Όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η «Νέα Τουρκία» ξεκίνησε επισήμως από τις 16 Απριλίου 2017. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα εγκατάλειψε τις ιδρυτικές αρχές της. Ωστόσο, η συγκεκριμένη, «οικειοθελής» εγκατάλειψη του παρελθόντος δεν θα ολοκληρωθεί τόσο εύκολα, καθώς δεν φαίνεται να υπάρχει η καθολική συναίνεση της κοινωνίας.

του Μουράτ Ισσί

Το δημοψήφισμα της 16^ης Απριλίου ήταν μια ιστορική καμπή στην ιστορία της χώρας. Αν ο Ερντογάν κρατήσει τις προεκλογικές του υποσχέσεις (κατάργηση του υπουργείου Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, επαναφορά της θανατικής ποινής και εφαρμογή του νέου συντάγματος), θα πραγματοποιηθεί το «πάγωμα» των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Αυτό θα σημαίνει ότι για πρώτη φορά μετά από 227 χρόνια, από την περίοδο του Σελίμ Γ’ (1790), σταματάει η δυτική ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας.

Τα σημαντικά σημεία της μετά-δημοψήφισματικής εποχής στην Τουρκία είναι:

• Το ΑΚΡ, για πρώτη φορά μετά από 15 χρόνια διακυβέρνησης της χώρας, έδειξε στη διεθνή κοινή γνώμη πώς ΔΕΝ κυβερνιέται μια χώρα.
• Όσο το ΑΚΡ μεταμορφώνεται σε MHP (Κόμμα των Εθνικιστών) και οι ιδρυτικές αρχές του συμβιβάζονται με τις εθνικιστικές, φυλετικές θέσεις του ΜΗΡ, τόσο θα πλησιάζουμε στην ενσάρκωση της Φιλελεύθερης Τουρκοποιημένης Ισλαμοποίησης της Τουρκίας.
• Η συμμαχία AKP-MHP χρησιμοποίησε, για άλλη μια φορά, επιδέξια τον μη ενωτικό χαρακτήρα της κουρδικής πολιτικής για να ισχυροποιήσει τη θέση της. Οι κουρδικές οργανώσεις δεν κατάφεραν να κρατήσουν ενιαία στάση απέναντι στο ερώτημα του δημοψηφίσματος. Το HUDA-PAR τάχθηκε υπέρ του ΝΑΙ ενώ οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις υποστήριξαν είτε το ΟΧΙ είτε το άκυρο. Η παρουσία, όμως, πολιτικών δυνάμεων εντός της κουρδικής κοινωνίας οι οποίες στήριξαν το ΝΑΙ δημιούργησε ανισορροπία στην κουρδική πολιτική, καθώς για άλλη μια φορά συγκεκριμένες κουρδικές οργανώσεις διαδραμάτισαν τον ρόλο του αναπνευστήρα της τουρκικής πολιτικής στο εσωτερικό των Κούρδων.
• Στόχος του ΡΚΚ ήταν να δημιουργηθεί μια κατάσταση παρόμοια με αυτή των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου του 2015, όταν το HDP είχε καταφέρει να εκλέξει 80 βουλευτές. Δεδομένων των συνθηκών, ΡΚΚ και HDP μπορούν να θεωρούν ότι πέτυχαν σημαντική νίκη με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
• Το ποσοστό του ΟΧΙ εμπόδισε τη γέννηση ενός νέου φασιστικού κράτους. Δεν είναι ικανό όμως να εμποδίσει την εξέλιξη ενός παραστρατιωτικού φασιστικού κινήματος, το οποίο θα επιδιώξει πλέον τον αφανισμό των εσωτερικών του αντιπάλων (Αλεβίτες, Κούρδοι δημοκράτες κλπ)
• Οι πρώτες αντιδράσεις του κρατικού κατεστημένου δείχνουν ότι στόχος είναι η επιτάχυνση της συναισθηματικής απομάκρυνσης των κοινωνιών της Τουρκίας μεταξύ τους. Αυτή η «διακοπή δεσμού» των πολιτών μεταξύ τους θα εντείνεται βαθμιαία, όσο πλησιάζουμε στις τοπικές εκλογές (Μάρτιος 2019) αλλά και τις βουλευτικές (Νοέμβριος 2019).

Το ερώτημα που τέθηκε ενώπιον των ψηφοφόρων στο δημοψήφισμα της Τουρκίας ήταν:

-Είστε υπέρ (ΝΑΙ) του νέου συντάγματος το οποίο κάνει αλλαγές στο υφιστάμενο χουντικό σύνταγμα του Εβρέν (έχει τεθεί σε ισχύ 07.11.1982 επί του στρατιωτικού πραξικοπήματος);

-Είστε υπέρ (ΟΧΙ) του υφιστάμενου χουντικού συντάγματος του Εβρέν με την αναθεωρημένη μορφή του;  

Η συμμετοχή έφτασε το 86% των ψηφοφόρων

Σύμφωνα με όσα είπε ο Ερντογάν αμέσως μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων θα πρέπει να περιμένουμε:

• Συνέχιση των εχθροπραξιών με την ένοπλη πτέρυγα των Κούρδων.
• Θα έρθει στο προσκήνιο η περίφημη  επαναφορά της θανατικής ποινής. Είναι πιθανό το αίτημα αυτό να χρησιμοποιηθεί από τον τούρκο Πρόεδρο ως εργαλείο κινητοποίησης των μαζών αν και έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι τέτοιου είδους εργαλειοποιήσεις λειτουργούν και ως μπούμερανγκ.
• Οι σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ μπαίνουν για τα καλά στο “ψυγείο”.

Οι πιθανές εξελίξεις στις ευρύτερες κουρδικές περιοχές στο άμεσο μέλλον

Τουρκία

α) Ο πόλεμος μεταξύ των κούρδων ανταρτών και του τουρκικού στρατού θα μεγαλώσει. Θα είναι δύσκολο να μειωθεί η ένταση. Αντίθετα, ο πόλεμος θα μεταφερθεί πιθανώς στις μεγάλες τουρκικές πόλεις.

β) Μαζί με τον πόλεμο θα ξεκινήσει και ο τρίτος γύρος των Ειρηνικών Διαβουλεύσεων (ο πρώτος ήταν οι μυστικές συνομιλίες της ΜΙΤ με το ΡΚΚ στην Όσλο της Νορβηγίας, το 2012, ο δεύτερος γύρος μεταξύ του ΡΚΚ και του Ερντογάν από το 2013 έως το 2015). Ο διάλογος θα γίνει αυτή τη φορά με τις «μετριοπαθείς» κουρδικές οργανώσεις και όχι κατευθείαν με το ΡΚΚ. Θα ακουστούν τα ονόματα  διάφορων φίλο-Μπαρζανικών κουρδικών οργανώσεων. Κυρίως το νεοσύστατο Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν Τουρκίας..

γ) Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν αφήνει περιθώρια για πολιτικές κινητοποιήσεις του επιπέδου της απεργίας πείνας Κούρδων πολιτικών κρατουμένων που συνεχίζεται για περισσότερο από δύο μήνες. Τέτοιου είδους κινητοποιήσεις δύσκολα θα βρίσκουν πολιτικά στηρίγματα πλέον στην Τουρκία.

δ) Με τη συνέχιση των συγκρούσεων μεταξύ ανταρτών και του τουρκικού στρατού είναι πιθανόν η Τουρκία να επαναφέρει τη συζήτηση περί απαγχονισμού του Οτζαλάν. Κάτι τέτοιο θα άνοιγε εκ νέου την παλιά συζήτηση εντός των κουρδικών κόλπων σχετικά με το πόσο συμφέρει η εκδημοκρατικοποίηση της Τουρκίας και αν το ΡΚΚ είναι κόμμα της Τουρκίας ή του Κουρδιστάν;

Συρία

α) Οι επιθέσεις του επίσημου τουρκικού στρατού κατά των κουρδικών καντονιών από τον Βορρά θα συνεχιστούν, αλλά το βάρος θα δοθεί στο Αφρίν. Όπως έχουν ανακοινώσει οι κουρδικές δυνάμεις της Συρίας και οι Δυνάμεις Δημοκρατικής Συρίας, εφόσον δεν υπάρξει ουσιαστική αντίδραση των ΗΠΑ κατά των επιθέσεων του τουρκικού στρατού, θα τεθεί εν αμφιβόλω η ισχυρή συμμετοχή του YPG στη γενικευμένη επίθεση της πόλης Ράκκα.

β) Οι ΗΠΑ αναμένεται να μεταφέρουν περισσότερους στρατιώτες στη Μέση Ανατολή για την επίτευξη της επέμβασης στη Ράκκα. Για την ώρα, τα μέτωπα κατά του Ισλαμικού Κράτους είναι τα εξής: Από τα ανατολικά ΗΠΑ και οι Ροζ Πεσμεργάδες, από τα βόρεια και τα δυτικά ΗΠΑ και οι Δυνάμεις Δημοκρατικής Συρίας. Γι’ αυτό οι αεροπορικές βάσεις που φτιάχτηκαν στην Ροζαβά χρησιμοποιούνται πιο πολύ από το Ιντζιρλίκ.

γ) Η χρονική στιγμή της μετατόπισης του πολέμου στην πόλη Ιντλίμπ εξυπηρετεί τα τουρκικά συμφέροντα. Οι διεργασίες της ίδρυσης ενός «Συριακού Εθνικού Στρατού» συνεχίζονται. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, οι επιθέσεις κατά των άμαχων πληθυσμών κατά τη μεταφορά τους από το Χαλέπι και η χημική επίθεση, για την οποία τον λογαριασμό πλήρωσε ο Άσαντ, είναι ύποπτες. Φαίνεται, όμως ότι οι υπερδυνάμεις τις διάβασαν ορθά.

Ιράκ

α) Όσο είναι ακόμα “ζεστά” τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος της Τουρκίας πρέπει να αναμένεται μια πολύ μεγάλη στρατιωτική επέμβαση του τουρκικού στρατού στις ελεύθερες περιοχές των ανταρτών, οι οποίες βρίσκονται στο τρίγωνο του Ιράκ-Ιράν-Τουρκίας. Μια τέτοια ογκώδης επιχείρηση δεν μπορεί να πετύχει χωρίς την στήριξη των ντόπιων δυνάμεων, δηλαδή των Πεσμεργάδων PDK/Μπαρζανί. Είναι πιθανόν το PDK να συμμετάσχει, με «ανταμοιβή» της σιωπής της Τουρκίας σε δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του Νότιου Κουρδιστάν από το Ιράκ. Η συγκεκριμένη επέμβαση του τουρκικού στρατού πρέπει να γίνει πριν από την τελευταία γενικευμένη επίθεση του Ράκκα. Διότι οι αντιδράσεις των ΗΠΑ και των κουρδικών δυνάμεων της Συρίας, π.χ. YPG, δεν θα είναι προβλέψιμες. Γι’ αυτό η επέμβαση αναμένεται να γίνει σύντομα.

β) Τρεις μεγάλες κουρδικές ισλαμικές οργανώσεις ανακοίνωσαν ότι επιδιώκουν την οργανωτική ενοποίησή τους.

Ιράν

α) Όλες οι κουρδικές οργανώσεις έχουν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον τους στις ιρανικές προεδρικές εκλογές. Πρώτη φορά στην ιστορία των κουρδικών οργανώσεων του Ιράν/ανατολικού Κουρδιστάν, η φιλό-ΡΚΚ οργάνωση KODAR ανακοίνωσε έναν «οδικό χάρτη» για τις συγκεκριμένες προεδρικές εκλογές.

β) Η πιθανή όξυνση των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν θα δημιουργήσει συγκρούσεις στις δυτικές περιοχές του Ιράν, δηλαδή στο Ανατολικό Κουρδιστάν. Από την άλλη, η συγκεκριμένη όξυνση των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν θα φέρει πιο κοντά την Τουρκία στις αμερικάνικες επιλογές. Αυτή η προσέγγιση θα δώσει πολλές ευκαιρίες στον Ερντογάν να εμπλέξει και το ανατολικό Κουρδιστάν.

Ευρώπη-ΗΠΑ-Ρωσία

Η απουσία ενός ισχυρού ΝΑΙ θα τορπιλίσει τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη, πιθανόν και με τις ΗΠΑ. Ο προσανατολισμός της Τουρκίας μάλλον στρέφεται προς τη Ρωσία διότι α) η Ρωσία δεν ασχολείται και τόσο πολύ με το αυταρχικό σύστημα της Τουρκίας άρα δεν τίθεται θέμα με τα ανθρώπινα δικαιώματα κλπ, β) ένας αυταρχικός πρόεδρος θα είναι πιο βολικός για τη Μόσχα. Αυτό όμως απαιτεί την εναρμόνιση της Τουρκίας με τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Η συγκεκριμένη εναρμόνιση θα συναντήσει πολλά προβλήματα, διότι η εξουσία του Ερντογάν βρίσκεται πια μπροστά σε ένα δίκοπο μαχαίρι: τους τούρκους συντηρητικούς μουσουλμάνους και τους τούρκους ακραίους εθνικιστές οι οποίοι κάνουν παν-οθωμανικά όνειρα.

Για τον συγγραφέα

Ο Μουράτ Ισσί είναι Διδάκτορας Ιστορίας, ΚΕΝΙ/ Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου