Zan, Zendegi, Azadi: Γυναίκα! Ζωή! Ελευθερία! Αυτό είναι το συγκλονιστικό σύνθημα των διαδηλώσεων που έχουν ξεσπάσει σε όλο το Ιράν, με αφορμή τον θάνατο της Μαχσά Αμινί, της 22χρονης Κούρδισσας Ιρανής που επισκεπτόταν την Τεχεράνη με την οικογένειά της, όταν η αστυνομία ηθών του Ιράν τη συνέλαβε, στις 16 Σεπτεμβρίου, επειδή αποκαλύπτονταν τα μαλλιά της κάτω από τη χιτζάμπ της.
Του Kian Tajbakhsh
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Με επικεφαλής κυρίως νεαρές γυναίκες και άνδρες στα τέλη της εφηβείας και στη δεκαετία των είκοσι χρόνων, οι μη βίαιες διαμαρτυρίες στο Ιράν εκφράζουν μια σειρά αιτημάτων.
Οι διαδηλώτριες, πέρα από την αγανάκτησή τους για την ταπείνωση που υφίστανται όταν παρενοχλούνται και συλλαμβάνονται για παραβίαση του ισλαμικού κώδικα ένδυσης –για να μη μιλήσουμε για τον κίνδυνο να πεθάνουν όπως η Αμινί– εκφράζουν επίσης την επιθυμία να ζήσουν υπό ένα διαφορετικό σύστημα διακυβέρνησης.
Πιστεύω ότι γινόμαστε μάρτυρες μιας συνθήκης πρωτοφανούς για την ιστορία του Ιράν: πρόκειται για ένα φεμινιστικό κοινωνικό κίνημα.
Η ανανεωμένη απαίτηση για λογοδοσία της κυβέρνησης και ατομική ελευθερία –το φιλελεύθερο δημοκρατικό ιδεώδες– έχει ξεπηδήσει μέσα από τη μάχη ενάντια στον πατριαρχικό έλεγχο των γυναικείων σωμάτων και την πατερναλιστική κυριαρχία του δημόσιου χώρου.
Το σημερινό φεμινιστικό κίνημα, στο οποίο μετέχουν γυναίκες και άντρες, λέει όχι: οι γυναίκες θα υπάρχουν στο δημόσιο χώρο όχι ως κηδεμονευόμενα όντα υπό τον έλεγχο των ανδρών φυλάκων του θρησκευτικού νόμου, αλλά ως ισότιμοι πολίτες.
Απαιτούν την αναγνώριση της θεμελιώδους ατομικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ελευθερίας, όπως έχουν μάθει να περιμένουν τα σύγχρονα άτομα.
Αν και προς το παρόν τα αιτήματα είναι πολιτικά ασαφή, ορισμένα εξ αυτών ήδη ενσωματώνουν την ευρύτερη απαίτηση για πολιτική αλλαγή. Το ισλαμικό καθεστώς ή νεζάμ απορρίπτει τη δυτική αντίληψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ασύμβατη με την ερμηνεία του ισλαμικού κανόνα.
Όποιο και αν είναι το άμεσο αποτέλεσμα, αυτό το κίνημα, που σπάει τα ταμπού, θα έχει πιθανότατα μια βαθιά, και θετική, επίδραση στην ιρανική κοινωνία και τις σχέσεις των δύο φύλων, μακροπρόθεσμα.
Σαράντα χρόνια βουβής ανυπακοής των γυναικών
Οι διαδηλώσεις δεν προέκυψαν από το πουθενά. Για πάνω από τέσσερις δεκαετίες η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν προσπαθεί να επιβάλει το ισλαμιστικό μοντέλο για τον δημόσιο χώρο (και την πολιτική διακυβέρνηση), μέσω οργάνων όπως η αστυνομία ηθικής, σε έναν πληθυσμό που στην πλειοψηφία του δεν πειθαρχεί.
Και για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες, εκατομμύρια γυναίκες όλων των τάξεων αντιστέκονται σε αυτό το καταναγκαστικό πρότυπο, συμμετέχοντας σε μια από τις μακροβιότερες εκστρατείες ανυπακοής πολιτών στον κόσμο, επιδεικνύοντας τακτικά και προκλητικά εκατοστά των μαλλιών τους, κάτω από τις μαντίλες τους που πέφτουν.
Την περασμένη εβδομάδα, εκπρόσωπος του καθεστώτος εκτίμησε στην ιρανική τηλεόραση ότι η αυστηρή εφαρμογή του νόμου θα σήμαινε φυλάκιση ή επιβολή προστίμων σε πάνω από 20 εκατομμύρια γυναίκες.
Όποιος κοιτάξει στους δρόμους των ιρανικών πόλεων θα συνειδητοποιήσει αμέσως ότι περίπου το 60-70% των γυναικών αντιστέκονται στον ενδυματολογικό κώδικα. Αναγνωρίζοντας αυτές τις πραγματικότητες, ο εκπρόσωπος ζήτησε να μειωθούν δραστικά οι ποινές για αυτού του είδους την ανυπακοή, υποστηρίζοντας, ωστόσο, ότι ο νόμος για τη χιτζάμπ πρέπει να εξακολουθήσει να εφαρμόζεται (έστω και με αυθαίρετη επιλογή) επειδή «είναι νόμος του Θεού».
Η άμβλυνση της ποινής για την αθέτηση του νόμου θα ήταν ένα σημαντικό κέρδος για τις γυναίκες στο Ιράν, αλλά προφανώς δεν θα τους προσέφερε ισότητα των φύλων ή ευρύτερες πολιτικές και αστικές ελευθερίες.
Είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι ένα καθεστώς, που απέτυχε να κατηχήσει μια ολόκληρη γενιά μέσω των κρατικά ελεγχόμενων σχολείων και της δημόσιας προπαγάνδας, θα κερδίσει, μέσα είκοσι λεπτά αναγκαστικής εκπαίδευσης σχετικά με τα οφέλη του χιτζάμπ σε ένα αστυνομικό τμήμα –όπου βιντεοσκοπήθηκε η Μαχσά Αμινί να καταρρέει– οτιδήποτε άλλο εκτός από πρόσθετη απέχθεια εκ μέρους της μελλοντικής γενιάς.
Σε κάθε περίπτωση, το σημερινό κίνημα διαμαρτυρίας απέδειξε ότι η ορθόδοξη και στενή ισλαμιστική κοινοτιστική αντίληψη, με την οποία το καθεστώς φαίνεται να έχει συνδέσει την ταυτότητά του, είναι ασύμβατη με έναν δημόσιο χώρο ελεύθερο τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες.
Ένα καθεστώς που θεωρεί ότι οι φιλελεύθερες προσωπικές ελευθερίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσκλήσεις σε αναρχία και ακολασία δεν μπορεί να προσφέρει στο λαό του μια σύγχρονη μορφή δημοκρατίας, στην οποία η πολιτική εξουσία να στηρίζεται στη συναίνεση των ατόμων σε μια ελεύθερα οργανωμένη κοινωνία πολιτών.
Η αβέβαιη έκβαση των διαδηλώσεων
Παρά τους νομικούς περιορισμούς υπό τους οποίους ζουν, πολλές Ιρανές έχουν σημειώσει σημαντικά επαγγελματικά και προσωπικά επιτεύγματα, μετά την ισλαμική επανάσταση του 1979. Υπηρετούν ως γιατροί, μηχανικοί, ακαδημαϊκοί, διευθύντριες, πρωταθλήτριες, ιδιοκτήτριες επιχειρήσεων και πολιτικοί, μεταξύ άλλων.
Ωστόσο, η επιτυχία των διαδηλώσεων δεν είναι καθόλου σίγουρη. Η νεζάμ απάντησε δυναμικά, συλλαμβάνοντας εκατοντάδες διαδηλώτριες, ενώ δεκάδες είναι οι νεκροί σε μια καταστολή που φαίνεται ότι θα συνεχιστεί.
Η άρνηση του καθεστώτος να υποχωρήσει στο θέμα της υποχρεωτικής χιτζάμπ αντανακλά την ψυχρή εκτίμησή του ότι οι υποστηρικτές της είναι αναγκαίοι για τη διατήρηση της εξουσίας, καθώς πάνω σε αυτούς στηρίζεται το στάτους, τα προνόμια και τα οικονομικά συμφέροντα των ανθρώπων του καθεστώτος.
Αν και αποτελούν μια σχετικά μικρή μειοψηφία, αυτοί οι υποστηρικτές είναι πρόθυμοι να επιβάλουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις καταναγκαστικά στην πλειοψηφία, χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική και αστυνομική δύναμη του κράτους. Η κατάργηση της υποχρεωτικής χιτζάμπ θα αποξένωνε αυτή τη βασική ομάδα υποστηρικτών και θα αποδυνάμωνε τη σταθερότητα της κυβέρνησης.
Η υποχώρηση στον καταιγισμό αιτημάτων για φιλελευθεροποίηση με την κατάργηση του νόμου για τη χιτζάμπ μπορεί να οδηγούσε στην κατάρρευση του καθεστώτος. Ο νόμος αυτός μπορεί να περιφρονείται ευρέως, αλλά η προοδευτική φιλελευθεροποίηση θεωρείται όλο και πιο ριψοκίνδυνη.
Όπως συμβαίνει με όλα τα σημεία καμπής σε αυταρχικά συστήματα, είναι δύσκολο να προβλεφθεί η έκβαση του αναπόφευκτου κύκλου της εξέγερσης και της καταστολής. Δεδομένης της εμπειρίας του παρελθόντος, φαίνεται πολύ πιθανό ότι το καθεστώς θα επικρατήσει βραχυπρόθεσμα. Αλλά αν συμβεί αυτό, η νεζάμ θα πρέπει να κυβερνήσει έναν κοχλάζοντα δυσαρεστημένο πληθυσμό δεκάδων εκατομμυρίων.
Οι γενναίες διαδηλώτριες στους δρόμους, σήμερα, έχουν εισάγει μια νέα διάσταση στο λεξιλόγιο του πολιτικού θάρρους και της αξιοπρέπειας, απαιτώντας μια δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη για τις Ιρανές και τους Ιρανούς όλων των ηλικιών και τάξεων.
Έθεσαν μια ηθική αλλά και πολιτική πρόκληση που θα προβληματίσει την ιρανική κυβέρνηση για τα επόμενα χρόνια.
To άρθρο δημοσιεύτηκε στο Public Seminar, στις 28 Σεπτεμβρίου 2022.
Για τον συγγραφέα
Ο Kian Tajbakhsh είναι ακαδημαϊκός συνεργάτης στην Επιτροπή για την Παγκόσμια Σκέψη του Πανεπιστημίου Κολούμπια και ανώτερος σύμβουλος στα Παγκόσμια Κέντρα Κολούμπια, όπου συντονίζει την επιτροπή αναφορικά με την αναγκαστική μετανάστευση. Το βιβλίο του “Creating Local Democracy In Iran: State-Building and Politics of Decentralization” έχει εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Cambridge University Press το 2022.
Διαβάστε επίσης:
