Μόλις πριν από 19 μήνες αποκαλύφθηκαν τα Panama Papers. Τώρα, είναι τα Paradise Papers που κυριαρχούν στις πρώτες σελίδες των αγγλικών και ευρωπαϊκών εφημερίδων. Όταν κυκλοφόρησαν τα Panama Papers, έγραψα ότι εάν το όνομα του Ντέιβιντ Κάμερον δεν συμπεριλαμβανόταν σε αυτά τα έγγραφα, η είδηση ίσως δεν θα είχε τον ίδιο αντίκτυπο. Σήμερα πιστεύω ότι αν δεν είχε εμφανιστεί το όνομα της Βασίλισσας Ελισάβετ, ούτε για αυτά θα συζητούσαμε.
Του Ρομπέρτο Σαβιάνο
Μετάφραση: Σάκης Στεργενάκης
Οι μηχανισμοί είναι κοινοί. Αλλάζουν μόνο οι εμπλεκόμενες συμβουλευτικές εταιρείες και τα νησιά από τα οποία προέρχονται τα νέα. Στα Paradise Papers υπάρχει λίγο απ’ όλα: από τη νόμιμη –αν και ηθικά αμφισβητήσιμη– δημιουργία υπεράκτιων εταιρειών για τη μείωση των φορολογικών υποχρεώσεων έως εικονικές εταιρείες που θα μπορούσαν να κρύψουν περιουσιακά στοιχεία εγκληματικής προέλευσης.
Οι φορολογικοί παράδεισοι είναι τα μέρη όπου ο εγκληματικός καπιταλισμός και ο νόμιμος καπιταλισμός συναντιούνται και συγχωνεύονται.
Το έχω ξαναπεί αυτό, αλλά χρειάζεται να το επαναλάβω. Το ίδιο ισχύει και για το γεγονός ότι οι οργανώσεις της μαφίας ήταν οι πρώτες που δημιούργησαν και διευκόλυναν τους μηχανισμούς νομιμοποίησης (ξεπλύματος) εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, μέσω των φορολογικών παραδείσων.
Στη δεκαετία του 1980, ο Γκιλμπέρτο Ροντρίγκεζ Ορεχουέλα , ο ηγέτης του καρτέλ της πόλης Κάλι της Κολομβίας, έγινε ο μεγαλύτερος μέτοχος της παναμέζικης τράπεζας First Interamericas Bank of Panama. Το καρτέλ έκανε αυτή την κίνηση για να διευκολύνει το ξέπλυμα χρημάτων από την παραγωγή και διακίνηση ναρκωτικών και την επανένταξή τους στην κυκλοφορία χρήματος.
Και πέρσι, ανακαλύφθηκε ότι η έπαυλη ενός κορυφαίου μεξικανού διακινητή ναρκωτικών, του Ραφαέλ Κάρο Κιντέρο, ανήκε σε μια offshore εταιρεία που εδρεύει στον Παναμά, ακριβώς δίπλα στα περιουσιακά στοιχεία μεγάλων ευρωπαίων επιχειρηματιών και πολιτικών. Αυτά τα περιουσιακά στοιχεία έχουν διαφορετική προέλευση –ορισμένα νόμιμη, κάποια άλλα παράνομη– αλλά όλοι αυτοί αναζητούν τις ίδιες υπηρεσίες και απολαμβάνουν τα ίδια ευεργετήματα.
Ο Παναμάς, οι Βερμούδες, η Σιγκαπούρη, η Κύπρος, η Μάλτα –μαζί με το Λονδίνο στο κέντρο αυτού του δικτύου– είναι όλες περιοχές όπου μπορείτε να αποκρύψετε χρήματα. Αυτό δεν είναι πάντα παράνομο. Στην πραγματικότητα, όταν διαρρέουν έγγραφα, όπως αυτά που είδαμε στα Paradise Papers, η κατάληξη είναι ως επί το πλείστον ζημία στη δημόσια εικόνα κάποιου παρά κάποια ποινή φυλάκισης.
Ωστόσο, η βλάβη στη δημόσια φήμη καθίσταται λιγότερο απειλητική, όταν μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες είναι αναγνωρίσιμα ονόματα, τη σκαπουλάρουν έχοντας περιουσιακά τους στοιχεία σε εξωχώρια εδάφη.
Όταν μαθαίνουμε ότι εταιρείες όπως η Microsoft, η Google ή η Apple έχουν offshore λογαριασμούς –και παρ’ όλα αυτά ούτε η εικόνα τους ούτε οι τιμές των μετοχών τους επηρεάζονται– αυτό οδηγεί στη νομιμοποίηση αυτής της χρηματοοικονομικής πρακτικής. Όπως μια προστατευτική φούσκα, προστατεύουν και όλους τους άλλους που συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι. Χάρη σε αυτές τις εταιρείες, η πληρωμή φόρων θεωρείται ότι είναι μόνο για εκείνους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μην τους πληρώνουν.
Μια μελέτη του Ινστιτούτου Φορολογίας και Οικονομικής Πολιτικής (Institute on Taxation and Economic Policy) που δημοσιεύτηκε φέτος δείχνει ότι 366 από τις 500 αμερικανικές εταιρείες με τα υψηλότερα έσοδα (αυτές που ανήκουν στη λίστα Fortune 500) χρησιμοποιούν θυγατρικές με έδρα σε φορολογικούς παραδείσους για να μειώσουν τους φόρους εισοδήματός τους. Μεταξύ αυτών είναι σημαντικές τράπεζες, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, φαρμακευτικές εταιρείες και πολυεθνικές εταιρείες επικοινωνίας, ένδυσης και τροφίμων.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ένας ηλεκτρολόγος που ζει στα περίχωρα της Ρώμης ή μια μικρή επιχείρηση στο Λίβερπουλ θα αντιμετωπίσουν απείρως μεγαλύτερη φορολογική πίεση από ό,τι οι κολοσσιαίες εταιρείες που κερδίζουν απείρως περισσότερα χρήματα.
Πράγματι, δεν είναι σύμπτωση το γεγονός ότι –παρά τα σκάνδαλα των Panama και Paradise Papers και τις πολυάριθμες κυβερνητικές δηλώσεις για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος χρήματος, μεταξύ άλλων από κράτη που ιστορικά θεωρούνται φορολογικά καταφύγια όπως η Ελβετία και η Αυστρία– η ποσότητα του πλούτου που διατηρείται εξωχωρίως αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Γραφείου Οικονομικών Ερευνών (National Bureau of Economic Research), ο πλούτος αυτός είναι πλέον ίσος με το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ, αλλά αυτό αποτελεί μόνο μια εκτίμηση, επειδή η ίδια η φύση των φορολογικών παραδείσων εμποδίζει την αποκάλυψη συγκεκριμένων στοιχείων.
Επιπλέον, όταν ορισμένες εξωχώριες δικαιοδοσίες αμφισβητούνται (είτε μέσω πολιτικών αποφάσεων είτε επειδή βρίσκονται στο επίκεντρο καταιγίδων που ξεσπούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης), τα περιουσιακά στοιχεία που φιλοξενούνταν στο έδαφός τους συχνά απλώς μεταφέρονται σε νέα, πιο αξιόπιστα και βολικά “καταφύγια”.
Είμαι πεπεισμένος ότι τα Panama και τα Paradise Papers αντιπροσωπεύουν μόνο την κορυφή του παγόβουνου και ότι δεν έχουμε ιδέα για το πραγματικό σχήμα ή το μέγεθος αυτού του προβλήματος.
Αυτό που προέκυψε από τη διαρροή τόσο των Panama, όσο και των Paradise Papers αποδεικνύει ότι σε φορολογικούς παραδείσους, χρήμα από την παραγωγή και διακίνηση κοκαΐνης, χρήμα από φοροδιαφυγή και νόμιμο χρήμα, όλα συνυπάρχουν, νομιμοποιώντας το ένα το άλλο.
Ο νόμιμος καπιταλισμός έχει διδαχτεί από τον εγκληματικό καπιταλισμό ότι στον κόσμο του χρήματος, επιβιώνουν μόνο όσοι παραβιάζουν τους κανόνες.
Οι διακινητές ναρκωτικών ήταν οι πρωτοπόροι ενός μοντέλου ελεύθερης αγοράς που σταδιακά υιοθετήθηκε από τη νόμιμη οικονομία. Η κοκαΐνη συνδύασε όλους τους πυλώνες του σύγχρονου καπιταλισμού: την ταχύτητα, την παγκοσμιοποίηση και την οικονομική ισχύ.
Πουθενά αλλού δεν εμφανίζεται καλύτερα αυτή η σύνθεση από ό,τι στους υπεράκτιους φορολογικούς παραδείσους.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Guardian, στις 18 Νοεμβρίου 2017.
Για τον συγγραφέα
Ο Ρομπέρτο Σαβιάνο είναι ιταλός δημοσιογράφος, συγγραφέας και δοκιμιογράφος. Καταπιάνεται με θέματα κοινωνικής και οικονομικής πραγματικότητας. Έγινε γνωστός με το πρώτο του Βιβλίο «Γόμορρα» το οποίο ήταν μια καταγγελία για τις πρακτικές του οργανωμένου εγκλήματος. Το 2006 δέχτηκε απειλές για τη ζωή του από την Καμόρα (την ναπολιτάνικη μαφία) και έκτοτε έχει τεθεί υπό προστασία και κυκλοφορεί φρουρούμενος. Στα Ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του «Γόμορρα» (2013, μτφ. Μ. Οικονομίδου), «Το αντίθετο του θανάτου» (2009, μτφ. Σ. Τριανταφύλλου), «Μηδέν, μηδέν, μηδέν: Πώς η κοκαΐνη κυβερνά τον κόσμο» (2014, μτφ. Μαρία Οικονομίδου), «Ο αγώνας συνεχίζεται: Ενάντια στη διαφθορά και τη μαφία που εκμεταλλεύεται και την οικονομική κρίση» (2013, μτφ. Μ. Οικονομίδου) και «Η ομορφιά και η κόλαση» (2011, μτφ. Μ. Οικονομίδου), όλα από τις εκδόσεις Πατάκη.
