Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης εβδομάδας, οι Νοτιοαφρικανοί επεφύλαξαν στο κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) τη χειρότερη εκλογική του ήττα από την εποχή που το κόμμα έδωσε τέλος στο απαρτχάιντ, το 1994, υπό την ηγεσία του Νέλσον Μαντέλα. Ήταν οι πιο ανταγωνιστικές δημοτικές εκλογές, καθώς οι ψηφοφόροι αποφάσιζαν για το ποιος θα διοικεί τις 250 επαρχίες και δήμους, με αρμοδιότητες για βασικές παροχές, όπως το νερό, ο ηλεκτρισμός και τα απορρίμματα.
Του Abdi Latif Dahir
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο κατάφερε να κερδίζει τις εθνικές και τις δημοτικές εκλογές με απόλυτη πλειοψηφία πάνω από 60%, ωστόσο τα ποσοστά του σταδιακά μειώνονταν. Tην προηγούμενη εβδομάδα, το κόμμα διατήρησε μια πλειοψηφία της τάξης του 54%. Δέχτηκε όμως σοβαρό πλήγμα, καθώς έχασε κομβικές πόλεις, όπως τη διοικητική πρωτεύουσα Τσβέιν (Πρετόρια) και το Πορτ Ελίζαμπεθ. Δεν τα κατάφερε επίσης στο Κέιπ Τάουν, του οποίου την τοπική διοίκηση έχει χάσει ήδη από το 2006, ενώ στο Γιοχάνεσμπουργκ εξασφάλισε οριακά τη σχετική πλειοψηφία.
Ενώ παραμένει το μεγαλύτερο κόμμα της Νότιας Αφρικής, η βάση του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου συρρικνώθηκε από τη Δημοκρατική Συμμαχία (DA), το φιλελεύθερο κόμμα της αντιπολίτευσης, το οποίο αύξησε το ποσοστό του σε 26,5 % από 16% που είχε πριν από μια δεκαετία. Το νεότευκτο σοσιαλιστικό κόμμα Μαχητές για την Οικονομική Ελευθερία (EFF), με επικεφαλής τον δραστήριο πρώην πρόεδρο της Νεολαίας του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου Τζούλιους Μαλέμα κατέγραψε ποσοστό 8%.
Από μια άποψη, τα αποτελέσματα δεν ήταν εντελώς αναπάντεχα. Μια προεκλογική έρευνα κατέγραψε ότι το 57% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι το κυβερνών κόμμα έχει χάσει το «ηθικό του έρεισμα».
Αναφορές για διαμάχες στο εσωτερικό του κόμματος έκαναν ορισμένους υποψηφίους να μην συμμετάσχουν στην προεκλογική καμπάνια. Ο πρώην πρόεδρος Τάμπο Μπέκι ισχυρίστηκε ότι απουσιάζει σε ταξίδι. Ο πρώην αντιπρόεδρος Καλέμα Μοτλάντε δήλωσε πριν από κάποιες μέρες ότι το κόμμα που κάποτε εκπροσωπούσε έχει χάσει την «ιστορική προοπτική» του και ότι η ηγεσία αποτυγχάνει στον ρόλο της. «Είναι σαν να βρίσκεται η χώρα στον αυτόματο πιλότο. Δεν υπάρχει ηγεσία», σχολίασε χαρακτηριστικά ο Μοτλάντε.
Οι διαδηλώσεις για τα βασικά αγαθά έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο στη χώρα. Η ανεργία και η ανισότητα αυξάνονται με ραγδαίο ρυθμό και το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί μόνο κατά 0,8% την προσεχή χρονιά.
Η πρόταση για αύξηση των πανεπιστημιακών διδάκτρων τη χρονιά που πέρασε προκάλεσε την αντίδραση των φοιτητών που οργάνωσαν διαδηλώσεις με αίτημα τη μεταρρύθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης.
«Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι στις εκλογές υπερίσχυσε η ψήφος διαμαρτυρίας», λέει ο Λουκόνα Μγκούνι, υποψήφιος διδάκτορας κοινωνικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο KwaZulu-Natal στη Νότια Αφρική. Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο είδε ότι, καθώς ωριμάζει η δημοκρατία στη Νότια Αφρική, ο λαός «έχει τελικά το κλειδί για την εξουσία. Αυτές οι εκλογές και το αποτέλεσμά τους δείχνουν ότι οι πολίτες έχουν πραγματικά να δώσουν ένα μήνυμα στους πολιτικούς», προσθέτει.
Οι εκλογές αποτύπωσαν, επίσης, την απόρριψη του προέδρου της χώρας Τζέικομπ Ζούμα, ο οποίος εξελέγη για πρώτη φορά το 2009. Ο αμφιλεγόμενος πρόεδρος έχει δεχτεί έντονη κριτική τους τελευταίους μήνες και ορισμένοι ζητούν την παραίτησή του πριν από το τέλος της θητείας του, το 2019.
Η κυβέρνησή του αντιμετωπίζει κατηγορίες για διαφθορά. Τον Μάιο, οδήγησε σε παραίτηση τρεις υπουργούς Οικονομικών μέσα σε μία εβδομάδα. Νωρίτερα μέσα στη χρονιά, το ανώτατο δικαστήριο της χώρας τον διέταξε να επιστρέψει τα 16 εκατομμύρια δολάρια κρατικών πόρων που υπεξαίρεσε για να ανακαινίσει την ιδιωτική κατοικία του στην Νκάντλα, της επαρχίας Κβα Ζούλου Νατάλ.
Πράγματι, η απογοήτευση με την πολιτική του Ζούμα ήταν περισσότερο έκδηλη στην Νκάντλα, όπου το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο έχασε από το Kόμμα Ελευθερίας Inkatha (IFP).
H απεύθυνση του Ζούμα προς τους ψηφοφόρους να αντιμετωπίσουν τη Δημοκρατική Συμμαχία (DA) ως το κόμμα των καταπιεστών και τον μαύρο ηγέτη του, τον Μουσί Μαϊμάνε, ως συνεργό του καθεστώτος των λευκών, μοιάζει επίσης να εκπυρσοκρότησε.
«Οι ψηφοφόροι εκφράστηκαν. Υπάρχει μια σαφής τάση απομάκρυνσης από το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο. Το εκλογικό σώμα δεν ανταποκρίθηκε στην αρνητική καμπάνια που διεξήγαγε το κόμμα», σχολίασε στον τοπικό ραδιοσταθμό 702 ο πολιτικός αναλυτής Ρίτσαρντ Κάλαντ.
Αυτές οι δημοτικές εκλογές σηματοδοτούν, επομένως, μια αναδιάταξη της πολιτικής πραγματικότητας στη Νότια Αφρική. Υπάρχουν νέοι ψηφοφόροι που γεννήθηκαν μετά το τέλος του απαρτχάιντ το 1994.
Οι δύο ηγέτες των Μαχητών για την Οικονομική Ελευθερία και της Δημοκρατικής Συμμαχίας είναι τριαντάρηδες και ο λόγος τους έχει απήχηση στο νεαρό, αστικό εκλογικό σώμα. Η Δημοκρατική Συμμαχία επιχειρεί να παρουσιάσει τον εαυτό της ως κόμμα που μπορεί να δουλέψει με όλους τους Νοτιοαφρικανούς, ενώ οι ριζοσπαστικοί Μαχητές για την Οικονομική Ελευθερία απευθύνονται στους δυσαρεστημένους νέους ψηφοφόρους, υποσχόμενοι την εξάλειψη της διαφθοράς, την αύξηση του κατώτατου μισθού και την αναδιανομή της γης που βρίσκεται υπό λευκή ιδιοκτησία.
Για πολλούς Νοτιοαφρικανούς, η σημερινή ψήφος υπέρ του κόμματος που έφερε ιστορική αλλαγή στο παρελθόν δεν εγγυάται ότι δεν ψηφίζουν ενάντια στα συμφέροντά τους. Όπως δήλωσε ένας ψηφοφόρος στους New York Times, «Ο Μαντέλα έχει πεθάνει. Καταλαβαίνουμε ότι υπήρξε ένας ήρωας. Όμως σήμερα δεν χρησιμεύει σε κάτι να τον επικαλούμαστε συνέχεια. Δεν είναι κάτι που μπορεί να μας δώσει ψωμί να φάμε».
Το κρίσιμο ερώτημα είναι κατά πόσο τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα καταφέρουν να διαμορφώσουν αρκετά ισχυρές συμμαχίες, ώστε να κλονίσουν την πρωτοκαθεδρία του Αμερικανικού Εθνικού Κογκρέσου. «Πολιτικά κόμματα με εντελώς διαφορετικές ιδεολογικές κατευθύνσεις μπορεί να πιεστούν από το εκλογικό σώμα να συνεργαστούν», υποστηρίζει ο Μγκούνι, «και υπάρχει μια λανθάνουσα τάση που λέει “παρά τις όποιες διαφορές μας, έχουμε να χτίσουμε μια χώρα”».
To άρθρο δημοσιεύτηκε στο Quartz Africa, στις 6 Αυγούστου 2016.
Για τον συγγραφέα
O Abdi Latif Dahir συνεργάζεται με το Quartz Αfrica. Yπήρξε ρεπόρτερ εργασιακών και τεχνολογικών θεμάτων στην εφημερίδα Kenya’s Daily Nation και συνεργάστηκε με το United Press International. Έχει επίσης κάνει ελεύθερο ρεπορτάζ για τα Al Jazeera English, The Guardian (UK), The Africa Report, The East African και άλλα. Έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στη δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο Columbia.
