Οι ακτιβιστές ΛΟΑΤΚΙ+ βρίσκονται ανάμεσα στα ενισχυμένα από τον πόλεμο νεοναζιστικά κινήματα της χώρας τους και στην ομοφοβία του Πούτιν και του στρατού του.
Της Μάγδας Φυτιλή
Μεταξύ των περισσότερων από 2,5 εκατομμυρίων προσφύγων που έχουν διαφύγει από τον πόλεμο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, υπάρχουν πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που «φοβούνται λόγω της ρωσικής εισβολής», όπως εξηγεί η Olena Shevchenko της ΜΚΟ Insight.
Η Insight τούς βοηθά να διαφύγουν από τα δυτικά της χώρας, όπου η εισβολή προχωρά, και τους διευκολύνει να φτάσουν στις παραμεθόριες χώρες. «Ξέρουμε πώς ήταν για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα πριν από οκτώ χρόνια, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και η κατοχή του Ντονμπάς και της Κριμαίας, όταν πολλά άτομα από τις κοινότητες ΛΟΑΤΚΙ+ βασανίστηκαν και βιάστηκαν», λέει η Shevchenko. Αυτό οδήγησε την οργάνωσή της να ανοίξει καταφύγια για όσους εγκατέλειπαν τις εμπόλεμες ζώνες, τα οποία λειτούργησαν από το 2014 έως το 2019.
«Στη χώρα μας, όπως βλέπουμε και σε άλλες συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, στο Αφγανιστάν ή στη Συρία, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη ευαλωτότητα», σημειώνει η Shevchenko.
Μια έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες το 2021 το επιβεβαιώνει: οι ένοπλες συγκρούσεις επιδεινώνουν την κατάσταση πολλών καταδιωκόμενων πληθυσμών και αυξάνουν την πιθανότητα να εκτεθούν σε κακομεταχείριση, βία ή αυθαίρετη κράτηση από τις δυνάμεις ασφαλείας.
Αν πριν από τον πόλεμο υπήρχαν ήδη πολυάριθμες επιθέσεις εναντίον αυτών των ανθρώπων, σήμερα το χάος και τα όπλα τούς καθιστούν εύκολους στόχους τόσο για τους εισβολείς όσο και για τις ακροδεξιές ομάδες που ισχυροποιούνται εν μέσω της σύγκρουσης.
Ένα παράδειγμα, μεταξύ πολλών άλλων: την 1η Μαρτίου ένοπλοι εισέβαλαν στα γραφεία της οργάνωσης ΛΟΑΤΚΙ+ Nash Mir και επιτέθηκαν στους ακτιβιστές που είχαν καταφύγει εκεί.
«Είναι επίσης μια πολύ δύσκολη περίοδος για τα τρανσέξουαλ άτομα». Στην Ουκρανία, απαιτείται ιατρική διάγνωση και χρονοβόρα διαδικασία για την αλλαγή φύλου στην ταυτότητα. Αυτό μπορεί να τους δημιουργήσει προβλήματα στα σύνορα, επειδή στα χαρτιά αναγνωρίζονται ως άνδρες και τους απαγορεύεται να εγκαταλείψουν τη χώρα για να πολεμήσουν.
Επιπλέον, τα τρανσέξουαλ άτομα είχαν ήδη υποστεί βία πριν από τον πόλεμο. Σήμερα, το πολεμικό σενάριο τους καθιστά στόχους και διευκολύνει την ατιμωρησία των επιτιθέμενων. Πολλές φεμινίστριες ή ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβίστριες δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να φύγουν και εντάσσονται στην Επιτροπή Αντίστασης, μια μονάδα αναρχικών εθελοντών υπό τη διοίκηση του στρατού.
Σύμφωνα με τον ειδικό σε θέματα ακροδεξιάς Pep Anton Ginestà, τόσο το Μαϊντάν όσο και η προηγούμενη φάση του πολέμου στο Ντονμπάς ενδυνάμωσαν τις νεοναζιστικές αντιρωσικές ομάδες, κάτι που θα μπορούσε να συμβεί ξανά μετά το τέλος του πολέμου.
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ουκρανία είναι το αυξανόμενο ακροδεξιό πολιτικό κίνημα και ο πολλαπλασιασμός των νεοναζιστικών ομάδων στη χώρα, όπως επισημαίνει το εβραϊκό μέσο ενημέρωσης Jewish Unpacked.
Οι ομάδες αυτές, αν και κάποτε είχαν περισσότερους από τριάντα βουλευτές και σημαντικό ρόλο στην κυβέρνηση, σήμερα διαθέτουν μόνο έναν βουλευτή μέσω ενός συνασπισμού ακροδεξιών πολιτικών κομμάτων, όπως το Svoboda, το National Corps και άλλων παρόμοιων κομμάτων.
Η δράση αυτών των κομμάτων επικεντρώνεται στις επιθέσεις εναντίον αριστερών ομάδων, μειονοτήτων όπως οι Ρομά, καθώς και στις διώξεις εναντίον ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Η τελευταία διαδήλωση Gay Pride το 2021, στην οποία συμμετείχαν χιλιάδες άνθρωποι, περικυκλώθηκε από την αστυνομία για να αποτραπεί η ακραία βία. Αυτό δείχνει πρόοδο, καθώς στην πρώτη εκδήλωση, το 2013, συμμετείχαν μόλις πενήντα άτομα που αντιμετώπισαν ακραία βία.
«Η πραγματικότητα στην Ουκρανία είναι ότι όποιος αποφασίζει να συμμετάσχει σε μια φεμινιστική ή ΛΟΑΤΚΙ+ εκδήλωση θέτει σε κίνδυνο την ασφάλειά του. Τοπικές ακροδεξιές ομάδες που αυτοπροσδιορίζονται ως πατριωτικές και εθνικιστικές επεμβαίνουν σε δημόσιες συζητήσεις, απειλούν δημοσιογράφους και επιτίθενται σε όσους συμμετέχουν σε δημόσιες δράσεις. Και το κάνουν σχεδόν ατιμώρητοι», σύμφωνα με την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας το 2018.
Το ουκρανικό κράτος έχει κατηγορηθεί ότι είναι ανεκτικό σε ακροδεξιές ομάδες – οι οποίες έχουν πίσω τους σημαντικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι είναι ένας άβολος εταίρος για την κυβέρνηση, η οποία καταβάλει προσπάθειες για να τους αφαιρέσει μέρος της εξουσίας τους. Σύμφωνα με τον Ginestà, η δύναμη αυτών των ομάδων εκφράζεται στο δρόμο -έχουν γυμναστήρια, εστιατόρια κ.λπ.- και επίσης στο στρατό, όπου έχουν τα δικά τους συντάγματα, όπως το Azov, το οποίο ξεκίνησε ως παραστρατιωτική ομάδα εθελοντών και κατέληξε να ενταχθεί υπό κρατική διοίκηση. Επί του παρόντος, οι ομάδες αυτές στρατολογούν ξένους εθελοντές μαχητές από την ακροδεξιά στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπως δείχνει το ρεπορτάζ του Oleksiy Kuzmenko. Επιπλέον, ο Kuzmenko προειδοποιεί ότι αυτά τα συντάγματα μπορεί να έχουν τη δική τους ατζέντα, η οποία δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με εκείνη της κυβέρνησης.
Ο Ginestà αναρωτιέται: «Τι θα συμβεί σε αυτά τα κινήματα όταν τελειώσει ο πόλεμος, νομιμοποιηθούν περισσότερο και αποκτήσουν περισσότερα όπλα; Τι επιπτώσεις θα έχουν στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και σε άλλες μειονότητες; Είναι πολύ πιθανό ότι μετά τον πόλεμο αυτά τα υπερεθνικιστικά κινήματα θα έχουν μεγαλύτερη νομιμοποίηση και κοινωνική αποδοχή λόγω της πολεμικής τους προσπάθειας».
Σήμερα, στην Ουκρανία, οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλήσουν για την τοπική ακροδεξιά, προκειμένου να μην τροφοδοτήσουν την προπαγάδα του Κρεμλίνου, το οποίο προσπαθεί να δικαιολογήσει την εισβολή λέγοντας ότι θέλει να «αποναζιστικοποιήσει» τη χώρα, αν και στην πραγματικότητα η σύγκρουση είναι πιθανό να τους δώσει περισσότερη δύναμη: οι ομάδες αυτές λαμβάνουν όπλα από το ΝΑΤΟ, καθώς και κονδύλια από τους Ευρωπαίους ομολόγους τους. Επιπλέον, ενώ ο εθνικισμός του και η στρατηγική εθνικής ασφάλειας μπορεί προς το παρόν να τον απομακρύνουν από αυτές τις ομάδες, ο Πούτιν υποστηρίζει το ιδεολογικό σύμπαν που τις φιλοξενεί.
Η αποναζιστικοποίηση λειτουργεί πράγματι ως προπαγάνδα, αλλά, όπως λέει ο αναλυτής Michael Colborne, «το να προσποιούμαστε ότι η ακροδεξιά δεν είναι πρόβλημα, δεν θα την εξαφανίσει, αλλά θα κάνει την κατάσταση χειρότερη».
Παγιδευμένοι στον πόλεμο των αξιών
Παρότι, οι ακροδεξιές ομάδες διώκουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ο πρόεδρος Volodymir Zelensky και η κυβέρνησή του επίσημα υποστηρίζουν τα δικαιώματά τους. Πράγματι, η ουκρανική κυβέρνηση έχει επισημάνει αυτές τις φιλελεύθερες αξίες ως μέρος της προσπάθειάς της για ένταξη στην ΕΕ.
Εν τω μεταξύ, ο Πούτιν έχει καταστήσει τον πόλεμο των αξιών αιχμή του δόρατος της παρεμβατικής στρατηγικής του στην περιοχή, εναντίον των αξιών που ισχυρίζεται ότι είναι ξένες και επιβάλλονται από την ΕΕ – τις αμβλώσεις, τον φεμινισμό και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+.
Στη Ρωσία, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα – και τα δικαιώματα των γυναικών – δέχονται επιθέσεις από τους θεσμούς. Στη χώρα αυτή υπάρχει νόμος του 2013 «κατά της ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας» και ορισμένες μορφές ανδρικής βίας σε ζευγάρια έχουν ήηδ αποποινικοποιηθεί.
Η ΜΚΟ Freedom House αναφέρει, σε έκθεση του 2019, ότι στη Ρωσία «τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα υπόκεινται σε σημαντικές διακρίσεις, οι οποίες έχουν επιδεινωθεί την τελευταία δεκαετία».
Εν τω μεταξύ, η περιοχή της Τσετσενίας έχει γίνει διαβόητη για τις εξαφανίσεις, τα βασανιστήρια και τις δολοφονίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, σύμφωνα με τον οργανισμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch.
Έτσι, η δραστηριότητα των ακροδεξιών ομάδων στην Ουκρανία – για την «υπεράσπιση της οικογένειας» – είναι, επίσης, μέρος μιας ιδεολογικής στρατηγικής που υποστηρίζεται από τη Ρωσία για να παρέμβει στο θέατρο του πολέμου: οι Ουκρανοί δεν έχουν καμία σχέση με την ΕΕ αλλά με τη Ρωσία, με την οποία μοιράζονται κοινές αξίες. Σύμφωνα με την Ουκρανική Οργάνωση Γυναικών, «η πολιτική των φύλων αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια» ή με άλλα λόγια «η ισχυρή οικογένεια αποτελεί τη βάση της εθνικής ασφάλειας».
Αυτό το ιδεολογικό σενάριο επιδιώκει να ριζοσπαστικοποιήσει την κοινωνία γύρω από αυτούς τους αξιακούς πολέμους. Έτσι, παρόλο που τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και ο φεμινισμός κερδίζουν την αποδοχή, ιδίως των νέων, άλλα τμήματα της κοινωνίας κινητοποιούνται ενεργά εναντίον τους. Όταν τα δικαιώματα ή ακόμα και η ίδια η ύπαρξη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων γίνονται όπλο σε έναν πολιτισμικό πόλεμο, οι θέσεις που κερδίζονται χάνονται, επειδή η κοινωνία πολώνεται.
Έτσι, το σενάριο δεν είναι καθόλου ρόδινο για τους ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβιστές που βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε αντι-ρώσους νεοναζί στη χώρα τους -που ενισχύθηκαν από τον πόλεμο-, σε φιλορωσικά ακροδεξιά στοιχεία -όπως η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία που έχει παρουσία στην Ουκρανία- και σε άλλες ομάδες που στρέφονται κατά των δικαιωμάτων τους. Το κήρυγμά του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου είναι απολύτως ενδεικτικό: «Επί οκτώ χρόνια, γίνονται προσπάθειες να καταστραφεί ό,τι ισχύει στο Ντονμπάς. Στο Ντονμπάς, υπάρχει απόρριψη, θεμελιώδης απόρριψη των λεγόμενων αξιών που προσφέρονται σήμερα από τις παγκόσμιες δυνάμεις. Σήμερα, υπάρχει ένα τεστ αφοσίωσης σε αυτές τις δυνάμεις. Ξέρετε ποιο είναι αυτό το τεστ; Είναι πολύ απλό και ταυτόχρονα τρομερό – είναι τα gay parades».
Εκτός από την ομοφοβία του Πούτιν και του στρατού του, οι ακτιβιστές φοβούνται πως αν η Ρωσία κερδίσει τον πόλεμο και ο Πούτιν καταφέρει να τοποθετήσει έναν πρόεδρο-μαριονέτα, η κοινωνική αποδοχή και τα δικαιώματά τους θα υποχωρήσουν.
