Ρωσία και Τουρκία βρίσκονται στο ίδιο καράβι και κατά συνέπεια μοιάζει λογικό να προχωρούν στην αποκλιμάκωση της έντασης.

του Dimitar Bechev

Θα προχωρήσουν Μόσχα και Άγκυρα στην αποκατάσταση των δεσμών τους, αφήνοντας πίσω τους την αντιπαράθεση για την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους Σουχόι-24 τον περασμένο Νοέμβριο;

Αν κρίνει κανείς από τη συνάντηση που είχαν ο Ταγίπ Ερντογάν με τον Βλαντιμίρ Πούτιν στις 9 Αυγούστου στην Αγία Πετρούπολη, η απάντηση θα πρέπει να είναι θετική.

Οι κινήσεις συμφιλίωσης είχαν αρχίσει να πυκνώνουν τον τελευταίο καιρό. Ο χαιρετισμός του τούρκου προέδρου την ημέρα της ρωσικής ανεξαρτησίας στις 12 Ιουνίου, στον οποίο εξέφρασε τη συμπόνια του και τα συλλυπητήριά του στην οικογένεια του ρώσου πιλότου που πέθανε στις 27 Ιουνίου, η τηλεφωνική συνομιλία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν που ακολούθησε στις 29 Ιουνίου και, κυρίως, το τηλεφώνημα του ρώσου προέδρου στο οποίο εξέφρασε την υποστήριξή του στον Ερντογάν, αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία.

Και ενώ η Άγκυρα κατηγορεί τον αυτοεξόριστο κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν ότι ενορχήστρωσε το πραξικόπημα αλλά και ότι πυροδότησε την κρίση με τη Ρωσία, σε μια κίνηση καλής θέλησης, οι τουρκικές αρχές προχώρησαν στη σύλληψη των πιλότων που ενεπλάκησαν στην κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους τον Νοέμβριο.

Εν τω μεταξύ, ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης Μεχμέτ Σιμσέκ και ο ρώσος ομόλογός του Αρκάντι Ντβόρκοβιτς άρχισαν και πάλι τις συζητήσεις στη Μόσχα για το πρότζεκτ του αγωγού Turkish Stream. 

Αναπροσαρμογή σε εξέλιξη

Ήδη πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, η Άγκυρα είχε προχωρήσει σε μια αναπροσαρμογή της εξωτερικής της πολιτικής. Την επαναπροσέγγιση με το Ισραήλ ακολούθησαν προσπάθειες προσέγγισης με την Αίγυπτο.

Επιπρόσθετα, υπάρχουν εικασίες ότι η Τουρκία επιδιώκει επικοινωνία με το καθεστώς της Δαμασκού.

Η εκπεφρασμένη στήριξη της Ρωσίας και του Ιράν στην κυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ),την επαύριο της απόπειρας πραξικοπήματος, μπορεί ενδεχομένως να βελτιώσει τις πιθανότητες μιας τέτοιας -προσεκτικής- σύγκλισης με τη Συρία. Ωστόσο δεν θα πρέπει κανείς να αναμένει μια στροφή 180 μοιρών.

Η Ρωσία σαφώς έχει τη δική της σημασία. Η χώρα παραμένει ένας κορυφαίος οικονομικός εταίρος της Τουρκίας. Ο τουρισμός, η γεωργία και ο -υπό άλλες συνθήκες- ακμάζων κατασκευαστικός τομέας υπέστησαν σοβαρά πλήγματα από τις κυρώσεις που επέβαλε η Μόσχα σε απάντηση της κατάρριψης του ρωσικού στρατιωτικού αεροσκάφους.

Πιθανότατα, η τουρκική επιχειρηματική κοινότητα στη Ρωσία ήταν εκείνη που διευκόλυνε τις ανεπίσημες συνομιλίες για την αποκατάσταση των δεσμών των δύο κυβερνήσεων και την εύρεση εκείνης της φόρμουλας που θα επέτρεπε την επαναφορά στην κανονικότητα χωρίς να νιώσει κάποιος ταπεινωμένος.

Παρότι είναι πλεόν αργά για να σωθεί η τουριστική περιόδος, η απόφαση της Ρωσίας να άρει τους περιορισμούς στις αεροπορικές εταιρίες και τους τουριστικούς πράκτορες προσέφερε μια μερική ανακούφιση σε περιοχές θέρετρα, στις ακτές του Αιγαίου και της Μεσογείου.

H ιστορία

Όπως όλα δείχνουν, η τρέχουσα ρήξη με τη Δύση ωθεί την Τουρκία προς τη Ρωσία. Οι ΗΠΑ κατηγορούνται ότι απέτυχαν να συνεργαστούν με τις τουρκικές αρχές για την έκδοση του Γκιουλέν, του φερόμενου ως ενορχηστρωτή της απόπειρας πραξικοπήματος.

Πολλοί στην Τουρκία βλέπουν τις ΗΠΑ ως τον κύριο υπαίτιο. Η πλειονότητα των τούρκων κατακρίνει επίσης τη διστακτικότητα της ΕΕ να στηρίξει τον Ερντογάν τη στιγμή που εκείνος αντιμετώπιζε μια κατάσταση που απειλούσε τη ζωή του. Καταλογίζουν ακόμη στην Ευρώπη ότι έστρεψε την προσοχή της αποκλειστικά στα αυστηρά μέτρα που ακολούθησαν το πραξικόπημα και φαινομενικά είχαν ως στόχο το “παράλληλο κράτος” του Γκιουλέν.

H ιστορία δείχνει ότι κάθε φορά που οι σχέσεις με τους δυτικούς συμμάχους επιδεινώνονται, η Άγκυρα στρέφεται προς τη Μόσχα. Αυτό συνέβη μετά τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003, μεταξύ 1997 και 1999 όταν η ΕΕ αρνήθηκε να προσκαλέσει την Τουρκία σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις, μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974, κ.ο.κ.

Είναι πιθανόν να οδεύουμε προς μια ακόμη τέτοια στιγμή, αλλά, όπως πάντα, υπάρχει ένας περιορισμός. Η Τουρκία χρειάζεται ακόμη την προστασία του ΝΑΤΟ για να αντισταθμίσει την αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας κοντά στα σύνορά της.

Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία φαίνεται να ευνοείται επίσης από την προσέγγιση. Υπό μία έννοια, το περιστατικό με το Σουχόι-24 ήταν μια επωφελής στιγμή για τον Πούτιν. Άδραξε την ευκαιρία να δαιμονοποιήσει την τουρκική ηγεσία, υποστηρίζοντας ότι “συνεργάτες των τρομοκρατών” έριξαν πισώπλατη μαχαιριά στη Ρωσία.

Αλλάζοντας το παιχνίδι στη Συρία

Το ζήτημα με τον Ερντογάν απέσπασε την προσοχή από τις προσπάθειες του Πούτιν να πετύχει μια συμφωνία με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους στο θέμα της Συρίας. Ο αμερικανός πρόεδρος δεν είναι πλέον ο “αρχι-κακούργος” που τα μέσα ενημέρωσης που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο σκιαγραφούσαν στο απόγειο της κρίσης με την Ουκρανία το 2014.

Ωστόσο, η Ρωσία πάντοτε φοβόταν ένα σενάριο καθυστέρησης. Έχοντας ανακοινώσει ότι αποσύρεται από τη Συρία τον Μάρτιο, η Μόσχα έχει επιστρατεύσει την πολεμική της αεροπορία σε μια άγρια εκστρατεία εναντίον των ανταρτών στο Χαλέπι.

Η κατάρριψη ενός στρατιωτικού μεταγωγικού ελικοπτέρου την 1η Αυγούστου ήταν η μεγαλύτερη απώλεια της Ρωσίας από την αρχή των στρατιωτικών της επιχειρήσεων.

Ακόμη και αν πέσει το Χαλέπι, η Μόσχα χρειάζεται το ταχύτερο δυνατόν μια συμφωνία για τη μετάβαση στη Συρία, αν θέλει να αποφύγει τη διαιώνιση των επιχειρήσεών της. Το να έχει μαζί της την Τουρκία είναι μια αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη για αυτό.

Η συνεργασία κατά του Ισλαμικού Κράτους βρίσκεται επίσης στην κορυφή της ατζέντας.

Παρά τις διαφορές τους, η Ρωσία και η Τουρκία βρίσκονται στο ίδιο καράβι. Η βομβιστική επίθεση στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης τον Ιούνιο αποδόθηκε σε ριζοσπάστες από τη Ρωσία και άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.

Ιδανικά, η Τουρκία θα ήθελε από τη Ρωσία να περιορίσει την υποστήριξή της στους Κούρδους της Συρίας. Στην πραγματικότητα όμως, δεν διαθέτει την επιρροή που απαιτείται για να μεταπείσει το Κρεμλίνο.

Ακόμη, Ρωσία και Τουρκία θα δυσκολευτούν να κάνουν πρόοδο στο θέμα της ενέργειας. Υπάρχει μια μεγάλη πιθανότητα η μία από τις τέσσερις γραμμές που σχεδιάζονται για τον Turkish Stream, με δυνατότητα μεταφοράς 15.75 κυβικά μέτρα έκαστη, να χρησιμοποιηθεί για την προμήθεια της τουρκικής αγοράς.

Πριν προχωρήσουν όμως οι συνομιλίες, η Gazprom θα πρέπει να προσφέρει μια ελκυστική έκπτωση. Η Άγκυρα θα συνεχίσει να κάνει σκληρό παζάρι γνωρίζοντας πως κρατά τα περισσότερα σημαντικά χαρτιά.

Δεδομένων των παραπάνω, είναι λογικό για την Ρωσία και την Τουρκία να προχωρήσουν σε μια αποκλιμάκωση της έντασης και να αποκαταστήσουν τους δεσμούς τους.

Πρόκειται όμως για μια επιστροφή σε ένα εικονικό γάμο. Όχι για μια νέα ερωτική ιστορία.

Για τον συγγραφέα

Ο Dimitar Bechev είναι visiting scholar στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και senior fellow στο Al Sharq Forum.

To κείμενο δημοσιεύθηκε στο Al Jazeera, στις 9 Αυγούστου 2016.