τουλάχιστον στη θεωρία. Αν δεν τα καταφέρεις, μπορείς πάντα να ελπίζεις σε βοήθεια από το εξωτερικό – προμήθειες, εθελοντές κ.ο.κ. Αντιθέτως, η COVID-19 όχι μόνο είναι φονικη, είναι και οικουμενική. Πώς να ξεφύγει κανείς; Ίσως μένοντας σπίτι. Αλλά ο εγκλεισμός στο σπίτι μακριά από τον έξω κόσμο γίνεται κάποιου είδους φυλακή, γεννώντας και εντείνοντας εσωτερικές εντάσεις που επιβαρύνουν τις γυναίκες που παραδοσιακά έχουν το ρόλο των οικοκυρικών» εξηγεί η ίδια.
Νομοτελειακά το αδιέξοδο της ανθρώπινης δυστυχίας -με όποια αφετηρία- ίσως αποτελεί ανεπίλυτο πρόβλημα. Στην Ιαπωνία, πάντως, το «καμπανάκι» έχει ήδη ηχήσει και οι αρμόδιες αρχές αναμένεται να προωθήσουν «μέτρα αποτροπής αυτοκτονιών» -όπως το έθεσε ο επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου- ώστε να μην επαναληφθεί ένα νέο 2003 όταν και καταγράφηκε ιστορικό υψηλό 34.427 αυτοκτονιών.
