Το λήμμα της Wikipedia για τον τυφώνα Mitch, που σάρωσε την Κεντρική Αμερική, το 1998, γράφει:

«Από τις 29 Οκτωβρίου έως τις 3 Νοεμβρίου, ο τυφώνας Μitch προκάλεσε ιστορικών διαστάσεων βροχοπτώσεις στην Ονδούρα, τη Γουατεμάλα και τη Νικαράγουα, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για 75 ίντσες βροχής… Σχεδόν 11.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και περισσότεροι από 11.000 ήταν αγνοούμενοι μέχρι το τέλος του 1998. Επιπλέον, 2,7 εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν χωρίς σπίτι».

Του David Harvey

O τυφώνας Harvey είναι με τη σειρά του ένα αντίστοιχο κλιματικό γεγονός βροχοπτώσεων για το Χιούστον και τις γύρω περιοχές, αλλά το ποσοστό των θανάτων εξαιτίας των εκτεταμένων και μαζικών πλημμυρών και κατακρημνίσεων, δύσκολα θα πλησιάσει αυτό του τυφώνα Mitch, ο οποίος προκάλεσε τον θάνατο 11.000 ανθρώπων (σημ. Το άρθρο είναι γραμμένο εν αναμονή του τυφώνα Harvey).

Οι εκτιμήσεις μιλούν για 30.000 ανθρώπους που θα μείνουν χωρίς σπίτι εξαιτίας του Harvey, ενώ στον τυφώνα Mitch 2,7 εκατομμύρια έμειναν άστεγοι. Από την άλλη, η ζημιά που θα υποστούν οι ιδιοκτησίες σήμερα θα είναι μακράν μεγαλύτερη αυτής που προκάλεσε ο Mitch. Aς ελπίσουμε ότι οι ασφαλιστικές εταιρίες θα μπορέσουν να ανταποκριθούν.

Ενώ οι δύο τυφώνες είναι ακριβώς οι ίδιοι, οι διαφορές που παρατηρούνται ως προς τις επιπτώσεις τους σχετίζονται με παραμέτρους οικονομικές, πολιτικές και υποδομών. Όσο πιο δυνατή είναι μια οικονομία, όσο πιο εκλεπτυσμένες είναι οι φυσικές και κοινωνικές υποδομές, όσο γρηγορότερα κυκλοφορεί η πληροφόρηση, τόσο πιο προστατευμένοι είναι οι πληθυσμοί από τραυματικές απώλειες ανθρώπινων ζωών, ακόμα κι αν η ζημιά στις ιδιοκτησίες είναι πολύ μεγαλύτερη.

Οι φυσικές καταστροφές είναι κοινωνικά και ταξικά γεγονότα

Διαφορικοί παράγοντες

Αυτό είναι ακόμα πιο εμφανές αν εξετάσουμε λεπτομερώς τις διαφορές κατανομής των επιπτώσεων ενός τυφώνα ή ενός σεισμού στα διαφορετικά στρώματα του πληθυσμού. Με τον τυφώνα Κατρίνα, ήταν οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι (κυρίως οι Αφροαμερικανοί) στη Νέα Ορλεάνη εκείνοι που πέθαναν ή έμειναν χωρίς σπίτι.

Αυτοί οι περιθωριοποιημένοι πληθυσμοί ζουν συνήθως σε πιο ευάλωτες περιοχές με κατοικίες χαμηλής αξίας, αναξιόπιστες υποδομές και περιορισμένη κοινωνική προστασία (όπως για παράδειγμα ασφάλιση). Οι διασωστικές επιχειρήσεις, οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης και οικονομικής στήριξης φτάνουν συνήθως –αν φτάσουν ποτέ– σε αυτούς τους πληθυσμούς τελευταία.

Κατά τον ίδιο τρόπο, ο τυφώνας που σάρωσε αγορές κατοικιών στις ΗΠΑ, το 2007-2008, στέρησε από χαμηλού εισοδήματος Αφροαμερικανούς και Ισπανόφωνους τα 2/3 της περιουσίας τους, ενώ οι λευκοί πλουσιότεροι πληθυσμοί επηρεάστηκαν πολύ λιγότερο. Θα είχε ενδιαφέρον να μελετηθούν οι αντίστοιχες διαφορικές επιπτώσεις στο Χιούστον, με την πάροδο του χρόνου.

Οι κατασκευαστές, καθώς και οι σύμμαχοί τους στην οικονομία και τις πολιτειακές κυβερνήσεις, συνήθως προχωρούν τα σχέδια τους σε πόλεις όπως το Χιούστον με όσο γίνεται μικρότερο ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις ευαλωτότητες.

To να επιστρώσεις, για παράδειγμα, την αστική επιφάνεια με άσφαλτο και μπετόν αλλάζει το σύστημα υδρορροών και αποστράγγισης. Πρόκειται για παράγοντες που έχουν τεράστιες επιπτώσεις, όταν τελικά φτάσει ένας τυφώνας (όπως ανακάλυψε η Νέα Υόρκη, με τον τυφώνα Sandy).

Όμως για μισό λεπτό! Υπάρχει λύση! To πολυτελές συγκρότημα κατοικιών που χτίζεται μετά τον τυφώνα Sandy, στην περιοχή East River του Μανχάταν, διαθέτει εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης στον 48^ο όροφο. Είναι σχεδιασμένο για να είναι αυτάρκες σε περίπτωση τυφώνα, τουλάχιστον για μια εβδομάδα, και για να μπορεί να κρατήσει σε λειτουργία τα ψυγεία και τους φορτιστές τηλεφώνων επ’ αόριστον.

Οι πόροι που θα θυσιαστούν για το συγκεκριμένο ρετιρέ του 48^ου ορόφου αξίζουν τον κόπο, λέει ο κατασκευαστής, δεδομένου ότι οι πρωτοκλασάτοι κάτοικοι θα πληρώσουν για να μπορούν να συνεχίζουν την καθημερινή τους ζωή στο οικοδόμημα, ανενόχλητοι από οποιοδήποτε τυφώνα.

Καταστροφικός καπιταλισμός

Η αντιμετώπιση των καταστροφών σπάνια είναι σχεδιασμένη με τρόπο που να επανορθώνει τις ανισότητες των επιπτώσεων. Συχνά, κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Αν ένας τυφώνας καταστρέψει σπίτια και ιδιοκτησίες σε γη με υψηλή αξία, τότε οι κατασκευαστές σπεύδουν να δημιουργήσουν πολυτελή πρότζεκτ, εκεί όπου πριν υπήρχαν χαμηλού εισοδήματος, προσιτές γειτονιές ή παραδοσιακά μικρομεσαία βιομηχανικά προάστια.

Κι αν, όπως συμβαίνει συνήθως, οι κοινωνικοί δεσμοί που στηρίζουν την κοινωνική ζωή σε συνθήκες μαζικής φτωχοποίησης καταστραφούν λόγω του εκτοπισμού των πληθυσμών χαμηλών εισοδημάτων…τότε κρίμα.

Για τους πιο κινητικούς πλούσιους, κάτι τέτοιο δεν είναι πρόβλημα, αφού οι κοινωνικοί τους δεσμοί δεν στηρίζονται στην γειτονία και την εντοπιότητα. Τα οικονομικά του καταστροφικού καπιταλισμού, όπως επισημαίνει η Ναόμι Κλάιν, είναι καλά μελετημένα με βάση την πολιτική οικονομία μας.

«Ποτέ να μην αφήνεις μια καλή κρίση να πάει χαμένη» είναι το σλόγκαν που επιστρατεύει το κεφάλαιο απέναντι σε τυφώνες και σεισμούς, ακριβώς όπως κάνει και με την οικονομική κρίση.

Σε καιρούς τυφώνων και άλλων ανάλογων φαινομένων, όμως, οι πληθυσμοί περιμένουν από την κυβέρνηση και το κράτος να φροντίσουν τα προβλήματα που προκύπτουν όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται. H αέναη κριτική προς το «κατασταλτικό» καπιταλιστικό (αλλά πάντοτε επονομαζόμενο «σοσιαλιστικό») κράτος μετατρέπεται σε αίτημα να ασκήσει τις λειτουργίες μέριμνας καλά και με αποτελεσματικότητα. Αυτή ήταν μια δοκιμασία για τον Πρόεδρο Τζορτζ Μπους, στην οποία απέτυχε παταγωδώς με τον τυφώνα Κατρίνα. Και του κόστισε πολύ σε πολιτικό επίπεδο.

Aπό αυτό προκύπτει και το ερώτημα που κυριαρχεί στα πρωτοσέλιδα και τους τίτλους ειδήσεων στις ΗΠΑ: «Είναι ο Τραμπ έτοιμος για τον Harvey;». Θα μάθουμε σύντομα.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Red Pepper, στις 29 Αυγούστου 2017.

Για τον συγγραφέα

O David Harvey είναι Διακεκριμένος Καθηγητής (Distinguished Professor) ανθρωπολογίας και γεωγραφίας στο Graduate Center του City University της Νέας Υόρκης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο «Marx, Capital and the Madness of Economic Reason» (Profile Books, 2017). Στα Ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του «Δρόμοι και τρόποι του κόσμου: Καπιταλισμός, χώρος, τόποι» (μτφ. Γ. Βογιατζής, Angelus Novus, 2017), «Δεκαεφτά αντιφάσεις και το τέλος του καπιταλισμού» (μτφ. Ε. Αστερίου, Μεταίχμιο, 2015), «Εξεγερμένες πόλεις : Από το δικαίωμα στην πόλη στην επανάσταση της πόλης» (μτφ. Κ. Χαλμούκου, ΚΨΜ, 2013), «Το αίνιγμα του κεφαλαίου και οι κρίσεις του καπιταλισμού» (μτφ. Π. Χατζόπουλος, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011), «Η κατάσταση της μετανεωτερικότητας: Διερεύνηση των απαρχών της πολιτισμικής μεταβολής», (μτφ. Ε. Αστερίου, Μεταίχμιο, 2009), «Νεοφιλελευθερισμός : Ιστορία και παρόν» (μτφ. Α. Αλαβάνου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2007), «Ο νέος ιμπεριαλισμός» (μτφ. Ε. Αστερίου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006).