Στις προηγούμενες βρετανικές εκλογές, η διαπίστωση ότι η εμπιστοσύνη ήταν το βασικό ζήτημα σήμαινε πολύ απλά ότι η εμπιστοσύνη ήταν το ατού: όποιος υποψήφιος ή κόμμα συγκέντρωνε περισσότερη, θα κέρδιζε. Σήμερα, το ερώτημα που διαμορφώνεται γύρω από την εμπιστοσύνη είναι αν πλέον αυτό το ζήτημα έχει κάποια σημασία.

Του Barry Richards

Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr

Σίγουρα η συγκεκριμένη εξέλιξη οφείλεται στο ότι το Brexit έχει βαθύνει την κρίση εμπιστοσύνης. Ήταν βέβαιο ότι οι εκλογές του 2019 στη Βρετανία θα αφορούσαν το Brexit, και αυτό όχι μόνο επειδή κάποιοι θα ψήφιζαν με βάση την άποψή τους για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά και επειδή η συναισθηματική αναταραχή που ξεκίνησε με το δημοψήφισμα του 2016 εξακολουθεί να καθορίζει, με έναν γενικό τρόπο, την εθνική πολιτική.

Και στο εσωτερικό αυτής της αναταραχής, το θέμα της εμπιστοσύνης έχει κεντρική θέση. Πέρα από την παραμονή ή την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, η έλλειψη εμπιστοσύνης στα κόμματα, τα προγράμματά τους και τους ηγέτες τους, ήταν ένα βασικό θέμα που διέτρεχε όλα τα άλλα ζητήματα.

Το κεντρικό ερώτημα που έθεσε ο δημοσιογράφος του ΒΒC, Άντριου Νηλ, στον Μπόρις Τζόνσον όταν τον προκάλεσε να τον αντιμετωπίσει σε συνέντευξη ήταν αν είναι άξιος εμπιστοσύνης.

Κάποιες ψήφοι ήταν αναμενόμενο ότι θα ήταν «ψήφοι εμπιστοσύνης», βασισμένες αποκλειστικά στο ποιος θεωρείται πιο αξιόπιστος για να πραγματοποιήσει το Brexit, ή για να το αποτρέψει. Ωστόσο, σε άλλα ζητήματα της εκλογικής μάχης, το καθεστώς της εμπιστοσύνης κλονίστηκε.

Για να κατανοήσουμε αυτή την εξέλιξη, θα πρέπει να δούμε πιο προσεκτικά το ζήτημα της εμπιστοσύνης. Στην πολιτική, μπορεί να σημαίνει εμπιστοσύνη στην ικανότητα ενός πολιτικού προσώπου. Εδώ, πρόκειται ουσιαστικά για μια ηθικά ουδέτερη αξιολόγηση. Το τάδε πρόσωπο μπορεί να είναι συμπαθητικό, αλλά δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά.

Συχνότερα, όμως, και σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η εμπιστοσύνη αναφέρεται στο κατά πόσο ένας πολιτικός πείθει ότι λέει την αλήθεια. Και ευρύτερα, μπορεί να αναφέρεται στο πόσο υπεύθυνα συμπεριφέρεται.

Αυτές είναι ηθικές αξιολογήσεις με τεράστια σημασία. Και φαίνεται ότι η βρετανική δημοκρατία αντιμετωπίζει σοβαρούς ηθικούς κλυδωνισμούς, όταν οι ηγέτες των δύο μεγαλύτερων κομμάτων –που είναι και οι μόνοι πιθανοί να αναλάβουν την πρωθυπουργία– αξιολογούνται τόσο χαμηλά στο ζήτημα της αξιοπιστίας από το κοινό, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτών του ίδιου του κόμματός τους.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με μια δημοσκόπηση της YouGov, 53% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι ο Τζόνσον είναι αναξιόπιστος, ενώ για τον Κόρμπιν το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 57%.

Αυτά τα ζοφερά ποσοστά δεν είναι απλώς αξιολογήσεις των δύο προσώπων, καθώς επηρεάζονται και από την κομματική ένταξη των ερωτηθέντων. Ωστόσο, σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Survation, ακόμα και ανάμεσα στους ψηφοφόρους του Συντηρητικού κόμματος ο Τζόνσον κρίθηκε ως ο πιο αξιόπιστος από τους υποψηφίους μόνον από το 61% των ερωτηθέντων, ενώ ανάμεσα σε πιθανούς ψηφοφόρους των Εργατικών ο Κόρμπιν κρίθηκε ως πιο αξιόπιστος μόνο από το 58%.

Οι συγκεκριμένοι αριθμοί δείχνουν όχι μόνο σοβαρή συρρίκνωση της εμπιστοσύνης αλλά και ουσιαστική ετοιμότητα των ψηφοφόρων να αποσυνδέσουν την αξιοπιστία από την εκλογιμότητα.

Ανεξάρτητα από το πόσοι ψήφισαν, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία απαιτεί ένα βασικό αίσθημα εμπιστοσύνης από τους πολίτες της. Έτσι, αν η κρίση εμπιστοσύνης φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, το ίδιο το σύστημα ως έχει δεν είναι λειτουργικό. Και τότε ή θα πρέπει να αντικατασταθεί –από ποιος ξέρει από τι– ή να μεταμορφωθεί σε μια κυνική απομίμηση του εαυτού του.

Δεν είναι σαφές αν η κρίσιμη θέση του ζητήματος της εμπιστοσύνης στις τωρινές εκλογές οφείλεται στο γεγονός ότι η έκπτωσή της απαιτεί την προσοχή μας, ή αν αντανακλά την ανησυχία μας και τις προσπάθειές μας να την αναβιώσουμε.

Σε κάθε περίπτωση, όταν  η εμπιστοσύνη γίνεται κεντρικό ζήτημα, οι ψηφοφόροι πιθανότατα θα επηρεαστούν περισσότερο από την εντύπωσή που τους δημιουργούν τα πρόσωπα ηγεσίας, γιατί μολονότι και για τα κόμματα και τους θεσμούς μπορεί επίσης να τεθεί σοβαρά το ζήτημα της εμπιστοσύνης, σε ψυχολογικό επίπεδο το απώτατο αντικείμενο της εμπιστοσύνης είναι το πρόσωπο.

[…]

Απόσπασμα από το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Conversation, στις 13 Δεκεμβρίου 2019.

Για τον συγγραφέα

O Barry Richards είναι Καθηγητής Πολιτικής Ψυχολογίας στο Bournemouth University.