Εκτός και αν χρησιμοποιήσετε μια δήλωση αποποίησης ευθύνης και άλλες ιδιόρρυθμες διατάξεις του ευρωπαϊκού δικαίου περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Το να κοινοποιήσετε στο Facebook μια βραδινή φωτογραφία του Πύργου του Άιφελ χωρίς να πληρώσετε για αυτό, θα μπορούσε να σας βάλει σε μπελάδες. Ακόμα κι αν είναι μόνο ένα ενθύμιο διακοπών.

Tων Chris Spillane, Zoya Sheftalovich και Nicholas Vinocur

Μετάφραση: Σάκης Στεργενάκης

Τέτοιου είδους ιδιορρυθμίες στη νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, ακόμα και αφού η Ένωση αποκαλύψει, την επόμενη εβδομάδα, τις πολυαναμενόμενες προτάσεις της για τη βελτίωση αυτής της νομοθεσίας. Είναι ένα γεγονός που λέει πολλά για τις εθνικές, ιδεολογικές ακόμα και διαγενεακές διαιρέσεις εντός της Ευρώπης όσον αφορά τον τρόπο ρύθμισης του ψηφιακού μέλλοντος. Και αναδεικνύει τη δύναμη μιας χώρας, εν προκειμένω της Γαλλίας, να επιβάλει τη θέλησή της στους υπόλοιπους του κλαμπ της Ευρώπης.

Το επίμαχο θέμα είναι η νομοθετική μάχη για μια έννοια που ονομάζεται «ελευθερία πανοράματος», η οποία αφορά τη χρήση απεικονίσεων κτιρίων και αντικειμένων τέχνης που βρίσκονται μόνιμα σε δημόσιους χώρους και που καλύπτονται από τις υπάρχουσες ρυθμίσεις περί προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων.

Τη στιγμή που εικόνες με προστασία πνευματικών δικαιωμάτων κοινοποιούνται ήδη εκατομμύρια φορές την ημέρα στο Facebook και σε άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, οι Γάλλοι υιοθετούν μια επιθετικά προστατευτική στάση για να αναγκάσουν την Επιτροπή να μετριάσει σιωπηρά τις μεταρρυθμίσεις της.

Σε χώρες όπου η «ελευθερία πανοράματος» είναι περιορισμένη, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Δανίας, οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να χρειάζονται άδεια πριν από την κοινοποίηση ή την πώληση φωτογραφιών των κτιρίων που προστατεύονται από διατάξεις περί πνευματικών δικαιωμάτων ή διαφορετικά θα πρέπει να πληρώσουν πρόστιμο – τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο.

Στα αξιοθέατα που προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται το διάσημο άγαλμα της Μικρής Γοργόνας της Κοπεγχάγης, η πυραμίδα του Λούβρου στο Παρίσι και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Υπάρχουν ακόμα περιορισμοί και στο σχεδόν 2.000 ετών Κολοσσαίο της Ρώμης.

«Είναι αλήθεια ότι η Γαλλία είναι ιδιαίτερα αφοσιωμένη στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς», δήλωσε ο Ολιβιέ Κουσί, γάλλος δικηγόρος. «Επίσης η γαλλική έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει περισσότερο τον δημιουργό του πολιτιστικού περιεχομένου από ό,τι το αγγλοσαξονικό μοντέλο».

Για τους υποστηρικτές της ελευθερίας στο διαδίκτυο, καθώς και για λομπίστες και ευρωβουλευτές από διάφορα κράτη-μέλη της ΕΕ, η αποτυχία να εξασφαλιστεί απεριόριστη ελευθερία πανοράματος σε όλη την Ένωση είναι ένα παράδειγμα της Ευρώπης στις χειρότερες στιγμές της.

«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φοβάται να ξεκινήσει πόλεμο με τη γαλλική κυβέρνηση», δήλωσε η Τζούλια Ρέντα, γερμανίδα ευρωβουλευτής από το Κόμμα των Πειρατών. «Η γαλλική κυβέρνηση φέρθηκε αρκετά έξυπνα και λέει τώρα στην Επιτροπή να παρατήσει το ζήτημα, καθώς η Γαλλία έχει ήδη κάνει ρυθμίσεις γι’ αυτό το θέμα. Δεν το “μασάω” αυτό το επιχείρημα».

Μια διαβούλευση που δεν οδηγεί πουθενά

Κατά τη διαδικασία αναδιαμόρφωσης των κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας της ΕΕ, η Επιτροπή είχε τρεις επιλογές όσον αφορά το ζήτημα της ελευθερίας πανοράματος: την παροχή απεριόριστης ελευθερίας πανοράματος, τον περιορισμό της αποκλειστικά σε μη κερδοσκοπικούς σκοπούς ή το να μην την επεκτείνει. Για να βοηθηθεί στο να αποφασίσει ποιο δρόμο να ακολουθήσει, η Επιτροπή ζήτησε δημόσια διαβούλευση για την ελευθερία πανοράματος, τον Μάρτιο.

Η δημόσια διαβούλευση ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο, αλλά δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμα ούτε τα προκαταρκτικά ούτε τα τελικά αποτελέσματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε υποσχεθεί να δημοσιεύσει τα προκαταρκτικά αποτελέσματα τον Ιούλιο. Αυτή την εβδομάδα, η εκπρόσωπος της Νάταλι Βάντισταντ αρνήθηκε να πει πότε θα δημοσιευθεί η έκθεση.

Στο παρασκήνιο, ωστόσο, επιτελικά στελέχη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και νομικοί, ειδικοί στα θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, παραδέχτηκαν ότι η Επιτροπή προσέκρουσε στην εμμονή του Παρισιού με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στον συγκεκριμένο ορισμό που δίνει η Γαλλία στον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ο Επίτροπος Γκύντερ Έτινγκερ δήλωσε στο Politico ότι «25 ή 26 έθνη της ΕΕ» ήταν έτοιμα να εισαγάγουν την ελευθερία του πανοράματος, με τη Γαλλία να είναι η μόνη ισχυρή χώρα που αντιδρά. Και ότι, δεδομένης αυτής της αντίθεσης, η Επιτροπή επέλεξε να μη συμπεριλάβει στο νομοσχέδιό της τη διατύπωση για την ελευθερία πανοράματος, αφήνοντας τις χώρες να αποφασίσουν η κάθε μία για λογαρισμό της. «Δεν υπάρχει καμία ανάγκη να “πανευρωπαϊσουν” τον νόμο», δήλωσε ο Έτινγκερ.

Η Μικρή Γοργόνα

Σύμφωνα με την ισχύουσα γαλλική νομοθεσία, δεν είναι παράνομο να πάρουμε μια φωτογραφία του φωτισμένου Πύργου του Άιφελ – έναν από τους πιο δημοφιλείς και φωτογραφημένους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως.

Αλλά η δημοσίευση της φωτογραφίας ή η κοινοποίησή της στο Facebook και στο Instagram θα μπορούσαν δυνητικά να προσελκύσουν την προσοχή των δικηγόρων πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό συμβαίνει επειδή ο νυχτερινός φωτισμός του Πύργου, που σχεδιάστηκε από τον Πιέρ Μπιντό το 1983, έχει χαρακτηριστεί ως ξεχωριστή «καλλιτεχνική εγκατάσταση» και προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα.

«Η προστασία διαρκεί για 70 χρόνια μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη», δήλωσε ο Μπαπτίστ Λαπαρλιέ, βοηθός του Ταμείου Κληρονομιάς της Société d’ Εxploitation de la Tour Eiffel [Ένωση για την αξιοποίηση του Πύργου του Άιφελ], η οποία διαχειρίζεται τον ιστορικό χώρο. «Ο Πιέρ Μπιντό είναι ζωντανός, οπότε δεν έχουμε καμία προθεσμία για την ώρα», πρόσθεσε.

Και δεν είναι μόνο η Γαλλία. Ο δανός ζυθοποιός Καρλ Γιάκομπσεν ζήτησε από τον γλύπτη Έντβαρντ Έρικσεν να απαθανατίσει το παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν «Η Μικρή Γοργόνα», δημιουργώντας ένα άγαλμα της πρωταγωνίστριάς του. Το 1913 το έργο τοποθετήθηκε στην Κοπεγχάγη.

Μετά τον θάνατο του Έρικσεν, το 1959, τα εγγόνια του κληρονόμησαν την περιουσία και υπερασπίστηκαν λυσσαλέα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας της Γοργόνας. Επίσης, πούλησαν 150 κιλά χάλκινα ομοιώματά της για περίπου 74.000 ευρώ, χωρίς τον ΦΠΑ και τα έξοδα αποστολής. Έχουν το δικαίωμα να το κάνουν αυτό μέχρι το 2029.

Στην Ιταλία, οι νόμοι περί πολιτιστικής κληρονομιάς περιορίζουν την εμπορική χρήση εικόνων δημόσιας τέχνης και αρχιτεκτονικής, συμπεριλαμβανομένου του Κολοσσαίου.

Οι γκρίζες ζώνες των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης

Σύμφωνα με μια εκτίμηση των επιπτώσεων της μεταρρύθμισης των πνευματικών δικαιωμάτων, που διέρευσε στο POLITICO, μόνο μία γραμμή ανάμεσα σε 181 σελίδες είναι αφιερωμένη στην ελευθερία του πανοράματος. Αναφέρει ότι εφόσον μερικά έθνη της ΕΕ έχουν ενημερώσει τους κανόνες τους για την παροχή ελευθερίας πανοράματος, το εκτελεστικό όργανο δεν χρειάζεται να εμπλακεί.

«Η εξαίρεση του πανοράματος από την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων επιτρέπει στα κράτη-μέλη να θεσπίζουν εξαιρέσεις ή περιορισμούς στα πνευματικά δικαιώματα που σχετίζονται με τη χρήση των έργων που προορίζονται για μόνιμη έκθεση σε δημόσιους χώρους», δήλωσε ο Βάντισταντ. «Σχεδόν όλα τα κράτη-μέλη έχουν εισαγάγει αυτή την εξαίρεση στη νομοθεσία τους».

Ελάχιστοι πέρα από το λόμπι των αρχιτεκτόνων υποστηρίζουν τη θέση της Επιτροπής.

«Δεν υπάρχει καμία ανάγκη εναρμόνισης της νομοθεσίας εντός της ΕΕ, διότι οι υφιστάμενες διαφορές στις εθνικές νομοθεσίες δεν εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς», δήλωσε η Καρόλα Στρόιλ, γενική γραμματέας των Ευρωπαίων Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών, που εκπροσωπεί τους εκδότες, τα μουσεία και τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, ορισμένες χώρες έχουν θεσπίσει νομοθεσία που αίρει τους περιορισμούς στη χρήση εικόνων από δημόσια κτίρια και έργα τέχνης. Αυτό το καλοκαίρι, η κυβέρνηση του Βελγίου εισήγαγε την ελευθερία του πανοράματος, επιτρέποντας έτσι να φωτογραφίζεται και να κοινοποιείται στη Wikipedia το Berlaymont, η έδρα της Επιτροπής, χωρίς την απειλή νομικής δράσης.

Ακόμα και η Γαλλία έχει επικαιροποιήσει τους νόμους της περί πνευματικών δικαιωμάτων, τροποποιώντας τους έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνουν διατάξεις για την ελευθερία πανοράματος που επιτρέπουν τη λήψη μη εμπορικών φωτογραφιών. Γίνεται, επομένως, σαφής διάκριση μεταξύ των φωτογραφιών που προορίζονται για πώληση, όπως καρτ-ποστάλ, και εκείνων που προορίζονται να φυλαχτούν σε οικογενειακά δερματόδετα άλμπουμ. Ωστόσο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει μια γκρίζα ζώνη.

Ενώ οι χρήστες μπορεί να νομίζουν ότι οι φωτογραφίες που έχουν ανεβάσει στο Facebook τούς ανήκουν, ο χρήστης στην πραγματικότητα δίνει στην εταιρεία μια μη αποκλειστική, μεταβιβάσιμη και δωρεάν παγκόσμια άδεια να χρησιμοποιεί αυτό το περιεχόμενο όπως της αρέσει, έως ότου να διαγραφεί ο λογαριασμός του.

«Νέες νομικές προκλήσεις έχουν προκύψει, επειδή πάρα πολλές φωτογραφίες που βγάζουν οι άνθρωποι αναρτώνται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που θεωρείται “δημοσίευση”», δήλωσε η ολλανδή ευρωβουλευτής Μαριέτε Σάακε.

Το Facebook δήλωσε ότι το περιεχόμενο των αναρτήσεων ανήκει στους χρήστες, αλλά το άρθρο 9 των όρων του Facebook αναφέρει ότι οι χρήστες χορηγούν την άδεια στην εταιρεία να χρησιμοποιεί το περιεχόμενο και τις πληροφορίες τους για εμπορική χρήση. Οι χρήστες συμφωνούν επίσης να αποζημιώσουν το Facebook για κάθε ενδεχόμενη βλάβη που μπορεί να σχετίζεται με το περιεχόμενο ή τις πληροφορίες των αναρτήσεων.

Οι κάτοχοι των δικαιωμάτων για τη νυχτερινή απεικόνιση του Πύργου του Άιφελ λένε ότι δεν διώκουν ανθρώπους που αναρτούν απλώς φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή τους εκδότες που χρησιμοποιούν την εικόνα στις ειδήσεις. Αλλά το γαλλικό δίκαιο τούς αφήνει ανοιχτή τη δυνατότητα να αλλάξουν γνώμη ως προς το τι συνιστά εμπορική χρήση, είτε πρόκειται για άμεση αξιοποίηση ή έμμεση και περιστασιακή χρήση.

Το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα για σχολιασμό του θέματος.

Η μάχη που έρχεται

Λομπίστες για το Ίδρυμα Wikimedia έχουν συνταχθεί με μια χούφτα μαχητικών ευρωβουλευτών, συμπεριλαμβανομένων της Ρέντα από το Κόμμα των Πειρατών και της Σάακε από τη Συμμαχία Φιλελευθέρων και Δημοκρατών, στη μάχη για την άρση των περιορισμών στην ελευθερία πανοράματος σε ολόκληρη την ΕΕ.

«Είναι μια κακή μορφή πολιτικής, που δεν ταιριάζει στη σύγχρονη κοινωνία», δήλωσε ο Φρέντρικ Έρικσον, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τη Διεθνή Πολιτική Οικονομία.

Το επιχείρημα των υπερασπιστών της ελευθερίας πανοράματος: αν οι νόμοι δεν εφαρμόζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλη την Ένωση, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες θα βρίσκονται στο σκοτάδι σχετικά με τα δικαιώματά τους και η ενιαία ψηφιακή αγορά θα παραμείνει στη σφαίρα της θεωρίας.

«Η εναρμόνιση της νομοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι σημαντική για την ενιαία αγορά, για να εξασφαλιστεί ότι ένα έντυπο ή ένα περιοδικό που παράγεται νόμιμα σε μια χώρα μπορεί επίσης να πωλείται σε μια άλλη», δήλωσε η Ρέντα.

Μόλις οι προτάσεις της Επιτροπής δημοσιευθούν, το θέμα θα τεθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι περιορισμοί στην ελευθερία πανοράματος είναι απίθανο να περάσουν χωρίς αντιδράσεις.

«Η παράλειψη της ρητής προστασίας της ελευθερίας πανοράματος στις προτάσεις μεταρρύθμισης των πνευματικών δικαιωμάτων μπορεί να ήταν μια συνειδητή επιλογή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προστατεύσει αυτήν την πράγματι δεδομένη ελευθερία από το να γίνει αντικείμενο άσκησης πιέσεων για τον περιορισμό της», πρόσθεσε η Σάακε. «Ωστόσο, μετά από όλη την συζήτηση που έγινε σχετικά με την ελευθερία πανοράματος όλο το προηγούμενο έτος, μπορεί κάλλιστα να υπάρξουν τροπολογίες στο Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιο».

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο politico.eu, στις 7 Σεπτεμβρίου 2016.

Για τους συγγραφείς

Ο Chris Spillane είναι δημοσιογράφος και καλύπτει θέματα τηλεπικοινωνιών και προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων για το Politico.

H Zoya Sheftalovich είναι ρεπόρτερ για θέματα τεχνολογίας στο Politico.

O Nicholas Vinocur είναι πολιτικός ρεπόρτερ στο Politico, με έδρα τη Γαλλία.