Την εβδομάδα, από τις 10 έως τις 13 Δεκεμβρίου, οι υπουργοί Εμπορίου 164 χωρών συναντήθηκαν στο Μπουένος Άιρες για την 11η Υπουργική Διάσκεψη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ο Ντόναλντ Τραμπ, τον Νοέμβριο, εκτόξευσε νέες καταγγελίες για άδικη μεταχείριση των ΗΠΑ από μέλη του ΠΟΕ, καθιστώντας αδύνατη οποιαδήποτε ουσιαστική σύγκλιση των υπουργών Εμπορίου.
Των Burcu Kilic και Renata Avila
Για να αποφευχθεί η «υπουργική αποτυχία», ορισμένες χώρες επιχείρησαν να ασκήσουν πίεση σε κυβερνήσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων πάνω σε δεσμευτικούς κανόνες που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο, ώστε να επικεντρωθεί η συγκεκριμένη υπουργική διάσκεψη σε ζητήματα ψηφιακής οικονομίας.
Εκ μέρους της Αργεντινής, η πρόεδρος της Διάσκεψης Σουσάνα Μαλκόρα πίεσε ενεργά, ώστε τα μέλη της διάσκεψης να υποδεχθούν το ζήτημα του ηλεκτρονικού εμπορίου, ισχυριζόμενη ότι είναι αναγκαίο να «γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα σε αυτά που έχουν γίνει και σε όσα δεν έχουν γίνει ακόμα».
Δεν είναι σαφές ποια χάσματα επιδιώκει να γεφυρώσει η Μαλκόρα. Σίγουρα δεν είναι το «χάσμα συνδεσιμότητας» ή ο «ψηφιακός διαχωρισμός», που μεγαλώνουν ανάμεσα στις αναπτυσσόμενες και τις ανεπτυγμένες χώρες, παρεμποδίζοντας την ψηφιακή μάθηση και γνώση στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Στην πραγματικότητα, η μισή ανθρωπότητα δεν έχει καν πρόσβαση στο Internet, πόσο μάλλον τη δυνατότητα να αναπτύξει ανταγωνιστικές αγορές ή να διαπραγματευθεί συμφωνίες σε πολυμερές επίπεδο. Η διαπραγμάτευση κανόνων ηλεκτρονικού εμπορίου στον ΠΟΕ θα διευρύνει αυτό το χάσμα.
Με τρόπο επικίνδυνο, η «οπτική του Νότου» για το ψηφιακό εμπόριο στην παγκόσμια αρένα του εμπορίου έχει διαμορφωθεί από μια πρόσφατη συμμαχία ανάμεσα σε κυβερνήσεις και γνωστούς λομπίστες του τεχνολογικού τομέα. Αυτή η ομάδα, με τη ονομασία Φίλοι του Διαδικτυακού Εμπορίου για την Ανάπτυξη (FED) περιλαμβάνει την Αργεντινή, τη Χιλή, την Κολομβία, την Κόστα Ρίκα, την Κένυα, το Μεξικό, τη Νιγηρία, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα, την Ουρουγουάη και προσφάτως την Κίνα.
Η FED ισχυρίζεται ότι το διαδικτυακό εμπόριο είναι ένα εργαλείο για την ανάπτυξη, για τη άμβλυνση του ψηφιακού χάσματος και για την ενίσχυση των ψηφιακών δυνατοτήτων στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Παρ’ όλα αυτά, όλες οι χώρες που συμμετέχουν στην ομάδα –με εξαίρεση την Κίνα– απέχουν πολύ από το να είναι σε θέση να διαπραγματευτούν κανόνες ψηφιακού εμπορίου, ευνοϊκούς για τις ίδιες, καθώς οι οικονομίες τους δεν βασίζονται στην ψηφιακή επανάσταση.
Είναι αξιοπερίεργο, για παράδειγμα, το γεγονός ότι μια από τις πιο ένθερμες υποστηρίκτριες των προτάσεων της FED είναι η Κόστα Ρίκα. Η οικονομία της χώρας βασίζεται στην εξαγωγή μπανάνας, καφέ, τροπικών φρούτων και χαμηλής τεχνολογίας ιατρικών εργαλείων, ενώ σχεδόν ο μισός πληθυσμός της δεν έχει πρόσβαση στο Ίντερνετ. Οι περισσότερες χώρες που συμμετέχουν στη FED απέχουν πολύ από το να μπορούν να επηρεάσουν τις διαπραγματεύσεις προς όφελος των μικρών παικτών.
Τεχνολογικοί κολοσσοί με έδρα τις ΗΠΑ ή την Κίνα, όπως η GAFA-A, κυριαρχούν στη διαμόρφωση του μέλλοντος του ψηφιακού πεδίου, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων όπως η ταυτοποίηση, οι ψηφιακές πληρωμές, η συνδεσιμότητα και οι υλικοτεχνικές υποδομές νέας γενιάς.
Στην πραγματικότητα, αυτή τη στιγμή διεξάγεται ένας αγώνας χωρίς περιορισμούς ανάμεσα στους τεχνολογικούς αυτούς γίγαντες για να εδραιώσουν το μερίδιό τους στην αγορά των αναπτυσσόμενων οικονομιών: ένας αγώνας που κινείται ανάμεσα στην προσπάθεια διεύρυνσης της αγοράς διαφήμισης μέχρι τις ηλεκτρονικές πληρωμές.
Μια ατζέντα πάνω στο διαδικτυακό εμπόριο που ισχυρίζεται ότι θα φέρει πρωτοφανή ανάπτυξη στον παγκόσμιο Νότο είναι δούρειος ίππος.
Το να αρχίσουν αυτή τη στιγμή οι διαπραγματεύσεις πάνω σε μια τέτοια θεματική, χωρίς οι κυβερνήσεις να μπορέσουν να προετοιμαστούν και να καταλάβουν τι διακυβεύεται, θα οδηγούσε σε ολέθρια αποτελέσματα, ενισχύοντας την απελευθέρωση και την εδραίωση της δύναμης των τεχνολογικών κολοσσών, εις βάρος των τοπικών βιομηχανιών, των καταναλωτών και των πολιτών.
Γνωρίζοντας τις αυξημένες ανισότητες ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο, αλλά και την ψηφιακή κυριαρχία των εταιριών της GAFA-A, μια ομάδα αφρικανικών κρατών εξέδωσε ανακοίνωση, με την οποία αντιτίθεται στις ψηφιακές φιλοδοξίες της προεδρεύουσας τής Διάσκεψης του ΠΟΕ. Ωστόσο, το πολιτικό τοπίο είναι πιο περίπλοκο, με την Κίνα, την ΕΕ και την Ρωσία να υποστηρίζουν την ιδέα της ψηφιακής ατζέντας.
Μαθήματα από το παρελθόν
Η σχέση των περισσότερων χωρών με τις τεχνολογικές εταιρίες διακρίνεται από μια έλλειψη ισορροπίας ανάλογη με αυτή που υπήρχε στη σχέση με εταιρίες όπως η Big Pharma. Υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί που μπορούν να γίνουν. Πριν από λίγο καιρό, χώρες του παγκόσμιου Νότου αντιμετώπισαν την εξουσία της Big Pharma στην φαρμακευτική αγορά, με παρόμοιο τρόπο.
Ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες εξέφρασαν το ίδιο ενθουσιασμό, όταν διαπραγματεύονταν κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας για την προστασία της καινοτομίας και της έρευνας, καθώς και το κόστος ανάπτυξης.
Εκείνες οι χώρες ήταν κυρίως χρήστες και καταναλωτές της καινοτομίας, και όχι δημιουργοί ή ιδιοκτήτες. Τα μαθήματα από την διαπραγμάτευση εμπορικών θεμάτων που αφορούν θεμελιώδη ζητήματα δημοσίου συμφέροντος –σε εκείνη την περίπτωση την πρόσβαση σε φάρμακα– κόστισαν ακριβά.
Η ζωή και τα θεμελιώδη δικαιώματα αυτών που χρησιμοποιούν διαδικτυακές υπηρεσίες δεν πρέπει να ξεχνιούνται, ειδικά μέσα σε συνθήκες όπου η ανισότητα των σχέσεων τεχνολογικής εξουσίας αυξάνεται ανησυχητικά.
Η απειλή που βρίσκεται μπροστά μας είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και επιβλαβής για το πώς θα διαμορφωθούν οι κοινωνίες μας τα επόμενα χρόνια,
Στο παρελθόν, ο αγώνας της Big Pharma ήταν για την αποκλειστικότητα στις πατέντες, για την εξάλειψη της τοπικής παραγωγής γενοσήμων και για τη διατήρηση της υψηλής τιμής των φαρμάκων. Σήμερα, η προσπάθεια της Big Tech αφορά το μονοπώλιο των ψηφιακών δεδομένων από χώρες που τώρα αποκτούν διαδικτυακή πρόσβαση, με τρόπο που τα μικρά κράτη δεν θα μπορούν ούτε να ρυθμίσουν ούτε να εντοπίσουν τα ψηφιακά δεδομένα τους.
Η Big Tech είναι μια από τις πιο συγκεντρωτικές και ανεπτυγμένες βιομηχανίες όλων των εποχών. Η διαπραγματευτική δύναμη των αναπτυσσόμενων χωρών είναι ελάχιστη. Θα εκχωρήσουν μικρά τμήματα των δεδομένων τους στους ψηφιακούς γίγαντες, οι οποίοι θα τα διαχειρίζονται κατά βούληση, χωρίς ουσιαστικά κανέναν δημόσιο έλεγχο. Αυτά που κρίνονται είναι πολλά. Στον πυρήνα αυτής της μάχης είναι η διαμόρφωση μιας πλατφόρμας όπου θα ρέουν τα δεδομένα.
Όπως έγραψε ο Economist, στις 6 Μαΐου 2017:
«Οι συγκρούσεις για τον έλεγχο του πετρελαίου σημάδεψαν τον κόσμο για δεκαετίες. Κανείς δεν ανησυχεί προς το παρόν για τις συγκρούσεις που θα διεξαχθούν για τον έλεγχο των ψηφιακών δεδομένων. Όμως, η οικονομία των δεδομένων έχει τις ίδιες πιθανότητες συγκρούσεων».
Αν οι χώρες του παγκόσμιου Νότου θέλουν να προετοιμαστούν για τις ψηφιακές συγκρούσεις, θα πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται πώς θα περιορίσουν τον έλεγχο της Big Tech πάνω στην επικοινωνία, τις αγορές, τη ροή της είδησης, συνοπτικά πάνω στις ίδιες τις κοινωνίες. Η λύση δεν βρίσκεται στη φιλελευθεροποίηση των κανόνων πάνω στα ψηφιακά δεδομένα, αλλά στον περιορισμό της δύναμης της Big Tech και στην προστασία των καταναλωτών και των πολιτών. Η εύρεση της ισορροπίας θα πάρει χρόνο και χρειαζόμαστε αυτόν τον χρόνο: δεν είμαστε έτοιμοι να πάρουμε αποφάσεις που θα καθορίσουν το μέλλον.
To άρθρο δημοσιεύτηκε στο OpenDemocracy, στις 12 Δεκεμβρίου 2017.
Μετάφραση: Συντακτική Ομάδα pass-world.gr
Για τις συγγραφείς
Η BurcuKilic είναι ειδικός σε νομικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα γύρω από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, το εμπόριο, τις τεχνολογίες πληροφόρησης. Ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στο Queen Mary, University of London, όπου δίδαξε Διεθνές και Συγκριτικό Δίκαιο για τις πατέντες.
Η RenataAvila είναι σύμβουλος στο World Wide Web Foundation και δικηγόρος για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πνευματικής ιδιοκτησίας στη Γουατεμάλα. Αυτή τη στιγμή γράφει το βιβλίο της για την ψηφιακή αποικιοκρατία.
Διαβάστε επίσης: Βρώμικη Επιχείρηση “Σπόροι”: Μάχη για τις πατέντες καλλιεργειών στην Ευρώπη
