Οι οικονομολόγοι υποβαθμίζουν την αξία αυτού που χρειαζόμαστε περισσότερο αυτή τη στιγμή: ανθρώπους που εργάζονται στη μέριμνα. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι υποτιμούν σοβαρά τις οικονομικές προκλήσεις που θέτει η πανδημία του COVID-19. Χωρίς την ορθή κατανόηση αυτών των προκλήσεων, τα επιθετικά νομισματικά και δημοσιονομικά μέτρα που επεξεργάζονται σε αυτή τη φάση πολλές κυβερνήσεις θα αποδειχθούν εντελώς ακατάλληλα για τους στόχους τους. Θα διαψευσθούν από την ιστορία ως οικονομικές «γραμμές Μαζινό» – ως μεγαλύτερες σε μέγεθος εκδοχές εργαλείων που σχεδιάστηκαν για να αντιμετωπίσουν παρελθούσες κρίσεις.

Του Paulo dos Santos

Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr

H πανδημία θέτει νέες και ξεχωριστές οικονομικές προκλήσεις. Υπονομεύει τη δυνατότητά μας να δεσμευτούμε σε παραγωγικές και εμπορικές δραστηριότητες, οι οποίες προϋποθέτουν στενή επαφή μεταξύ ανθρώπινων ομάδων: αυτό περιλαμβάνει τα περισσότερα πράγματα που συντηρούν μια σύγχρονη οικονομία.

Οι επιδημιολόγοι μάς ενημερώνουν ότι αυτή η πρακτική θα πρέπει να συνεχιστεί για κάποιους μήνες. Μια διαχείριση που μειώνει τις απώλειες ζωών και προστατεύει τις μακροπρόθεσμες παραγωγικές μας δυνατότητες απαιτεί δύο πράγματα: την προσωρινή παύση λειτουργίας των μεγάλων μονάδων της οικονομίας και την εστίαση των παραγωγικών πόρων της κοινωνίας στα είδη εργασίας που είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν το έχουν κατανοήσει, εν μέρει επειδή η κλίμακα και το μέγεθος αυτού που απαιτείται υπερβαίνει τα όρια της συμβατικής σκέψης, καθώς και τα όρια αυτών που γενικά θεωρούνται θεμιτά «οικονομικά ερωτήματα».

Η πανδημία απαιτεί μια άνευ προηγουμένου κινητοποίηση αυτού που οι φεμινίστριες ονομάζουν εργασία μέριμνας: εργασία για τη φροντίδα του εαυτού μας, των οικογενειών μας, και των κοινοτήτων μας.

Τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες, οι περισσότεροι άνθρωποι θα πρέπει να επικεντρωθούν σε μια ζωτική δουλειά: τη φροντίδα για τη συλλογική υγεία και την υποστήριξη της διάσωσης χιλιάδων, ακόμα και εκατομμυρίων ζωών, μένοντας στο σπίτι.

Πολλές οικογένειες θα καλούνται να το πράξουν, φροντίζοντας παράλληλα για εκατομμύρια παιδιά που αυτή τη στιγμή δεν πηγαίνουν στο σχολείο, για κάποιον αγαπημένο που δεν μπορεί να ικανοποιήσει μόνος του τις ανάγκες του, για κάποιον που αρρωσταίνει αλλά δεν χρειάζεται νοσηλεία.

Χρειάζεται να κατανείμουμε πόρους, προκειμένου να ενδυναμώσουμε τους ανθρώπους στο να επιτελέσουν αυτή την εργασία. Εδώ συναντάμε σοβαρά εμπόδια. Στοχαζόμενοι τις γενικές κοινωνικές στάσεις, οι περισσότεροι οικονομολόγοι υποτιμούν ριζικά αυτού του είδους την εργασία. Επιτελείται κυρίως από γυναίκες, τους φτωχούς ανθρώπους και τις μειονότητες.

Όταν αυτό περιλαμβάνει ανθρώπους που εργάζονται στο ίδιο τους το σπίτι, οι οικονομολόγοι δεν το θεωρούν καν παραγωγική εργασία. Δεν είναι κάτι που προσμετράται στο ΑΕΠ. Όταν επιτελείται από εργαζόμενους σε μονάδες φροντίδας, νοσοκομεία ή σπίτια, είναι σχεδόν πάντοτε πολύ χαμηλά αμειβόμενη εργασία.

Η κοινωνία απολαμβάνει τους καρπούς αυτής της εργασίας χωρίς να δίνει πολλά εις αντάλλαγμα σε εκείνους που την επιτελούν. Η τρέχουσα κατάσταση προσφέρει ένα ακραίο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η κοινωνία συνηθίζει να εκμεταλλεύεται αυτούς που επιτελούν τη συγκεκριμένη εργασία: η παράλογη απαίτηση πολλών εργοδοτών να δουλεύουν οι εργαζόμενοι από το σπίτι, ενώ έχουν να φροντίσουν τα μικρά παιδιά τους, διατηρώντας ταυτόχρονα τα κανονικά επίπεδα παραγωγικότητάς τους.

Η κοινωνία επίσης υποτιμά σοβαρά άλλα είδη εργασίας που χρειάζονται επειγόντως για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Χρειαζόμαστε νοσοκόμες, γιατρούς, φροντιστές/ριες, επιστάτριες/ες, υπαλλήλους στην τροφοδοσία, οδηγούς, ταχυδρομικούς υπαλλήλους και διανομείς κ.τλ., οι οποίοι παίρνουν προσωπικά ρίσκα που κανένας επενδυτής δεν θα πάρει.  

Κι όμως την ίδια στιγμή που τα γκροτέσκα υψηλά επίπεδα αμοιβών των επενδυτών συνήθως δικαιολογούνται στη βάση του κινδύνου απώλειας της περιουσίας που αντιμετωπίζουν, οι άνθρωποι που πραγματοποιούν αυτές τις εργασίες βιώνουν πολύ χαμηλά επίπεδα αμοιβών, επισφαλείς συνθήκες, και αδύναμη προνοιακή προστασία.

Οι αγορές εργασίας δεν διαμορφώνουν τους μισθούς με τρόπο που να αντανακλά την τεράστια κοινωνική αξία αυτής της εργασίας. Όπως με την εργασία μέριμνας, πολλές από αυτές τις δουλειές επιτελούνται από γυναίκες, φτωχούς, μετανάστριες/ες, και μειονότητες. 

Οι μισθοί και οι συνθήκες της αγοράς αποτυπώνουν τις επισφαλείς κοινωνικές θέσεις και πολλές φορές την πλήρη απελπισία αυτών που τυπικά επιτελούν αυτές τις εργασίες. Οι εξαιρετικά σημαντικοί εργαζόμενοι στην Amazon και την Instacart έχουν ήδη απειλήσει με απεργίες αν αυτές οι συνθήκες δεν βελτιωθούν άμεσα.

Προκειμένου να ενδυναμωθούν εκατομμύρια άνθρωποι να επικεντρωθούν στους τομείς εργασίας που είναι κρίσιμοι για την αντιμετώπιση αυτής της πανδημίας, η κοινωνία χρειάζεται να αναγνωρίσει τα πολύτιμα δημόσια αγαθά που δημιουργεί η εργασία μέριμνας, και να επιβραβεύσει αυτούς που επιτελούν άλλα ουσιώδη καθήκοντα, με τρόπο ανάλογο της κοινωνικής προσφοράς αυτής της εργασίας.

Κάτι τέτοιο μπορεί να επιδιωχθεί άμεσα, μέσα από μέτρα που ενισχύουν αυτούς τους εργαζόμενους, καθώς και τους μικρούς και μεσαίους επιχειρηματίες που πλήττονται από την προσωρινή παύση λειτουργίας των βιομηχανιών τους: καθολικές μηνιαίες μεταφορές χρημάτων που θα επιτρέψουν στις οικογένειες να επικεντρωθούν στην εργασία φροντίδας που χρειάζεται να επιτελέσουν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, θεσμικά μορατόρια στις υποθήκες, τα ενοίκια και άλλες δανειακές υποχρεώσεις των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, σημαντικές βελτιώσεις στις αποδοχές και στους όρους σύμβασης για όσους επιτελούν ουσιώδεις εργασίες έξω από το σπίτι τους, και διασφάλιση καθολικών, δημόσιων κοινωνικών προνοιών, όπως δημόσια ασφάλιση για όλες/ους, καθώς και αναρρωτική άδεια και ασφάλεια ζωής για τους εργαζόμενους/ες σε κρίσιμα πόστα.

Πέρα από τα άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, η παρούσα κρίση έχει αναδείξει την ανάγκη για έναν ριζικό αναστοχασμό πάνω στις οικονομίες μας και στον τρόπο με τον οποίο αποτιμούν οι περισσότεροι οικονομολόγοι μορφές εργασίας, δίχως τις οποίες οι κοινωνίες μας δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Μια καινοτόμος οικονομική ανάλυση, ικανή να επεξεργαστεί αυτό το πρόβλημα, μπορεί να βοηθήσει τις κοινωνίες να χτίσουν οικονομίες πιο στιβαρές, βιώσιμες και δίκαιες, γιατί θα επιβραβεύουν κάθε εργασία σύμφωνα με την πραγματική της συνεισφορά.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Developing Economics, στις 2 Απριλίου 2020.

Για τον συγγραφέα

Ο Paulo dos Santos είναι Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών στο New School for Social Research.