Τέτοιες μέρες το 1989, η αμερικανική πολυεθνική Union Carbide συμφώνησε να καταβάλει 470 εκατομμύρια δολάρια σε θύματα της χειρότερης βιομηχανικής καταστροφής στον κόσμο. Μέλη οργανώσεων λένε ότι αυτά δεν ήταν ποτέ αρκετά.

Του Adam Withnall

Μετάφραση: Σάκης Στεργενάκης

Όταν το αέριο άρχισε να μπαίνει στα αχυρένια και ξύλινα σπίτια τους, πολλοί κάτοικοι των φτωχότερων γειτονιών της ινδικής πόλης Μποπάλ θεώρησαν ότι πάλι κάποιος γείτονάς τους έκαιγε τσίλι.

Μόνο όταν βγήκαν έξω, βήχοντας και με μάτια που έτσουζαν είδαν την καταστροφή που προκάλεσε το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα που είδε ποτέ ο κόσμος. Σαράντα τόνοι του θανατηφόρου αερίου ισοκυανικού μεθυλεστέρα (MIC) είχαν διαρρεύσει από το εργοστάσιο παραγωγής φυτοφαρμάκων της Union Carbide μέσα στη νύχτα.

Επικράτησε πανικός, καθώς οι άνθρωποι άρχιζαν να πέφτουν νεκροί μέσα στα σπίτια τους, στους δρόμους, πνιγμένοι μέσα στα ίδια τους τα σωματικά υγρά. Οι περισσότεροι έτρεξαν προς την κατεύθυνση του μοναδικού μεγάλου νοσοκομείου της περιοχής, χωρίς να γνωρίζουν ότι το εργοστάσιο, που βρισκόταν προς την ίδια κατεύθυνση, ήταν η πηγή του αερίου.

Αυτό που έγινε φανερό μόνο αργότερα και εξακολουθεί να αμφισβητείται ήταν ο αριθμός των ανθρώπων που επλήγησαν από την έκθεση στο αέριο εκείνη τη νύχτα, στις 2-3 Δεκεμβρίου 1984.

Η ινδική κυβέρνηση αναγνωρίζει επίσημα ότι 574.000 άνθρωποι δηλητηριάστηκαν και ότι από αυτούς πέθαναν περίπου οι 5.300.

Η 63χρονη Σεχζάντι Μπι ζούσε με τα τέσσερα μικρά παιδιά της σε ένα μικρό αυτοσχέδιο σπίτι στο Blue Moon Colony, κοντά στον κεντρικό δρόμο που οδηγούσε στο εργοστάσιο φυτοφαρμάκων.

Η γειτονιά της ήταν μεταξύ των πρώτων όπου έφτασε το σύννεφο αερίου που διασκορπίστηκε στην πόλη. Όταν άκουσε την αναταραχή έξω, έσπευσε έξω με τα παιδιά της και σκέφτηκε ότι ήταν τυχερή, λέει στο The Independent, που βρήκε ένα φορτηγό που μετέφερε ανθρώπους σε ασφαλές σημείο.

«Μόλις εγώ και τα παιδιά μου επιβιβαστήκαμε, οι σκηνές στο φορτηγό ήταν φρικτές. Όλοι είχαν αναπνευστικά προβλήματα, αισθάνονταν κάψιμο στα μάτια, έκαναν εμετούς και έπειτα είχαν διάρροια. Κανείς δεν ήξερε τι συνέβαινε, τι συνέβαινε στους εαυτούς τους».

«Οι άνθρωποι έχαναν τις αισθήσεις τους. Τότε είδαμε ανθρώπους να πεθαίνουν μέσα σε αυτό το φορτηγό μπροστά στα μάτια μας. Πολλοί, πολλοί άνθρωποι πέθαναν».

Το φορτηγό μετέφερε την κ. Μπι και τα παιδιά της μέσα από την πόλη στο Lal Ghati, μια περιοχή κοντά στο αεροδρόμιο και μακριά από το φυσικό αέριο. Αλλά ο σύζυγός της πέρασε δύο μήνες στο νοσοκομείο και, μεταξύ χρόνιων πόνων στο στήθος και απώλειας όρασης, λέει ότι η οικογένεια υπέφερε από «πολλά προβλήματα υγείας» έκτοτε. Λέει ότι έλαβε 25.000 ρουπίες (£ 275) αποζημίωση συνολικά, κλιμακωτή για πέντε χρόνια.

Μέχρι σήμερα, η Union Carbide –η οποία πλέον ανήκει εξ ολοκλήρου στην αμερικανική πολυεθνική Dow Chemical– δεν έχει καταβάλει ούτε ένα σεντς στους σχεδόν 470.000 ανθρώπους που έχουν πληγεί, λέει η κυβέρνηση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτοί δεν συμπεριλήφθηκαν στον διακανονισμό, που υπογράφηκε το 1989 και εποπτευόταν από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας, που επέβαλε στην εταιρεία να καταβάλλει συνολικά 470 εκατομμύρια δολάρια (£ 367 εκατομμύρια) ως αποζημίωση.

Οι ακτιβιστές λένε ότι η συμφωνία, που επετεύχθη πριν από 30 χρόνια τέτοιες μέρες, ήταν εγγενώς άδικη, διότι υποεκτίμησε τους αριθμούς νεκρών και τραυματιών.

Η κυβέρνηση, η οποία μείωσε κάποια δημόσια κατακραυγή καταβάλλοντας ένα πρόσθετο ποσό από τα χρήματα των φορολογουμένων στα θύματα και τις οικογένειές τους το 2010, κατέθεσε στο Ανώτατο Δικαστήριο αυτό που είναι γνωστό στην Ινδία ως «αίτημα θεραπείας», προτρέποντας το να επανεξετάσει την απόφασή του και να υποχρεώσει την Union Carbide να πληρώσει περισσότερα.

Ενώ η τραγωδία της διαρροής αερίου έλαβε χώρα το 1984, «ένα μεγάλο λάθος διαπράχθηκε (επίσης) από το δικαστήριο το 1989», δήλωσε η Ράχνα Ντίνγκρα, μέλος της Ομάδας Πληροφόρησης Δράσης του Bhopal που ιδρύθηκε το 1986.

«Οι άνθρωποι αισθάνονται εξαπατημένοι. Αν κοιτάξετε το Bhopal, υπάρχουν ορισμένες περιοχές όπου ένα στα πέντε νοικοκυριά έχει ένα παιδί με αναπηρία. Βλέπετε ότι έχουν αφεθεί να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους, τους αρνήθηκε αυτά που θεωρούν ότι δικαίως τους ανήκουν όσον αφορά την αποζημίωση από αυτήν η εταιρεία».

Το Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε ήδη ένα προηγούμενο «αίτημα θεραπείας» που υποβλήθηκε από την κυβέρνηση και ζητούσε από τη εταιρία να πληρώσει άλλα 1,2 δισ. δολάρια. Οι ακτιβιστές λένε ότι, με βάση τις διαρκείς και ευρέως διαδεδομένες επιπτώσεις στην υγεία που αντιμετωπίζουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στην πόλη, το ποσό που θα διεκδικηθεί αυτή τη φορά θα πρέπει να είναι πιο κοντά στα 8,1 δισ. δολάρια.

Ακόμα και εκείνοι που συμπεριλήφθηκαν στον διακανονισμό του 1989 έλαβαν μόνο ένα «φιλοδώρημα», δήλωσε η κ. Ντίνγκρα στον Independent. Σύμφωνα με τους αρχικούς όρους, η αποζημίωση στην οικογένεια για έναν θάνατο ήταν 100.000 ρουπίες – λίγο πάνω από 1.000 λίρες.

Η ίδια συγκρίνει το συνολικό ποσό των 470 εκατομμυρίων δολαρίων που κατέβαλε η Union Carbide με τα 21 δισεκατομμύρια δολάρια πρόστιμο που επεβλήθησαν στην ΒΡ για την πετρελαιοκηλίδα που προκάλεσε το Deepwater Horizon το 2010, λέγοντας ότι στην πρώτη περίπτωση τα θύματα θεωρήθηκαν «επουσιώδη ανθρώπινα όντα».

«Το ζήτημα της φυλής είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι», είπε. «Υπήρξε ένας εκπρόσωπος της Dow που μας είπε ότι “τα 500 δολάρια είναι υπεραρκετά εκεί πέρα”. Οι άνθρωποι εδώ θεωρούνται κατώτερα ανθρώπινα όντα – ακόμα μέχρι και σήμερα», συμπληρώνει η ίδια.

Η Αζίζα Σουλτάνα ήταν 20 ετών την εποχή της διαρροής αερίου. Ήταν έγκυος και κοιμόταν στο σπίτι με το γιο και την κόρη της, μόλις ένα χιλιόμετρο από το εργοστάσιο της Union Carbide όταν ξύπνησαν βήχοντας και άρχισαν να κάνουν εμετό.

Βγήκαν στους δρόμους και έτρεξαν προς το πλησιέστερο νοσοκομείο, αλλά το βρήκαν εγκαταλελειμμένο και η ίδια κατέληξε χωρίς τις αισθήσεις της πάνω σε ένα σωρό σκουπιδιών. Σε κάποιο σημείο κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας της απέβαλε.

«Από εκείνο το βράδυ, έξι μέλη της οικογένειάς μου έχουν υποστεί μακροχρόνια αναπνευστικά προβλήματα και επτά έχουν πάθει καρκίνο. Και τα δυο μου παιδιά έχουν αναπτύξει αναπηρίες και, μετά την αποβολή, ο σύζυγός μου και εγώ αποφασίσαμε να μην κάνουμε ποτέ τρίτο παιδί».

«Η οικογένειά μου έλαβε 50.000 ρουπίες (£ 550) αποζημίωση. Δεν ήταν αρκετά τότε και εξακολουθούμε να υποφέρουμε από τις συνέπειες της τραγωδίας».

«Υπάρχει τόσο θυμός σε εμάς, έχουμε κλάψει για τόσο πολύ καιρό. Αν μας δοθεί η κατάλληλη αποζημίωση, η ζωή μας θα γίνει τουλάχιστον λίγο πιο εύκολη μετά από αυτό».

Το Ανώτατο Δικαστήριο θα εξετάσει το νέο «αίτημα θεραπείας» τον Απρίλιο και η κ. Ντίνγκρα λέει ότι οι ΜΚΟ ελπίζουν –αφού έστελναν επιστολές στην τοπική κυβέρνηση κάθε μήνα τα τελευταία οκτώ χρόνια– ότι θα εισακουστούν τελικά τα επιχειρήματά τους σχετικά με τον αριθμό των τραυματιών.

Ένας εκπρόσωπος της Union Carbide δήλωσε ότι η εταιρεία είχε υποβάλει μια απάντηση στην αναφορά και «προτίθεται να υπερασπιστεί τον εαυτό της σθεναρά».

Η εταιρία υπογράμμισε τον αρχικό χαρακτηρισμό του διακανονισμού του 1989 από το Ανώτατο Δικαστηρίου ως «νόμιμο, δίκαιο και εύλογο», καθώς και την υπερασπιστική γραμμή της κυβέρνησης της Ινδίας το 2006, στη βάση του ότι «κάθε ενάγων έχει αποζημιωθεί σύμφωνα με το νόμο και το δικαίωμά του».

«Η διαρροή αερίου του 1984 στο Μποπάλ ήταν μια φοβερή τραγωδία που συνεχίζει να προκαλεί έντονα συναισθήματα πάνω από τρεις δεκαετίες αργότερα. Αλλά το να επιτραπεί σε αυτά τα συναισθήματα να θολώνουν τη γραμμή ορθολογισμού και να αψηφούν το φίλτρο της λογικής δεν είναι μόνο λάθος, αλλά στέλνει επίσης ένα ισχυρό μήνυμα ότι η ινδική κυβέρνηση δεν τιμά το κράτος δικαίου και τις δικές της δεσμεύσεις», δήλωσε ο εκπρόσωπος.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Independent, στις 15 Φεβρουαρίου 2019.