Ο Πρόεδρος της Κούβας Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ κάλεσε σε πρόσφατο διάγγελμά του σε «ενότητα μεταξύ των Κουβανών», «σεβασμό μεταξύ των Κουβανών, και να απεκδυθούμε όλα τα αισθήματα μίσους…». Με δεδομένα τα γεγονότα της Κυριακής 11 Ιουλίου, αυτή η δήλωση θα μπορούσε να είναι πολύ σημαντική.
Του Julio César Guanche
Την ίδια ώρα, υπάρχει ήδη μια ιστορία τριών ημερών που τεκμηριώνεται από επιβεβαιωμένα βίντεο, η οποία δεν θα σβηστεί ποτέ από την εθνική μνήμη. Πρέπει να καταβληθούν όλες οι πολιτικές και πατριωτικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κατάστασης με τρόπο που να δίνει λύσεις και όχι να επιδεινώνει την κρίση που περνάει η χώρα.
Ποιος είναι ο λαός της Κούβας;
Το άρθρο 3 του Συντάγματος ορίζει ότι η κυριαρχία ανήκει στο λαό «από τον οποίο εκπηγάζει όλη η εξουσία του κράτους». Το κείμενο αυτό –που εγκρίθηκε με το 86% των ψήφων (τον Φεβρουάριο του 2019)– επιβάλλει τον σεβασμό της λαϊκής κυριαρχίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Το δικαίωμα της αντίστασης προσδιορίζεται κατά «οποιουδήποτε επιχειρεί να ανατρέψει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική τάξη που εγκαθιδρύεται από το παρόν Σύνταγμα» και περιλαμβάνει όλα τα μέσα. Ως ακραίο μέτρο, το δικαίωμα αυτό απαιτεί την προηγούμενη χρήση άλλων μέσων.
Το πρώτο μέσο είναι η αναζήτηση πολιτικών λύσεων για τη διαμαρτυρία. Το δεύτερο η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης με εγγυήσεις για τα θεμελιώδη δικαιώματα. Η παράκαμψη όλων αυτών των οδών και η απλή επίκληση του «δικαιώματος της αντίστασης» συνιστά μια παράνομη χρήση αυτού του δικαιώματος και θα μπορούσε να οδηγήσει σε τραγικές εξελίξεις για τη χώρα.
Ο δημοκρατικός εθνικισμός (χωρίς αποκλεισμούς, αντιιμπεριαλιστικός, αντιξενοφοβικός) είναι αντιπροσωπεύει από τα ισχυρότερα περιεχόμενα της κουβανικής ιστορίας μέχρι σήμερα. Το λαϊκό περιεχόμενό του είναι η ουσία του.
Στους δρόμους της Κούβας σήμερα δεν έχουν βγει οι δουλοκτήτες του 19ου αιώνα, οι ολιγάρχες του 1912 ή η μεγαλοαστική τάξη του 1952.
Πρόκειται για Κουβανούς, κατά το μεγαλύτερο μέρους τους, που ανήκουν σε αυτόν τον λαό, όπως και οι υπόλοιποι, είτε αρέσει σε κάποιους είτε όχι ο τρόπος που μιλούν, ενεργούν ή σκέφτονται.
Ο κουβανικός λαός, στο σύνολό του, είναι ο κυρίαρχος. Το κουβανικό κράτος οφείλει να τους ακούει, να τους σέβεται και να τους προστατεύει.
Οι εκκλήσεις Κουβανών για παρέμβαση και βία στο χάος
Ο εξτρεμιστικός τομέας της εξόριστης κουβανικής κοινότητας απηύθυνε έκκληση για παρέμβαση των ΗΠΑ. Πληρώνουν για βίαιες ενέργειες, παράγουν συνειδητά ψευδείς ειδήσεις, ενθαρρύνουν τους εμπρησμούς, τις λεηλασίες, τις δολοφονίες αστυνομικών και δεν είναι παρόντες παρά μόνο από τα χαρακώματα των τηλεφώνων τους. Όποια κι αν είναι η έκβαση αυτής της κατάστασης και ό,τι κι αν συμβεί στην Κούβα, θα παραμείνουν στη θέση τους.
Οι υποστηρικτές αυτού του προσανατολισμού –ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσωπεύει το σύνολο της κοινότητας των εξόριστων, πόσο μάλλον της κουβανικής διασποράς– θα κάνουν ό,τι χρειαστεί για να πετύχουν τη δική τους εκδοχή τού «όλα τελείωσαν». Κατά τη γνώμη μου, είναι επιτακτική ανάγκη το κουβανικό πατριωτικό φάσμα να αποστασιοποιηθεί και να αντιταχθεί σε αυτή την ατζέντα, ανεξάρτητα από το πόσο σφοδρές είναι οι προκλήσεις που τίθενται για το κράτος και από την κατάσταση στο νησί.
Σε καμία περίπτωση, οι πρωτοβουλίες αυτού του κομματιού των εξορίστων δεν εξηγούν τις διαμαρτυρίες, ούτε μεταφέρουν αυτόματα την πολιτική του ατζέντα σε όλους όσοι διαμαρτύρονται.
Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε την εργαλειακή χρήση των εκκλήσεων για αστική βία από τα λαϊκά αιτήματα και τους δρώντες που είναι κομμάτι της κοινωνικοπολιτικής συγκυρίας, αναγνωρίζοντας το εύρος των αιτημάτων που εκφράζονται.
Το ενδεχόμενο της επέμβασης από μόνο του είναι απολύτως απαράδεκτο. Πέρα όμως από την πιθανότητα εκπλήρωσής του, και μόνο η απειλή της επέμβασης ενθαρρύνει το κλείσιμο όλου του δυνατού πεδίου της εσωτερικής κριτικής και μετατοπίζει την κριτική αυτή προς τη στενή υπεράσπιση του έθνους, με δίκαια κίνητρα.
Η Κούβα έχει σοβαρό πρόβλημα με την πολιτική των ΗΠΑ, αλλά έχει επίσης πρόβλημα με τον εαυτό της. Επομένως, είναι απαραίτητο να ανοίξει ο χώρος για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.
Οι ΗΠΑ και το «ήπιο πραξικόπημα»
Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν συνέχισε την πολιτική των κυρώσεων και δεν την άλλαξε, ακόμη και εν μέσω της πιο σοβαρής φάσης της πανδημίας. Η πολιτική αποκλεισμού αποτελεί προσβολή για το κουβανικό έθνος, καθώς έχει αυστηρά αποικιοκρατικό χαρακτήρα και συνιστά έγκλημα εναντίον του κουβανικού λαού.
Η στάση του Τζο Μπάιντεν έρχεται σε αντίθεση με την ίδια την πολιτική που υπερασπίστηκε κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα, η οποία αναγνώριζε ότι οι νέοι στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν με μέσα που είχαν αποτύχει.
Όποιος νομίζει ότι το πρόβλημα αρχίζει και τελειώνει με το παραπάνω ζήτημα ή ότι η παρούσα κατάσταση μπορεί να εξηγηθεί μόνο με τους όρους του «ήπιου πραξικοπήματος», παρακάμπτει την ουσία του θέματος.
Το σχέδιο του «ήπιου πραξικοπήματος» έχει γίνει πραγματικότητα σε διαφορετικές περιπτώσεις ανά τον κόσμο. Όποιος αποδεδειγμένα συμμετέχει σε ένα τέτοιο εγχείρημα πρέπει να λογοδοτήσει, καθώς έχει θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία μιας ξένης δύναμης.
Όμως, δεν μπορεί κάθε είδους κοινωνική διαμαρτυρία να αντιμετωπίζεται σαν να είναι το δημιούργημα ενός τέτοιου σχεδίου.
Η κατάχρηση μιας τέτοιας προσέγγισης ενέχει έναν μεγάλο πολιτικό κίνδυνο: δεν αφήνει καμία νόμιμη θέση σε οποιασδήποτε κοινωνική διεκδίκηση εκφράζεται με τη μορφή διαμαρτυρίας. Μια τέτοια αντίληψη μπορεί να οδηγήσει μόνο στην καταστολή κάθε διαμαρτυρίας. Η αναγνώριση της νομιμότητας των αιτημάτων που διατυπώνονται σήμερα είναι ένα ισχυρό πλήγμα ενάντια σε μια προσποιητή αναγωγή του όλου ζητήματος σε «ήπιο πραξικόπημα».
Τι μπορεί να γίνει;
Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν και πρέπει να γίνουν τώρα. Θα παραθέσω ορισμένα σημεία με ένα αίσθημα επείγοντος και με την ανάγκη να φανώ χρήσιμος – σίγουρα δεν είναι αρκετά, αλλά δεν είναι άνευ ουσίας.
Πρέπει να σταματήσει αμέσως κάθε αστυνομική καταστολή εναντίον άοπλων ανθρώπων που εκφράζονται ειρηνικά.
Υπάρχει ανάγκη για κανόνες αναλογικότητας και σαφείς κανόνες λογοδοσίας για βίαιες ενέργειες εναντίον ανθρώπων και περιουσιών. Πρέπει να απαγορευτεί χρήση θανατηφόρων όπλων εκτός από περιπτώσεις άμεσου κινδύνου για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα οποιουδήποτε προσώπου. Κανένας στρατιωτικός με πολιτικά ρούχα στους δρόμους. Καμία κινητοποίηση σε χώρους εργασίας ή σε στρατιωτικές μονάδες κ.λπ. για να συμμετάσχει κόσμος σε βίαιες αντιδράσεις εναντίον των διαδηλώσεων.
Επίσης, θα πρέπει διώκεται μόνο όποιος έχει διαπράξει σοβαρά εγκλήματα κατά άλλων ανθρώπων ή περιουσίας, λαμβάνοντας υπόψη τη σοβαρότητα των συνεπειών και το πλαίσιο στο οποίο συνέβησαν.
Να υπάρξουν δεσμεύσεις, συνοδευόμενες από εγγυήσεις, ότι θα εξεταστούν οι αστυνομικές ενέργειες με αυστηρές κυρώσεις για τις καταχρήσεις. Να υπάρξει ακριβής ενημέρωση για τους κρατούμενους, να αποσυρθούν οι κατηγορίες εναντίον όλων των ειρηνικών διαδηλωτών και να εξασφαλιστεί μια εύλογη διαδικασία για τους πολίτες που ασκούν βία, με αποτίμηση των ζημιών και με τρόπο που να είναι συμβατός με τον νόμο. Να διασφαλιστεί η πρόσβαση στο διαδίκτυο και να παρασχεθούν υπηρεσίες εντοπισμού ψευδών ειδήσεων. Υπάρχει ανάγκη για έκκληση σε κοινωνική ειρήνη με την πιο ισχυρή έννοια, με την εφαρμογή και επέκταση όλων των δικαιωμάτων συμμετοχής και έκφρασης, όπως το δικαίωμα της ειρηνικής διαδήλωσης.
Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθούν τα ακόλουθα σημεία. Επείγουσα εφαρμογή όλων των εκκρεμών νομοθεσιών για τα δικαιώματα των πολιτών και τα πολιτικά δικαιώματα. Επιτάχυνση και άμεση εφαρμογή μέτρων με λαϊκό προσανατολισμό –με ακριβή ενημέρωση για τα χρονοδιαγράμματά τους– όπως η εκ νέου εφαρμογή των σχεδίων παραγωγής τροφίμων σε εθνικό επίπεδο, που συνεπάγεται την προσωρινή αναστολή των μακροπρόθεσμων επενδύσεων και την επανένταξή τους σε επείγοντα κοινωνικά σχέδια (τέτοια μέτρα έχουν ήδη ανακοινωθεί, αλλά χρειάζονται πολύ περισσότερα).
Ανανέωση των ειδικών μέτρων κοινωνικής προστασίας για τα πλέον ευάλωτα κομμάτια της κοινωνίας, όπως οι ηλικιωμένοι, τα μονογονεϊκά νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, οι ανύπαντρες μητέρες και οι φτωχότερες γειτονιές. Δασμολογικές παροχές για είδη πρώτης ανάγκης. Επιτάχυνση της εξέτασης και αποδοχής των αιτημάτων των Κουβανών μεταναστών για τα δικαιώματά τους αναφορικά με τη χώρα και μέσα στη χώρα.
Γνωρίζουμε ήδη ότι ο Diubis Laurencio Tejeda είναι νεκρός (η πληροφορία δόθηκε επίσημα από τις αρχές). Εδώ και χρόνια είναι γνωστό ότι οι «πρώτοι θάνατοι» θα ήταν ένα πάτημα για το επίσημο επιθετικό πρόγραμμα των ΗΠΑ κατά της Κούβας. Όμως υπάρχει κάτι που είναι πιο σημαντικό από αυτό, κάτι πρωταρχικό: είναι η επαναστατική ηθική της ζωής, για την οποία και μόνον ένας θάνατος είναι ανυπόφορος, ανεξάρτητα από την «πλευρά» από την οποία προέρχεται και από το «ποιος επωφελείται» από αυτόν.
Μέρος αυτής της ηθικής είναι να εξετάσουμε σε βάθος τις αιτίες της πολιτικής οργής και του ριζοσπαστικού μίσους που παρατηρούμε στη χώρα, πέρα από κατηγοριοποιήσεις όπως «μακροχρόνιοι πολέμιοι» ή «συνήθεις μισθοφόροι» – εκφράσεις που το μόνο που κάνουν είναι να στιγματίζουν, να κρύβουν πρόβλημα και να το αναπαράγουν.
Η ειρηνική διαμαρτυρία είναι δικαίωμα, η επίθεση σε ανθρώπους και σε κοινωνικά αγαθά δεν είναι. Όλοι οι επαναστάτες έχουν το δικαίωμα να υπερασπίζονται τις πεποιθήσεις τους, επίσης με ειρηνικό τρόπο. Ούτε «ήπιο πραξικόπημα» ούτε αποκλεισμός, αλλά εκδημοκρατισμός. Όπως έλεγε ο Χοσέ Μαρτί: «ψωμί και ελευθερία, όπως και στον στίχο ή θα σωθούν μαζί ή θα καταδικαστούν σε αποτυχία και τα δυο».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο On Cuba News, στις 15 Ιουλίου 2021. Εδώ χρησιμοποιήθηκε η γαλλική μετάφραση του άρθρου από το A l’ encontre.
Για τον συγγραφέα
Ο Julio César Guanche σπούδασε στην Κούβα. Δίδαξε κρατική και νομική θεωρία στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Συντονίζει τη συλλογή Biblioteca Marxista, που εκδίδεται από τον κουβανικό εκδοτικό οίκο Ocean Sur.
