Το νέο έργο της καλλιτέχνιδος από την Κολομβία, Doris Salcedo, φέρει τον τίτλο Παλίμψηστο (Palimpsesto), και σχετίζεται με τους θανάτους προσφύγων και μεταναστών στη Μεσόγειο θάλασσα και στον Ατλαντικό ωκεανό, την τελευταία εικοσαετία.
Του Σίμου Ανδρονίδη
Όπως αναφέρεται, «πρόκειται για μια εγκατάσταση στο δάπεδο του μουσείου, όπου μέσα από ένα σύνθετο υδραυλικό σύστημα, σταγόνες νερού θα σχηματίζουν τα ονόματα γυναικών και ανδρών που πνίγηκαν, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή και περισσότερη ελευθερία. Τα ονόματα θα σχηματίζονται με διακεκομμένο και προσωρινό τρόπο: μετά από κάποιο χρονικό διάστημα το νερό εξαφανίζεται και στη συνέχεια ρέει και πάλι». [1]
Η καλλιτεχνική εγκατάσταση της Doris Salcedo προσλαμβάνει τις εκφάνσεις της προσφυγικής και μεταναστευτικής επικαιρότητας, συγκεντρώνει πραγματολογικό υλικό σχετικά με τα κινούμενα σώματα εντός (αλλά και εκτός) νερού, μετουσιώνεται στους διάστικτους θανάτους της ανωνυμίας, αναπαριστά μια «θάλασσα» αντιφάσεων, «δίκτυα» ιδεών, «καθεστώτα» προσπελασιμότητας, έτσι όπως παρεμβάλλονται στις διάφορες θαλάσσιες ζώνες, από τη Μεσόγειο θάλασσα έως τον Ατλαντικό ωκεανό.
Σε διάστημα είκοσι ετών, οι προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές δύνανται να «συλλάβουν» τη μη γραμμική κίνηση-επιτάχυνση της ιστορίας, το καλειδοσκόπιο των μεταβολών.
Mεταβολές που σχετίζονται με την πτώση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» (η χιλιαστική «ενσάρκωση» των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών πλαισιώσεων), με τις μεταβολές στα πεδία της ανθρωπινότητας που επιφέρει η αναπαραγωγή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής (οι διευρυνόμενες κοινωνικές-ταξικές ανισότητες-εντάσεις), με τους ενδο-κεφαλαιοκρατικούς ανταγωνισμούς, τα περιβάλλοντα της σύνθετης όσο και νέας αποικιοποίησης, τα προσίδια καθεστώτα των περιφερειακών-ιμπεριαλιστικών πολεμικών (ο πόλεμος ως προσίδιο συμβάν) συρράξεων-συγκρούσεων.
Μεταβολές που συναρθρώνουν την μίκρο- με την μακρο-ϊστορία, ενέχοντας τις σημάνσεις εγγραφής ενός «νέου» υποκειμενισμού, ήτοι μίας νέας «τεκτονικής» ανθρώπινης κίνησης υπό το πρίσμα αποκοπών, υφαρπαγών, στοιχίσεων, συμβολισμών και αναφορών.
Aυτό που δια-κρατεί η ιστορία-ιστορικότητα είναι οι συμβολισμοί της, τα πεδία και τα βάθρα μίας ατέρμονης ‘αγγελολογίας’, η σιωπή (το παρόν διά-κενο), η σίγαση και η διεύρυνση στις αναλογίες του μοναδικά εφικτού.
Η τέχνη της Doris Salcedo, εκτός του πλαισίου των εξιδανικεύσεων, «επι-κοινωνεί» με τις συνδηλώσεις της «θρυμματισμένης» ακεραιότητας, «ενοικεί» στην άρθρωση του πολιτικού ως ιδιαίτερη «θαλασσοκρατία», αναφέρεται από την βαθιά ανωνυμία του προσφυγικού-μεταναστευτικού περίγυρου, εκεί όπου το «παλίμψηστο» αναπαράγεται και ξεδιπλώνεται, ευρισκόμενο στο μέσον της εγκάρσιας τομής.
«Παλίμψηστο» το οποίο ξεδιπλώνεται ως έναυσμα, ως άλλη μνήμη του βλέμματος, επιφέροντας τους πρόσφυγες πολέμου από την Ασία, την Μέση Ανατολή και την Αφρική, οικονομικούς μετανάστες, διωκόμενους λόγω σεξουαλικών αναφορών, πολιτικούς-ιδεολογικούς αντιφρονούντες.
Όλοι όσοι χάθηκαν στον ρου μiας ιστορίας, η οποία δεν στέκεται αλλά προσπερνά, δύναται να ανασημασιοδοτήσει τον πολιτικό και μη βίο των αξιώσεων, της παλαιάς όσο και της νέας ηθικότητας, τη μνήμη και την πρόσληψη της ως «κενό γράμμα».
Αντιστρέφοντας τους όρους των επίκτητων πολιτικών συμβολισμών, η καλλιτέχνις από την Κολομβία, με το έργο της που θα εκτεθεί στη Μαδρίτη, εκφράζει αυτούς που εκτέθηκαν και επι-κοινώνησαν με τις δυναμικές της μη διαπερατότητας στο εσωτερικό της θάλασσας, με την ιδεολογία του αλλότριου, του έτερου στην ευρύτερη διάσταση του, με την ιδιαίτερη «Νεγροσύνη» των μη αναφορών όσο και της ‘ακηδείας’, αναζητώντας μια Μπενγιαμική «αίγλη» της ανάλυσης, της δια-μφισβήτησης και της σύγκρουσης με τις εφαρμοζόμενες κρατικές, διακρατικές, υπερ-εθνικές πολιτικές απο-τροπής και εγκοπής του σώματος στα σημεία ενός χώρου που εποπτεύει και εποπτεύεται, που δύναται να λειτουργήσει ως ‘φετίχ’, ως σημαντικότητα για αυτό που απομένει.
Η σύζευξη του πολιτικού στοιχείου με την καλλιτεχνική διάσταση αντανακλάται σε σύνθετες εγγραφές μιας πολυσθενούς όσο και ανοικτής εντοπιότητας, στην ανωνυμία ως έμφαση, στην αναγραφή των ονομάτων ως ανά-κληση της ευθύβολης μνήμης, της ‘απολεσθείσας’ θηλυκότητας, (ο πνιγμός των γυναικών-μητέρων), στους πνιγμούς-θανάτους ως πολιτική εντροπία.
Επρόκειτο για μια καλλιτεχνική διαδικασία της Ντελεζικής «απόλυτης απεδάφωσης» από τον χώρο και τον χρόνο της καθεαυτό «μήτρας» της μοναδικά ορθολογικής «ουτοπίας», της εκκοσμικευμένης πολιτικής γνώσης της αποτροπής των συνόρων και της παράλληλης διαφύλαξης τους από την «μιαρή» εικόνα των επήλυδων, από την «ρυπαρότητα» του μη ενωτικού, προσαρμόσιμου, ομοιογενούς.
Μια σταγόνα νερό για κάθε κλιμάκωση του θρήνου, της βεβαιωτικής έντασης, της Ευρώπης του «κοινού καλού», των θανάτων στο βωμό ενός ιδιαίτερου «αυτεξούσιου». Στις απολήξεις του Ευρωπαϊκού, η εξορία ως τεχνική δια-κυβέρνηση. Το υποκείμενο «συλλαμβάνεται» στη φυγή του, στην αποκρυστάλλωση της πολιτικής οικονομίας της «υπαρκτής» ζήτησης.
Η θάλασσα, η οριακότητα των ιδεών, καθίστανται «ποινικά κολάσιμες».
Η Salcedo, υπενθυμίζει πολιτικά, φέροντας το έργο της μέσα στον τρέχοντα ιστορικό-κοινωνικό χρόνο, στο χώρο όπου πρόσφυγες-μετανάστες βιώνουν την Σπινοζική (από την ‘Θεολογικοπολιτική Πραγματεία’), ”Fluctuatio animi’ [2], την παλινδρόμηση της ψυχής μεταξύ φόβου και ελπίδας.
Ένας ‘θανάσιμος’ κίνδυνος ελλοχεύει: η «γλώσσα» και η μεταφορά του καλλιτεχνικού έργου, η «ανέστια» μνήμη του. Το έργο επινοεί τις όψεις μιας πολιτική ‘διαφορικότητας’, συστρατευόμενο στις ανάγκες της συν-θέασης.
[1] Bλέπε σχετικά, «Φόρος τιμής στους μετανάστες, το νέο έργο της Ντορίς Σαλσέδο», Pass-World, 17/08/2017, pass-world.gr
[2] Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Ελευθερία … non ut Legem, sed ex amore’, στο, Μιχαήλ Σάββας, (επιμ.), ‘Homo Liber. Δοκίμια για την εποχή, την ποίηση και την ελευθερία’, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2016, σελ. 16.
