Για μια ακόμη φορά το τίμημα των γεωπολιτικών εξελίξεων είναι βαρύτερο για τις πιο ευάλωτες οικονομικά χώρες. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργεί τον κίνδυνο επισιτιστικής κρίσης για όλο τον πλανήτη. Όμως για τις χώρες της Αφρικής το φάσμα ενός λιμού είναι ανησυχητικά ορατό.
Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Έως και 28 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια, καθώς η εκτίναξη των τιμών του σιταριού λόγω του πολέμου στην Ουκρανία συνδυάζεται με περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας αλλά και με τις κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες του κορωνοϊού.
Περίπου 45 αφρικανικές και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες εισάγουν τουλάχιστον το ένα τρίτο του σιταριού τους από την Ουκρανία και τη Ρωσία, ενώ δεκαοκτώ από αυτές εισάγουν τουλάχιστον το 50% των αναγκών τους σε σιτάρι.
Στις βαριά εξαρτώμενες χώρες από το σιτάρι της Ρωσίας και της Ουκρανίας περιλαμβάνονται η Μπουρκίνα Φάσο, το Κονγκό, ο Λίβανος, η Σομαλία, το Σουδάν και η Υεμένη. Πρόκειται για χώρες που εκτός από την τρέχουσα κρίση έχουν αντιμετωπίσει τα τελευταία χρόνια εμπόλεμες και εθνοτικές συγκρούσεις, με οδυνηρές συνέπειες για τον πληθυσμό τους.
Στην κορυφή της λίστας των χωρών που επηρεάζονται σοβαρά από την κρίση στην αγορά των σιτηρών βρίσκεται η Αίγυπτος που αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα σιταριού στον κόσμο.
Το σιτάρι αποτελεί βασικό είδος διατροφής για την Αίγυπτο, με τη χώρα να εισάγει περίπου 12-13 εκατομμύρια τόνους κάθε χρόνο. Πάνω από το μισό αυτών των εισαγωγών προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία.
Η διατάραξη στην παραγωγή αλλά και στη μεταφορά των σιτηρών λόγω του πολέμου στην Ουκρανία έχει οδηγήσει σε εκτόξευση των τιμών τους. To ίδιο συμβαίνει και με τις τιμές των λιπασμάτων και του φυσικού αερίου, που αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την εγχώρια αγροτική παραγωγή.
«Το ένα τρίτο της προμήθειας σιτηρών της Ανατολικής Αφρικής προέρχεται από τη Ρωσία και την Ουκρανία και η Αίγυπτος επηρεάζεται σοβαρά. Το ίδιο και η Αλγερία, το Μαρόκο, η Σομαλία και πολλές άλλες χώρες. Έτσι, αν δεν διαχειριστούμε την κατάσταση με ταχύτητα, όλο αυτό στην πραγματικότητα θα αποσταθεροποιήσει την ήπειρο», δήλωσε ο Πρόεδρος της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης Ακινγούμι Αντεσίνα, στο Al Jazeera.
To πλήγμα για τους φτωχότερους του πλανήτη
Τον κίνδυνο ενός «τυφώνα πείνας» στην Αφρική τόνισε και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, σε δηλώσεις του στη Νέα Υόρκη, στις 14 Μαρτίου.
«Οι τιμές των τροφίμων, των καυσίμων και των λιπασμάτων εκτοξεύονται στα ύψη. Οι αλυσίδες εφοδιασμού διαταράσσονται. Και το κόστος και οι καθυστερήσεις της μεταφοράς των εισαγόμενων προϊόντων –όταν είναι διαθέσιμα– βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ», επισήμανε ο ίδιος.
Όπως είπε, χρειάζεται να γίνει ό,τι είναι δυνατόν για να αποτραπεί μια κατάρρευση του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων, που κρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από τη διεθνή οικονομία, αλλά ιδιαίτερα πάνω από τις αναπτυσσόμενες χώρες.
«Με λίγα λόγια, οι αναπτυσσόμενες χώρες δέχονται σφυροκόπημα. Αντιμετωπίζουν έναν καταιγισμό κρίσεων, πέρα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τον COVID και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ιδίως την ξηρασία», σημείωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ.
Ο Γκουτέρες κάλεσε τις χώρες του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να βρουν τρόπους για τη χρηματοδότηση των αυξημένων ανθρωπιστικών και αναπτυξιακών αναγκών των αναπτυσσόμενων χωρών, να προσφέρουν κεφάλαια και να αποδεσμεύσουν αμέσως τα δεσμευμένα κεφάλαια. Παράλληλα, εξήγγειλε τη σύσταση μιας νέας Παγκόσμιας Ομάδας του ΟΗΕ για την αντιμετώπιση κρίσεων σε θέματα τροφίμων, ενέργειας και χρηματοδότησης.
Οι πολλοί παράγοντες της επισιτιστικής επισφάλειας
Όπως επισημαίνουν ειδικοί, οι ανησυχίες ότι το σύστημα της επισιτιστικής αλυσίδας έχει ρωγμές υπήρχαν ήδη από το 2007, με την απότομη άνοδο των τιμών των τροφίμων λόγω της αύξησης των τιμών του πετρελαίου, την εκρηκτική ζήτηση για βιοκαύσιμα με βάση το καλαμπόκι, το υψηλό κόστος μεταφοράς, την κερδοσκοπία στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα χαμηλά αποθέματα σιτηρών και τις σοβαρές καιρικές διαταραχές σε ορισμένους μεγάλους παραγωγούς σιτηρών.
Αργότερα, το 2011-2012 οι τιμές αυξήθηκαν και πάλι, για να υποχωρήσουν εν συνεχεία σταδιακά.
Ωστόσο, η παρούσα κρίση που έχει προκαλέσει ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πολύ εντονότερα χαρακτηριστικά. Ειδικά για τις χώρες της Αφρικής συνδυάζεται με τις σοβαρές συνέπειες που έχουν τα δύο χρόνια της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά και η κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η πανδημία βύθισε 26 εκατομμύρια Αφρικανούς στην ακραία φτώχεια.
«Τώρα με αυτή τη διαφαινόμενη επισιτιστική κρίση και με την επιτάχυνση του πληθωρισμού, θα δούμε πολύ περισσότερους –μερικά εκατομμύρια περισσότερους–ανθρώπους να πέφτουν σε ακραία φτώχεια. Και γιατί; Επειδή στα φτωχά νοικοκυριά, η τιμή των τροφίμων αντιπροσωπεύει περίπου το 65% των δαπανών του νοικοκυριού τους», ανέφερε στο Al Jazeera o Πρόεδρος της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης.
Ο ίδιος επεξεργάζεται ένα σχέδιο έκτακτης παραγωγής τροφίμων ύψους 1 δισ. δολαρίων για την Αφρική, προκειμένου να αποφευχθεί η έλλειψη τροφίμων και να μειωθεί ο πληθωρισμός. Το σχέδιο, σύμφωνα με την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, θα βοηθήσει στη στήριξη 20 εκατομμυρίων αγροτών με πρόσβαση σε γεωργικές τεχνολογίες ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, ώστε να ενισχυθεί η παραγωγή τροφίμων για να τραφούν 200 εκατομμύρια Αφρικανοί.
Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, άλλωστε, αποτελεί από τους βασικούς παράγοντες που επιτείνουν αυτή τη στιγμή την επισιτιστική επισφάλεια στην Αφρική.
Όπως προειδοποιούν ανθρωπιστικές οργανώσεις, οι πολύ χαμηλές βροχοπτώσεις που παρατηρούνται στην Κένυα, την Αιθιοπία και τη Σομαλία, οι καταστροφικές πλημμύρες στο Νότιο Σουδάν και οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας στο Κέρας της Αφρικής, αποτελούν ένα τεράστιο πλήγμα για την αγροτική παραγωγή.
Οι ειδικοί στον τομέα των κλιματικών κινδύνων σημειώνουν ότι οι παρατεταμένες ξηρασίες στην Ανατολική Αφρική συνδέονται με το φαινόμενο La Niña, που συνίσταται στην ψύξη των ωκεάνιων υδάτων στον ανατολικό Ειρηνικό.
« Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή έχει συμβάλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του δυτικού Ειρηνικού, η οποία με τη σειρά της ενισχύει τη La Niña και αυξάνει την πιθανότητα ξηρασίας στην Ανατολική Αφρική», αναφέρει στο Climate Home News o Κρις Φανκ, διευθυντής του Κέντρου Κλιματικών Κινδύνων, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Σάντα Μπάρμπαρα.
Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι η μειωμένη προσφορά σιτηρών από την Ουκρανία και η εκτόξευση των τιμών τους έρχονται να πλήξουν δυσανάλογα χώρες, οι οποίες είναι ευάλωτες σε μια πληθώρα οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών πιέσεων.
«Η ωμή αλήθεια είναι ότι αυτή τη στιγμή η Αφρική δεν βρίσκεται στην παγκόσμια ατζέντα», αναφέρει η εκτελεστική διευθύντρια της Oxfam International Γκαμπριέλα Μπούτσερ, καλώντας την παγκόσμια κοινότητα να κινητοποιηθεί για την αποτροπή ενός λιμού στην ήπειρο.
