Ο πρώτος γύρος των γαλλικών εκλογών, με τη Μαρίν Λεπέν να συγκεντρώνει το 23,15% της ψήφου και να βρίσκεται 4,7 μονάδες πίσω από τον Μακρόν, δείχνει τη διαρκή επιτυχία της «αποδαιμονοποίησης» της Ακροδεξιάς. Σε μια λεπτομερή ανάλυση του αποτελέσματος του πρώτου γύρου, ο διευθυντής σύνταξης του Νueva Sociedad, Pablo Stefanoni, μιλά για μια Γαλλία που γίνεται όλο και πιο «αγανακτισμένη», για το αίτημα της αξιοπρέπειας που εκφράζεται από κοινωνικά κινήματα όπως τα κίτρινα γιλέκα, αλλά και για την εποχή της «μεγάλης σύγχυσης» που αυξάνει την απήχηση του ακροδεξιού λόγου.
Απόδοση-μετάφραση: Μάγδα Φυτιλή
Το 2002, όταν ο Ζαν-Μαρί Λεπέν εκτόπισε τον σοσιαλιστή Λιονέλ Ζοσπέν στον δεύτερο γύρο, η Γαλλία κράτησε την ανάσα της και ψήφισε τον Ζακ Σιράκ, τον Δεξιό γκωλικό υποψήφιο.
Η ρεπουμπλικανική τάφρος λειτούργησε: ο Σιράκ ανέβηκε από το 20% στο 82%, ενώ ο Λεπέν από το 16,85% στο 17,79%. Ακόμα και η τροτσκιστική Αριστερά ψήφισε για να αποκρούσει τη φασιστική απειλή του Εθνικού Μετώπου. Το «υγειονομικό τείχος» (cordon sanitaire, μία λέξη που δυστυχώς «ιατρικοποιεί» την πολιτική) λειτούργησε, με λιγότερη ένταση, και το 2017, όταν ο Μακρόν νίκησε τη Μαρίν Λεπέν με 66% έναντι 34%.
Θα λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο και στον δεύτερο γύρο στις 24 Απριλίου; Η ακροδεξιά έχει γίνει μέρος του πολιτικού τοπίου στη Γαλλία και στην Ευρώπη, σε ένα διπλό παιχνίδι πίεσης του συστήματος και προσαρμογής σε αυτό.
Η Μαρίν Λεπέν έφτασε και πάλι στον δεύτερο γύρο, όπως και το 2017, εν μέσω της κατάρρευσης της Αριστεράς και της δεξιάς κυβέρνησης. Ο Μακρόν κέρδισε με 27,6% έναντι 23,4% της Λεπέν. Ο Αριστερός υποψήφιος Ζαν-Λυκ Μελανσόν πήρε σχεδόν 22% και ο Ακροδεξιός ανταγωνιστής της Λε Πεν, Ερίκ Ζεμούρ, 7%.
Κόρη του Ζαν Μαρί Λεπέν, η Mαρίν είναι μια εμβληματική περίπτωση πολιτικής της «αποδαιμονοποίησης».
Είναι εκείνη που έχει αποτινάξει την επιπόλαιη αισθητική του πατέρα της -με τον οποίο είχε πάντα μια ταραχώδη σχέση- και έχει συνδεθεί με μια Γαλλία που γίνεται όλο και πιο «αγανακτισμένη». Είναι, επίσης, αυτή που κληρονόμησε ένα ακροδεξιό κόμμα -το οποίο ενοποίησε διάφορες παρατάξεις και ευαισθησίες της γαλλικής ακροδεξιάς τη δεκαετία του 1970 – και το μετέτρεψε, τώρα με διαφορετικό όνομα, σε μία ανταγωνιστική δύναμη στις προεδρικές εκλογές.
Κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων, μιλούσαν και έγραφαν για την «άσχημη» Γαλλία των κυκλικών δρόμων, μακριά από την αίγλη του Παρισιού, η οποία υπέφερε από μακρές διαδικασίες οικονομικής ύφεσης και κοινωνικής εξαθλίωσης.
Κίτρινα γιλέκα: Το αίτημα της αναγνώρισης και της αξιοπρέπειας
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτοί οι κυκλικοί κόμβοι επαναπροσδιορίστηκαν από τα «κίτρινα γιλέκα» (gilets jaunes) το 2018 ως χώροι ανασυγκρότησης της κοινότητας και της κοινωνικής αντίστασης. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο ότι τα κίτρινα γιλέκα εκφράστηκαν με όρους «αξιοπρέπειας». Εκείνη την εποχή γράφαμε μαζί με τον Marc Saint-Úpery:
«Πέρα από τα ζητήματα αναδιανομής, υπάρχει ένα βαθύτατο αίτημα για κοινωνική αναγνώριση από την πλευρά εκείνων που αισθάνονται αποκλεισμένοι από την κυρίαρχη αφήγηση των προνομιούχων αστικών τάξεων. Μεταξύ των κίτρινων γιλέκων, υπάρχει ένα είδος “ηθικής οικονομίας” της αξίας, η οποία όμως, ταυτόχρονα, θα μπορούσε να εργαλειοποιηθεί με πολύ διαφορετικούς ιδεολογικούς τρόπους: για παράδειγμα, κατά της κοινωνικής βοήθειας (υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο θέμα κριτικής του “assistanat”, δηλαδή της υπερβολικής εξάρτησης των πολιτών από το κράτος), των “προνομιούχων” εργαζομένων (όπως οι σιδηροδρομικοί ή οι δάσκαλοι) ή κατά των φτωχών που “δεν εργάζονται”.
Όμως, παρά τα σποραδικά ολισθήματα, η ρητορική των κίτρινων γιλέκων μέχρι στιγμής έχει λειτουργήσει μάλλον στην κατεύθυνση της κοινωνικής περιφρόνησης της “κάστας” και της νεοφιλελεύθερης και εξαιρετικά αλαζονικής τεχνοκρατίας που ενσαρκώνει ο Μακρόν. Το πιο σύνηθες σύνθημα στους τοίχους είναι “Μακρόν παραιτήσου”.
Η αποδυνάμωση Μακρόν
Ο Γάλλος πρόεδρος κατάφερε να είναι πιο αντιδημοφιλής από τον Φρανσουά Ολάντ και το σχέδιο του καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού για την αντιμετώπιση της γαλλικής “παρακμής” μαζί με την αισθητική του προέδρου-μονάρχη τίθενται πλέον υπό αμφισβήτηση.
Η Γαλλία, πέρα από την εναλλαγή συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατών, είναι μια χώρα που κυβερνάται από μια κλειστή ελίτ, η οποία προέρχεται από την Ecole Nationale d’Administration (ENA) και την Ecole Polytechnique.
Η τελευταία γαλλική προεκλογική εκστρατεία ξεκίνησε με την αίσθηση της νίκης του Εμανουέλ Μακρόν, η οποία ενδυναμώθηκε μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ο Μακρόν εξελέγη πριν από πέντε χρόνια σε μεγάλο βαθμό για να κρατήσει μακριά τη Λεπέν, σε ένα σκηνικό κρίσης για τα παραδοσιακά κόμματα. Αλλά μετά από πέντε χρόνια, ο αντι-μακρονισμός είναι ένα πραγματικό γαλλικό πάθος.
Ο Μακρόν δεν έπεσε στη λάσπη της προεκλογικής εκστρατείας.
Μαρίν Λεπέν: Μια εκστρατεία της εγγύτητας
Εν τω μεταξύ, η Μαρίν Λεπέν διεξήγαγε αυτό που κάποιος αποκάλεσε εκστρατεία των selfies, της εγγύτητας, και έδωσε έμφαση στην αγοραστική δύναμη έναντι των κλασικών θεμάτων της: εθνική ταυτότητα, αντιμετανάστευση, και οπισθοδρομικός εθνικισμός.
Ενώ στην προεκλογική εκστρατεία του 2017 ο φόβος για τη νίκη της Ακροδεξιάς ήταν έντονος, αυτή τη φορά τα προειδοποιητικά σημάδια ήρθαν πολύ αργά: η Λεπέν ξεκίνησε από τον πάτο, αλλά άρχισε να ανεβαίνει στην τελική ευθεία. Και με την πάροδο των ετών, η προειδοποίηση ότι «ο λύκος έρχεται» γίνεται όλο και πιο αδύναμη. Σε σημείο που, αυτή τη φορά, πολλοί Αριστεροί ψηφοφόροι μπορεί να απέχουν από τον δεύτερο γύρο.
Το δημοκρατικό στρατόπεδο κατά της Λεπέν ανταγωνίζεται ένα ανώνυμο και πιο διάχυτο, αλλά όχι λιγότερο αισθητό στρατόπεδο κατά του «Προέδρου των πλουσίων».
Ερίκ Ζεμούρ: Η επανεφεύρεση του γαλλικού αντισημιτισμού
Η υποψηφιότητα του Ερίκ Ζεμούρ είχε ένα παράδοξο αποτέλεσμα: είναι αλήθεια ότι δίχασε την ψήφο της Ακροδεξιάς, αλλά επέτρεψε επίσης στον χώρο αυτό να υπερδιπλασιάσει την παρουσία του στα μέσα ενημέρωσης (ο Zεμούρ έχει την υποστήριξη του μεγιστάνα των μέσων ενημέρωσης Vincent Bolloré).
Και, ίσως το πιο σημαντικό, ο οργισμένος λόγος του Ζεμούρ επέτρεψε στη Μαρίν να ενισχύσει το «mainstream» προφίλ της.
Ο Ζεμούρ, εβραϊκής καταγωγής -οι γονείς του ήταν Αλγερινοί Εβραίοι- έχει σχετικοποιήσει το δωσιλογικό καθεστώς του Βισύ (1940-1944) επειδή δήθεν «προστάτευε τους Γάλλους Εβραίους», ενώ προσπαθεί να μιμηθεί τον ήρωα της απελευθέρωσης Σαρλ ντε Γκωλ. Όπως δείχνει ο ιστορικός Gérard Noiriel στο βιβλίο Le venin dans la plume (Δηλητήριο στην πένα), ο Zεμούρ αναπαράγει με εκπληκτική πιστότητα το σχέδιο του Edouard Drumont, του «εφευρέτη» του γαλλικού αντισημιτισμού, αντικαθιστώντας τους Εβραίους με τους μουσουλμάνους.
Σε αντίθεση με τη Mαρίν, ο Zεμούρ όχι μόνο συνδέεται στενά με το γαλλικό κατεστημένο, αλλά η θέση του είναι αυτή της «αστικής» Ακροδεξιάς, στην οποία στρατεύονται διάφορες καθολικές φονταμενταλιστικές και ακόμη και φιλοναζιστικές παρατάξεις.
Ο Zεμούρ προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να εκμεταλλευτεί την υποτιθέμενη αδυναμία της Λε Πεν να ηγηθεί μιας οριζόντιας και ακομπλεξάριστης Δεξιάς, που θα ένωνε την παραδοσιακή Δεξιά και την Ακροδεξιά, και για το σκοπό αυτό προσέλκυσε αρκετούς «προδότες» από τον Εθνικό Συναγερμό –το νέο όνομα του Λεπενισμού– όπως η Μαριόν Μαρεσάλ Λεπέν, η νεαρή ανιψιά της Mαρίν και εγγονή του παλιού πατριάρχη, η οποία έγινε βουλευτής σε ηλικία 22 ετών και συμμετέχει ενεργά σε παγκόσμια ακροδεξιά φόρουμ, και ο Γκιγιόμ Πελτιέ, από τη Δεξιά πτέρυγα των Ρεπουμπλικάνων.
Η επίκληση των δημοκρατικών αξιών από την Ακροδεξιά
Η Μαρίν Λεπέν, σε αντίθεση με τον Ζεμούρ, έχει υιοθετήσει ένα πιο «λαϊκίστικο» όραμα και επιδεικνύει έναν πιο «φιλικό» τόνο: σε αυτή την εκστρατεία χαμογέλασε περισσότερο, μίλησε για την αγάπη της για τις γάτες… Επιπλέον, η διαδικασία της αποδαιμονοποίησης περιλάμβανε και θέσεις φιλικές προς τους ομοφυλόφιλους.
Η περίπτωση του Φλοριάν Φιλιπό –πρώην νούμερο δύο στελέχους του Εθνικού Μετώπου και ομοφυλόφιλου- είναι η πιο γνωστή. Η Λεπέν κέρδισε την ψήφο ενός σημαντικού ποσοστού του ομοφυλόφιλου πληθυσμού. Η ηγέτιδα της ακροδεξιάς κραδαίνει το λάβαρο της laïcité [της κοσμικής δημοκρατίας] και των δημοκρατικών αξιών, που της επιτρέπει να επιτίθεται στο Ισλάμ (αν και σε αντίθεση με τον Ζεμούρ ισχυρίζεται ότι διαχωρίζει το Ισλάμ από τον ισλαμισμό) και να παρουσιάζεται ως υπερασπίστρια των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων.
Με τρία διαζύγια και φιλελεύθερο στυλ, η Λεπέν απέχει πολύ από το να ενσαρκώνει την εικόνα μιας συντηρητικής γυναίκας. Είναι μέρος ενός αυξανόμενου αριθμού γυναικών που, για διαφορετικούς λόγους και με άλλη αισθητική, ηγούνται ή αποτελούν σημαντικά σημεία αναφοράς των ακροδεξιών χώρων στην Ευρώπη: εκτός από την ίδια τη Λεπέν, είναι η Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, η Φράουκε Πέτρι και η Άλις Βάιντελ στη Γερμανία (η τελευταία ανοιχτά ομοφυλόφιλη), η Ρίκκα Πούρα στη Φινλανδία, η Ρόκιο Μοναστέριο και η Μακαρένα Ολόνα στην Ισπανία, η Μπεάτα Σίντλο στην Πολωνία, η Πία Κίρσγκααρντ στη Δανία…
Η Μαρίν Λεπέν και το κόμμα της, ο Εθνικός Συναγερμός, χρησιμοποιούν τόσο την Ιωάννα της Λωραίνης, ως μια θρυλική μορφή για την καταπολέμηση των δαιμόνων του παρόντος, όσο και την Μαριάν, το σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας για τις αξίες της «ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης».
Στην ομιλία της, μετά τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου, η υποψήφια εξήγγειλε πως θα υπερασπιστεί την «αξία των ανθρώπων έναντι της εξουσίας του χρήματος», θα βελτιώσει το σύστημα υγείας και θα εγγυηθεί μία αξιοπρεπή στέγαση.
Η Αριστερά σε βαθιά κρίση
Εν τω μεταξύ, η Αριστερά βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο κυβέρνησε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της Πέμπτης Δημοκρατίας, έλαβε λιγότερο από 2% με υποψήφια τη δήμαρχο του Παρισιού, Αν Ινταλγκό. Οι Πράσινοι αγωνίστηκαν σε μειονεκτική θέση, όντας αντιμέτωποι με την αύξηση της δημοτικότητας της πυρηνικής ενέργειας μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, και ο υποψήφιος των κομμουνιστών Φαμπιέν Ρουσέλ διεξήγαγε μια «αντι-αφυπνιστική» εκστρατεία στην οποία υπερασπίστηκε το δικαίωμα των εργαζομένων να τρώνε καλό κρέας (αλλά και καλό τυρί) και να πίνουν καλό κρασί.
Τελικά, ήταν ο Μελανσόν αυτός που κέρδισε την χρήσιμη ψήφο εκείνων που, παρά την απόρριψη των ναρκισσιστικών πολεμοκάπηλων τόνων του, αποφάσισαν ότι ήταν η μόνη επιλογή για να αποφευχθεί η κατάρρευση του «λαού της Αριστεράς». Μετά τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, επισήμανε ότι και οι δύο εναλλακτικές είναι τρομερές, αλλά όχι της ίδιας φύσης, και κάλεσε τους αριστερούς να μην ενδώσουν στον θυμό και να μην κάνουν «ανεπανόρθωτα λάθη», σε σχέση με μια πιθανή ψήφο στη Λεπέν.
«Ούτε μία ψήφος για την κυρία Λεπέν», επανέλαβε τρεις φορές.
Η άνοδος της Δεξιάς αποτέλεσε το σκηνικό αυτού που ο κοινωνιολόγος Philippe Corcuff αποκάλεσε η «μεγάλη σύγχυση», συχνά προς όφελος των θεμάτων που η Ακροδεξιά προσπαθεί να επιβάλει στον δημόσιο διάλογο. Οι διαμαρτυρίες ενάντια στο υγειονομικό νομοσχέδιο, οι οποίες προσέλκυσαν διάφορους συνωμοσιολόγους αλλά και Αριστερούς αγωνιστές, ήταν μια από τις σκηνές αυτού του «συγχρωτισμού», σε ένα πλαίσιο δυσκολίας της Αριστεράς να προσελκύσει την κοινωνική ελπίδα.
Ορισμένοι πίστευαν ότι η εγγύτητα της Λεπέν με τον Πούτιν θα έβαζε τέλος στις ελπίδες της να φτάσει στο Μέγαρο των Ηλυσίων (αναγκάστηκε να αποσύρει από την κυκλοφορία εκατομμύρια προεκλογικά φυλλάδια στα οποία εμφανιζόταν με τον Ρώσο Πρόεδρο). Αλλά τελικά η επανατοποθέτησή της, της επέτρεψε να αποσυνδεθεί με κάποια ευκολία, αν και ήταν τακτικό αντικείμενο ερωτήσεων στις συνεντεύξεις. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, είχε μια αποδεκτά καλή προετοιμασμένη απάντηση: «ναι, είχα διασυνδέσεις, αλλά η εισβολή είναι μια κόκκινη γραμμή που ο Πούτιν δεν έπρεπε να περάσει και την κατήγγειλα από την αρχή».
Πέρα από τις γαλλικές εκλογές, τα αποτελέσματα της Λεπέν αποτελούν ένα σημαντικό σημείο για να σκεφτούμε την Ακροδεξιά και τις μεταλλάξεις της, την ευελιξία των λόγων της, την προοδευτική «αποδαιμονοποίησή» της και την ματαιότητα της «αντιφασιστικής» ρητορικής. Αλλά και, γενικότερα, για να επανεξετάσουμε ορισμένες προοδευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες είναι επικίνδυνα αποκομμένες από τις ευρείες μάζες του πληθυσμού.
Διαβάστε όλο το άρθρο στη Nueva Sociedad
Διαβάστε επίσης:
“Πώς η Άκρα Δεξιά έγινε μέρος του κυρίαρχου ρεύματος”
Κίτρινα Γιλέκα: «Όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να επανοικειοποιηθούν την ίδια τους τη ζωή»
