Από τις 10 περίπου το βράδυ της 15ης ιουλίου μέχρι αυτή τη στιγμή, μπορούν να καταγραφούν οι πιο κάτω αρχικές παράμετροι που δεν φαίνονται δημόσια τόσο ξεκάθαρα…
Του Νίκου Μούδουρου
1. Η απόπειρα πραξικοπήματος έγινε εκτός της ιεραρχίας και κεντρικού μηχανισμού λήψης αποφάσεων του στρατού. Η πλειοψηφία των μέχρι στιγμής συλληφθέντων είναι συνταγματάρχες, αντισυνταγματάρχες και ταγματάρχες. Συμπεριλαμβάνονται όμως και στρατηγοί. Συνεπώς υπάρχουν στίγματα φυγόκεντρων δυναμικών κυρίως σε πιο χαμηλές βαθμίδες. Η ανώτατη ηγεσία όλων των στρατιωτικών σωμάτων τοποθετήθηκε ξεκάθαρα εναντίον του πραξικοπήματος ήδη μέχρι τις 03:00 τα ξημερώματα. Η εξέλιξη αυτή είναι καθοριστική για την τελική έκβαση. Δε σημειώθηκε μετακίνηση των ανώτατων αξιωματικών προς τους πυρήνες του πραξικοπήματος μετά την απόπειρα, κάτι που επηρέασε τις ισορροπίες ισχύος, (για παράδειγμα το 1960 έγινε το ακριβώς αντίθετο, ενώ το 1980 το πραξικόπημα ήταν αποφασισμένο από την ιεραρχία του στρατού).
2. Η κατάσταση είναι ακόμα κρίσιμη, όμως λιγότερο κρίσιμη από τα ξημερώματα. Στα αρχικά στάδια της απόπειρας, όντως υπήρξε πολύ μεγάλος κίνδυνος ανατροπής της κυβέρνησης, λαμβανομένου υπόψη ότι οι πραξικοπηματίες είχαν υπό τον έλεγχο τους μέρος της πολεμικής αεροπορίας, βομβάρδισαν το χώρο διαμονής Έρντογαν στην περιοχή της Μαρμαρίδας, ενώ ο πρωθυπουργός εξαναγκάστηκε να δώσει εντολές κατάρριψης των μαχητικών. Σταδιακά και λόγω της στάσης της κεντρικής στρατιωτικής ιεραρχίας και του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων, σημειώθηκε ανατροπή των ισορροπιών προς όφελος της κυβέρνησης-Έρντογαν.
3. Πολλοί οι λόγοι της απόπειρας και μάλλον θα αυξάνονται τις επόμενες μέρες.
Όμως είναι καθοριστικής σημασίας η πλήρης ανατροπή που προκάλεσε ο Έρντογαν στις μέχρι πρότινος επικρατούσες σχέσεις της πολιτικής οικονομίας του στρατού, τόσο με τις επεμβάσεις του στο Συμβούλιο Αλληλοβοήθειας Στρατού, όσο και στο ευρύτερο πλαίσιο της αναδυόμενης πολεμικής βιομηχανίας της χώρας.
Δεν μπορούν να αποκλειστούν και οι ανταγωνισμοί εξουσίας, έτσι όπως επικρατούν, αλλά και έτσι όπως ο Έρντογαν σχεδίαζε να τους αλλάξει περαιτέρω στη σύνοδο του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου τον ερχόμενο Αύγουστο.
4. Η λαϊκή κινητοποίηση ήταν όντως σοβαρός λόγος υποχώρησης των πραξικοπηματιών. Για πρώτη φορά επέλεξαν να επιδιώξουν ανατροπή κυβέρνησης με μεγάλη λαϊκή νομιμοποίηση και χωρίς οι ίδιοι προηγουμένως να έχουν διασφαλισμένη διεθνή στήριξη. Η λαϊκή κινητοποίηση ήταν ισχυρή εφόσον και η “ορκισμένη” αντιπολίτευση ενάντια στον Έρντογαν έκανε τη στρατηγική (ορθή) επιλογή να τον στηρίξει απέναντι στον κίνδυνο πραξικοπήματος.
Όμως η σύνθεση της λαϊκής κινητοποίησης και οι αντιδράσεις που καταγράφονται σε κοινωνικό επίπεδο δεν παραπέμπουν καθόλου σε “δημοκρατική άνοιξη”, τουλάχιστον στις πρώτες αυτές ώρες. Αντίθετα, η εκπληκτική μαζικότητα των δημόσιων ισλαμικών προσευχών, οι εζάν στα τζαμιά που καλούν τον κόσμο σε κινητοποίηση, η εμφάνιση στο δρόμο οργανώσεων με πολιτικά προγράμματα για επιβολή Σαρία (ισλαμικού νόμου), καθώς και ο παροξυσμός που επικρατεί για επαναφορά της θανατικής καταδίκης, δεν είναι θετικά σημάδια.
Αυτό που γίνεται τώρα – άγνωστο αν θα επικρατήσει στη συνέχεια – μάλλον παραπέμπει σε μια “ισλαμική επανάσταση”.
5. Η κατάσταση συνεχίζει να είναι ρευστή και επικίνδυνη. Το ΑΚΡ και ο Έρντογαν, ανεξαρτήτως της έκβασης κατά του πραξικοπήματος, συνεχίζουν να πολιτεύονται σε μια βάση “περιορισμένης ηγεμονίας”, με την κοινωνία ολοκληρωτικά πολωμένη. Περιεκτικά συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν όταν προκύψουν και οι βαθύτερες δυναμικές. Ακριβώς για τους πιο πάνω λόγους χρειάζεται ψυχραιμία, αλλά και ψυχρή αντιμετώπιση της πιο μεγάλης γενικευμένης κρίσης της τελευταίας δεκαετίας στην Τουρκία.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Cyprus News, στις 16 Ιουλίου 2016.
Για τον συγγραφέα
Ο Νίκος Μούδουρος είναι Διδάκτωρ Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Ο μετασχηματισμός της Τουρκίας: από την κεμαλική κυριαρχία στον “ισλαμικό” νεοφιλελευθερισμό (2012, εκδόσεις Αλεξάνδρεια).
