Το πρωί της Κυριακής 29 Νοεμβρίου, ο γνωστός κούρδος ακτιβιστής και δικηγόρος Ταχίρ Ελτσί έπεφτε νεκρός από σφαίρες τούρκων παρακρατικών στο Ντιγιάρμπακιρ, τη στιγμή που έκανε δηλώσεις στον Τύπο.
I can turn
And walk away
Or I can fire the gun
Staring at the sky
Staring at the sun
Whichever I chose
It amounts to the same
Absolutely nothing
The Cure, Killing an Arab, 1980
Αν ο Τζωρτζ Όργουελ έγραφε το δοκίμιό του «Πολιτική και η αγγλική γλώσσα» το 2016 αντί για το 1946, μάλλον θα συμπεριελάμβανε ένα απόσπασμα από το τελευταίο κείμενό μου στο openDemocracy για τις βομβιστικές επιθέσεις στην Άγκυρα ως παράδειγμα κακογραμμένου κειμένου, γιατί ήταν γεμάτο από μεταφορές, «επιτηδευμένες εκφράσεις», ίσως λίγους «φραστικούς ακρωτηριασμούς» και «λέξεις χωρίς νόημα».
Του Umut Ozkirimli
Δεν θα με κατηγορούσε ωστόσο για «ανεντιμότητα», την οποία θεωρούσε ως τον κύριο εχθρό της σαφούς γλώσσας, καθώς δεν υπήρχε χάσμα μεταξύ της πραγματικής και της δεδηλωμένης πρόθεσής μου, και είπα ότι ήθελα να πω. Στην πραγματικότητα, αυτός ήταν ίσως ο κύριος λόγος για τον οποίο το άρθρο δόνησε μια χορδή και κυκλοφόρησε ευρέως, δηλώνοντας με σαφήνεια κάτι που οι περισσότεροι παρατηρητές της Τουρκίας γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό:
η τουρκική κοινωνία είναι ανεπανόρθωτα διαιρεμένη, και η Τουρκική Δημοκρατία, όπως τη γνωρίζουμε έχει πεθάνει.
Ενας θάνατος όπως κανένας άλλος;
Μόλις μερικές εβδομάδες μετά τη δημοσίευση αυτής της «μη-προφητικής» προφητείας, παρακολουθούμε την αποκάλυψη να ξετυλίγεται, με τα χέρια μας δεμένα (στις περισσότερες περιπτώσεις και τις γλώσσες μας επίσης – κυριολεκτικά αν είναι κάποιος διαφωνών στην Τουρκία), με μια έντονη αίσθηση απελπισίας, γνωρίζοντας ότι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε οι περισσότεροι είναι απλώς να ανανεώνουμε εμμονικά τη ροή δημοσιεύσεων στο τουίτερ και να ξανατουιτάρουμε το «χάσταγκ της ημέρας»…Όπως κάνω τώρα για να παρακολουθήσω τα νέα της βάναυσης δολοφονίας του Ταχίρ Ελτσί (και δύο αστυνομικών), στη διάρκεια μιας συνέντευξης Τύπου στο Ντιγιάρμπακιρ.
Για μια ακόμη φορά, ο πραγματικός δράστης είναι, και μάλλον θα παραμείνει, άγνωστος αν κρίνουμε από τις ως τώρα επιδόσεις της κυβέρνησης στο να φέρει τους ενόχους ενώπιον της δικαιοσύνης. Όμως αυτοί που είναι έμμεσα υπεύθυνοι γι’αυτό το στυγερό έγκλημα και για την υπόθαλψη των συνθηκών που το κατέστησαν δυνατό είναι σχεδόν επώνυμοι. Άλλωστε ο Ελτσί, ο πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου του Ντιγιάρμπακιρ και επιφανής φιλο-κούρδος δικηγόρος και ακτιβιστής για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είχε πρόσφατα τεθεί σε κράτηση επειδή δήλωσε ότι το PKK δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση και από τότε δεχόταν αναρίθμητες απειλές κατά της ζωής του. Από την άποψη αυτή δεν διέφερε πολύ από τα άλλα θύματα της αιματηρής αβύσσου στην οποία έχει βυθιστεί η χώρα από τον Ιούνιο του 2015, και εντούτοις είχε καταφέρει να περάσει από αυτή τη δοκιμασία σχετικά άθικτος. Εννοείται, μέχρι σήμερα…
Ίσως λοιπόν τώρα είναι η στιγμή για να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Όργουελ και να αφήσουμε «το νόημα να επιλέξει τη λέξη, και όχι αντίστροφα», παραλείποντας «όλες τις προκατασκευασμένες φράσεις, τις άχρηστες επαναλήψεις, και γενικά την αγυρτεία και την ασάφεια». Τώρα είναι η ώρα για να μιλήσουμε ανοιχτά, ακόμη και αν τα λόγια μας μπορεί να φανούν ότι δεν είναι ικανά να εκφράσουν τις περίπλοκες πραγματικότητες και τον ανηλεή κόσμο της πραγματικότητας.
Κατά μέτωπο
Η εικόνα, για όσους θέλουν να τη δουν, είναι σαφής.
Ένας ηγεμόνας που έχει εγκαταλείψει ακόμη και την πραγματική επίφαση αμεροληψίας και σεβασμού για τη δημοκρατία· που έθεσε ως στόχο να δημιουργήσει ένα καθεστώς κατ’ εικόνα του – ένα προεδρικό σύστημα «τουρκικού τύπου» ή μια δύσκολα κρυμμένη αυταρχική μονοκρατορία, η οποία θα ηγείται μιας υποτακτικής «εθνικής και ιθαγενούς» κοινωνίας που εκτιμά τη σταθερότητα πάνω από οτιδήποτε άλλο.
Ένα κράτος που επιβάλλει κατάσταση πολιορκίας σε πόλεις και χωριά με κουρδική πλειοψηφία, με το πρόσχημα ότι απαντά σε αυτονομιστικές διακηρύξεις τοπικών πολιτικών και ακραίων ομάδων, και στο μεταξύ σκοτώνει πολίτες, κάποιες φορές με ελεύθερους σκοπευτές, οι οποίοι έχουν την άδεια να χρησιμοποιούν πραγματικά πυρά για να καταστείλουν διαδηλώσεις.
Ένα κόμμα που κατάσχει επιχειρήσεις και τηλεοπτικά κανάλια/εφημερίδες που ανήκουν στους επικριτές του, συμπεριλαμβανομένων αυτών που συνδέονται με τον κάποτε σύμμαχό του, το κίνημα Χιζμέτ του κληρικού Φετουλά Γκιουλέν, ο οποίος κατοικεί στην Πενσυλβανία, και τα παραχωρεί σε «διαχειριστές» με στενούς δεσμούς με αυτό.
Ένα καθεστώς που καθημερινά ασκεί διώξεις σε δημοσιογράφους και τους συλλαμβάνει είτε επειδή «βοηθούν και ενθαρρύνουν» την τρομοκρατία είτε επειδή προσβάλλουν τον πρόεδρο Ερντογάν, σύμφωνα με το άρθρο 299 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα. H εκστρατεία αυτή κορυφώθηκε και πάλι στις 26 Νοεμβρίου με τις συλλήψεις δύο διακεκριμένων δημοσιογράφων, του Τζαν Ντουντάρ και του Ερντέμ Γκιουλ, με την κατηγορία της κατασκοπίας, επειδή δημοσίευσαν ένα άρθρο για φορτηγά των μυστικών υπηρεσιών που μετέφεραν όπλα σε αντιπολιτευόμενες ομάδες στη Συρία, ανεβάζοντας έτσι τον αριθμό των φυλακισμένων αυτή τη στιγμή δημοσιογράφων σε 30.
Μια κυβέρνηση που δεν διστάζει ακόμη και να καταρρίψει ένα ρωσικό αεροπλάνο, επειδή παραβιάζει τον εναέριο χώρο ακόμα και για 17 δευτερόλεπτα, εκθέτοντας τη χώρα σε μια σειρά αντιποίνων από έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της και μια, ίσως κάπως αποδυναμωμένη, υπερδύναμη.
Μια χώρα που είναι 149η από τις 180 χώρες στην κατάταξη του Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (πέφτοντας από την 98η θέση σε σύνολο 161 χωρών το 2005)· που είναι πρώτη στη λίστα των αιτημάτων για αφαίρεση αναρτήσεων από το τουίτερ, με 408 από τα συνολικά 442 αιτήματα στο διάστημα 1 Ιανουαρίου-30 Ιουνίου 2015 και 328 από τα συνολικά 376 αιτήματα στο προηγούμενο διάστημα, 1 Ιουλίου-31 Δεκεμβρίου 2014· όπου 105.958 ιστότοποι έχουν απαγορευθεί τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρείχε το engelliweb.com, το οποίο παρακολουθεί τις απαγορεύσεις στο διαδίκτυο στην Τουρκία.
Όλα έχουν σχέση με τον Ερντογάν;
Κι όμως, όσο ελαττωματικές κι αν είναι οι εκλογικές διαδικασίες, ο Ερντογάν, ο κουκλοπαίχτης αυτού που ο ίδιος και τα μέλη της ακολουθίας του εμφατικά αποκαλούν η «Νέα Τουρκία», είναι ένας δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης, ο οποίους βγήκε νικητής από όλες τις εκλογές στις οποίες συμμετείχε είτε ως υποψήφιος είτε ελέγχοντας από το παρασκήνιο τον κομματικό μηχανισμό, συμπεριλαμβανομένων των πιο πρόσφατων, όπου το κόμμα του κατάφερε να πάρει 49,5% των ψήφων και 317 έδρες στο κοινοβούλιο, μόλις 13 λιγότερες από την πλειοψηφία που απαιτείται για να αλλάξει το σύνταγμα.
Στο διεθνές πλαίσιο, επίσης, ο Ερντογάν απέχει πολύ από το να είναι ο σκοτεινός ηγέτης κάποιας μακρινής χώρας που η «Δύση» προτιμά να αγνοεί. Είναι μέλος της συμμαχίας που πολεμάει εναντίον του Ισλαμικού Κράτους· έχει ισχυρή υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι διατεθειμένες να κάνουν πολλές παραχωρήσεις, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του, με αντάλλαγμα τη χρήση στρατιωτικών βάσεων στην περίπτωση της πρώτης και μια υπόσχεση να ανασχέσει το προσφυγικό ρεύμα στην περίπτωση της δεύτερης.
Έτσι δεν είναι υπαίτιος για όλα ο Ερντογάν. Είναι επίσης και ο λαός, ή τουλάχιστον μια σημαντική πλειοψηφία όσων έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν, οι οποίοι εξέφρασαν την υποστήριξή τους για το κόμμα του και τις πολιτικές που εφαρμόζει. Και επίσης η Δύση, η οποία για μια ακόμη φορά επέλεξε να δώσει προτεραιότητα στα συμφέροντα και όχι στις αξίες.
Οι επιλογές όσων πιστεύουν στα λόγια του V, του φανταστικού χαρακτήρα του δυστοπικού πολιτικού θρίλερ V for Vendetta, ότι «κάτι πάει πολύ λάθος σε αυτή τη χώρα» είναι πολλές. Μπορούν να επιλέξουν τη σιωπηλή υπακοή, αποδεχόμενοι ό,τι τους κληρώνει η μοίρα· μπορούν να καταφύγουν στον κυνισμό και να επαναλάβουν τον διάσημο ορισμό της δημοκρατίας από τον Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω ότι «είναι ένας μηχανισμός που εγγυάται ότι θα μας κυβερνούν όπως μας αξίζει» μέχρι να πείσουν τον εαυτό τους· ή μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά όπως έκανε πάντα ο Ταχίρ Ελτσί – για παράδειγμα όταν υπεράσπιζε τα δικαιώματα των 35 πολιτών που σκοτώθηκαν, ανάμεσα σε τόσους άλλους, στη διάρκεια μιας αεροπορικής επιδρομής το 2011 στο Uludere/Roboski.
Στη μνήμη του αφιερώνεται αυτό το άρθρο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Opendemocracy ,στις 29 Νοεμβρίου 2015.
Για τον συγγραφέα
O Umut Özkirimli είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Κέντρο Μεσανατολικών Σπουδών (Center for Middle Eastern Studies-CMES), στο πανεπιστήμιο του Lund. Είναι επίσης συνεργάτης του Κέντρου Μελέτης Πολιτικής της Ιστανμπούλ (Istanbul Policy Center-IPC), στο πανεπιστήμιο Sabanci. Είναι συνεκδότης (με τον Σπύρο Α. Σοφό) μιας σειράς εκδόσεων με θέμα το “Ισλάμ και τον Εθνικισμό” στον εκδοτικό οίκο Palgrave Macmillan. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι η Δημιουργία ενός Κινήματος Διαμαρτυρίας στην Τουρκία #occupygezi (The Making of a Protest Movement in Turkey. #occupygezi) (συλλογή μελετών, Palgrave Macmillan, 2014). Ετοιμάζει αυτή την περίοδο την τρίτη έκδοση του βιβλίου του Θεωρίες του Εθνικισμού: Μια κριτική προσέγγιση που θα εκδοθεί στο τέλος του 2015. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του Θεωρίες του εθνικισμού : Μία κριτική προσέγγιση / Umut Özkirimli · μετάφραση Ιουλία Πεντάζου · επιμέλεια Αλέξης Ηρακλείδης. – 1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2011 και Το βάσανο της Ιστορίας : Ο εθνικισμός στην Ελλάδα και στην Τουρκία / Ουμούτ Οζκιριμλί, Σπύρος Α. Σοφός · μετάφραση Γιώργος Σαλταπίδας. – 1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008.
