H ιρανογαλλίδα Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Αζαντέχ Κιάν, ειδική σε θέματα φύλου, μιλά στην εφημερίδα Monde για τις διαδηλώσεις που εξαπλώνονται στο Ιράν μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί και για τον ρόλο των γυναικών στο ξέσπασμα της κοινωνικής αντίδρασης.
Ο θάνατος της 22χρονης κουρδικής καταγωγής Μαχσά Αμινί, στις 16 Σεπτεμβρίου, η οποία έπεσε σε κώμα, ενώ βρισκόταν υπό αστυνομική κράτηση από τις αρχές του Ιράν, πυροδότησε ένα κύμα διαδηλώσεων που εξαπλώνονται ακαριαία την τελευταία εβδομάδα, σε ολόκληρη τη χώρα. Η Αμινί συνελήφθη από την αστυνομία Ηθών της Τεχεράνης, με την κατηγορία ότι δεν φορούσε ορθά το χιτζάμπ της.
Ο θάνατός της, για τον οποίο η αστυνομία του Ιράν αρνείται κάθε κατηγορία, πυροδότησε μια μαζική κοινωνική οργή για τη συστημική βία εναντίον των γυναικών. Εικόνες συγκεντρωμένων γυναικών που αφαιρούν το χιτζάμπ και κόβουν τα μαλλιά τους κάνουν τον γύρο του κόσμου, ενώ μέχρι στιγμής οι πληροφορίες κάνουν λόγο για περισσότερους από 15 θανάτους και δεκάδες τραυματίες, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων.
Οι Αρχές του Ιράν έχουν προχωρήσει, σε αρκετές περιοχές, σε μπλοκάρισμα του Ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε μια προσπάθεια να καμφθούν οι διαδηλώσεις. Εν τω μεταξύ, εμπειρογνώμονες των Ηνωμένων Εθνών ζητούν άμεση διερεύνηση των αιτίων θανάτου της Μαχσά Αμινί και καλούν τις Αρχές του Ιράν να παύσουν αμέσως τη χρήση θανατηφόρων όπλων εναντίον των ειρηνικών διαδηλώσεων.
Ο ίδιος ο Πρόεδρος του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι, σε δήλωσή του, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, είπε ότι έχει διαταχθεί έρευνα για τις συνθήκες θανάτου της Μαχσά Αμινί, αλλά αναφερόμενος στις διαδηλώσεις, έκανε λόγο για «πράξεις χάους», τις οποίες χαρακτήρισε ως «μη αποδεκτές».
Σε συνέντευξή της στη Le Monde, η ιρανογαλλίδα Αζαντέχ Κιάν, Καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Université Paris Cité, εξηγεί ότι η εκλογή του Εμπραχίμ Ραΐσι ως Προέδρου του Ιράν, τον Ιούνιο του 2021, ενίσχυσε την καταπίεση των ιρανών γυναικών. Η καθηγήτρια Κιάν είναι διευθύντρια του Κέντρου Διδασκαλίας, Τεκμηρίωσης και Έρευνας Φεμινιστικών Σπουδών και ειδική σε θέματα φύλου και πολιτικής δράσης του Ιράν. Όπως σημειώνει η ίδια, η μαζική παρουσία των γυναικών στις διαδηλώσεις του Ιράν αυτή τη στιγμή είναι πρωτόγνωρη, ωστόσο εκφράζει επιφυλάξεις για το κατά πόσο οι κοινωνικές αντιδράσεις μπορούν να οδηγήσουν στην πτώση του καθεστώτος.
Συνέντευξη στον Julien Lemaignen
Μετάφραση-Εισαγωγή: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Ερ: Πώς αξιολογείτε τη σημασία και τον αντίκτυπο των συνεχιζόμενων διαδηλώσεων μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί;
Απ: Το καινούργιο στοιχείο είναι ότι οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του κινήματος διαμαρτυρίας. Σε προηγούμενες περιπτώσεις, δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο ή δεν συνέβαινε σε τόσο μεγάλο βαθμό. Και πολλοί νέοι άνδρες υποστηρίζουν όλο και περισσότερο τις νέες γυναίκες που διαμαρτύρονται για τα δικαιώματά τους.
Ερ: Ο κ. Ραΐσι έσπευσε να ζητήσει τη διεξαγωγή έρευνας για τις συνθήκες θανάτου της Μαχσά Αμινί. Μπορούμε να περιμένουμε ότι θα εντοπιστούν οι υπεύθυνοι αξιωματούχοι;
Απ: Όχι. Είναι σαν τη συντριβή της πτήσης 752 της Ukraine International Airlines [που καταστράφηκε κατά λάθος από την ιρανική αντιαεροπορική άμυνα τον Ιανουάριο του 2020, με 176 νεκρούς]. Οι έρευνες δεν οδήγησαν ποτέ στην παραπομπή των κύριων υπευθύνων. Είναι οι μικροί παίκτες που συλλαμβάνονται.
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν ζητήσει έρευνα, αλλά αυτό δεν έχει νόημα. Τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να καταδικάσουν τη βία που ασκούν οι εξουσιαστές στην κοινωνία.
Ερ: Τι έχει κάνει ο κ. Ραϊσί, ο οποίος εξελέγη Πρόεδρος το 2021, για τη θέση των γυναικών και γενικότερα για τα κοινωνικά ζητήματα στη χώρα του;
Απ: Βλέπουμε μια σκλήρυνση της δημόσιας πολιτικής κατά των γυναικών.
Έχει δώσει στην Αστυνομία Ηθών λευκή επιταγή, υπό την εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος έχει πει ότι η υποχρέωση των γυναικών να φορούν κάλυμμα κεφαλής πρέπει να επιβληθεί.
Αυτές οι πολιτικές έχουν σχεδιαστεί για να κρατήσουν τις γυναίκες στο σπίτι. Οι γυναίκες δεν προσλαμβάνονται πλέον, εκτός από τις θέσεις εργασίας που χαρακτηρίζονται ως γυναικείες, όπως η διδασκαλία ή ορισμένες ιατρικές ειδικότητες, όπως η γυναικολογία. Σε άλλα επαγγέλματα, τους λένε να παραιτηθούν ή θα απολυθούν.
Το 2015, ο Ανώτατος Ηγέτης αποφάσισε ότι ο πληθυσμός πρέπει να διπλασιαστεί. Από το 2016-2017, η αντισύλληψη έγινε λιγότερο διαθέσιμη. Οι αγγειεκτομές και οι αμβλώσεις έχουν απαγορευτεί από το 2021. Οι δημόσιες πολιτικές ενθαρρύνουν τους πρόωρους γάμους, πριν από την ηλικία των 15 ετών και ο αριθμός τους έχει αυξηθεί κατά 20% επί των ημερών του κ. Ραϊσί. Ωστόσο, η πολιτική ελέγχου των γεννήσεων δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς η οικονομική κρίση δεν ενθαρρύνει τους Ιρανούς να κάνουν παιδιά και το ποσοστό γονιμότητας είναι μόνο 1,6 παιδιά ανά γυναίκα.
Το γυναικείο κίνημα στο Ιράν χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά έχασε τη δυναμική του λόγω της καταπίεσης. Κάποτε, ακόμη και υπό το ισλαμικό καθεστώς, ήταν εφικτό να γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών στις 8 Μαρτίου. Σήμερα, αυτό είναι αδύνατο – δεν αναγνωρίζεται καν. Παρουσιάζεται ως κάτι που αφορά μόνο τη Δύση.
Υπό τον Εμπραχίμ Ραΐσι, υπάρχει έντονη καταστολή όλων των κινημάτων διαμαρτυρίας, των ακτιβιστριών για τα δικαιώματα των γυναικών, των περιβαλλοντολόγων.
Οι πολιτιστικές πολιτικές είναι όλο και πιο περιοριστικές, όπως είδαμε με τη φυλάκιση των κινηματογραφιστών Jafar Panahi, Mohammad Rasoulof και Mostafa Al-Ahmad. Η βία κατά της κοινωνίας αυξάνεται.
Ερ: Είναι η συνεχιζόμενη καταστολή των διαδηλωτών μια συνήθης αντίδραση ή είναι σημάδι μιας νεοεμφανιζόμενης νευρικότητας από την πλευρά του καθεστώτος;
Απ: Η κυβέρνηση γίνεται όλο και πιο νευρική. Οι υπηρεσίες πληροφοριών διεξάγουν έρευνες που δείχνουν τη δυσαρέσκεια του πληθυσμού.
Η συμμετοχή στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου 2021 ήταν η χαμηλότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, στο 48,8%, και δεν μιλάω καν για τις βουλευτικές εκλογές. Οι ψηφοφόροι αρνήθηκαν να νομιμοποιήσουν το καθεστώς, το οποίο απαντά με καταστολή αντί να προσπαθεί να ανακτήσει την εμπιστοσύνη.
Ακόμη ένας λόγος για τον οποίο κινητοποιούνται τόσοι πολλοί άνθρωποι είναι η κατάσταση της οικονομίας. Το επίσημο ποσοστό φτώχειας είναι 46%, αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι υψηλότερο.
Ερ: Το Ιράν είχε μεγάλες διαδηλώσεις για το κόστος ζωής τον χειμώνα του 2017-2018 και τον Νοέμβριο του 2019, ενώ ακολούθησε ένα κύμα διαδηλώσεων στις αρχές του 2020 μετά το αεροπορικό δυστύχημα. Αποδυναμώνει αυτή η ακολουθία διαδηλώσεων το καθεστώς;
Απ: Το καθεστώς είναι πολύ εύθραυστο, αλλά αυτό δεν αρκεί για να ελπίζουμε στην πτώση του. Δεν βλέπω να αναδύεται μια βιώσιμη και αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Οι άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους επειδή δεν έχουν άλλα κανάλια, ούτε πολιτικά κόμματα ούτε ανεξάρτητα συνδικάτα. Από το 2017, οι διαμαρτυρίες είναι σποραδικές, αυθόρμητες και ανοργάνωτες λόγω έλλειψης δημοκρατίας. Και δεν οδηγούν σε καμία αλλαγή στο καθεστώς.
Ερ: Η συμφωνία για τα πυρηνικά φάνηκε να φέρνει το Ιράν πιο κοντά στη Δύση και τις αξίες της. Πόσο πιθανό είναι οι οπισθοδρομήσεις σε σχέση με τη συμφωνία, που προκλήθηκαν από την αποχώρηση της αμερικανικής πλευράς υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, να έχουν οδηγήσει την Τεχεράνη να εγκαταλείψει τον προοδευτισμό στην εσωτερική σκηνή;
Απ: Η υπαναχώρηση στο πυρηνικό ζήτημα αλλά και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχουν επιδεινώσει την κατάσταση.
Το Ιράν έχει έρθει πιο κοντά στους Ρώσους και τους Κινέζους. Πριν από πέντε ή έξι χρόνια, ο πρόεδρος Χασάν Ροχανί και ο υπουργός Εξωτερικών του, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, προσπαθούσαν να έρθουν πιο κοντά στη Δύση, κάτι που δεν άρεσε στον ανώτατο ηγέτη.
Η πυρηνική συμφωνία του 2015 δημιούργησε ένα μικρό άνοιγμα για τις πολιτικές ελευθερίες. Ορισμένες ΜΚΟ, οι οποίες δεν είχαν μπορέσει να λειτουργήσουν υπό τον Αχμάντ Αχμαντινετζάντ [συντηρητικός πρόεδρος από το 2005 έως το 2013], ξεκίνησαν εκ νέου το έργο τους. Οι άνθρωποι είχαν περισσότερο χώρο για ελιγμούς και οι νεαρές γυναίκες ήταν λιγότερο θυμωμένες. Υπήρχε ελπίδα.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στη Monde, στις 22 Σεπτεμβρίου 2022.
