1. Περί τίνος πρόκειται;

Για πραξικόπημα, βέβαια. Για την ακρίβεια, για απόπειρα πραξικοπήματος. Δεν είναι σωστό, βλέποντας ότι απέτυχε, ή σκεπτόμενοι τα πιθανά αποτελέσματα αυτής της αποτυχίας, να το χαρακτηρίζουμε ως “σκηνοθεσία”, “θέατρο” κ.α. Πρόκειται για μια απόπειρα στην οποία συμμετείχαν πολλοί ανώτεροι αξιωματικοί, κι η οποία τόλμησε τα πάντα, από το να βομβαρδίσει τη Βουλή ως το να δολοφονήσει πολίτες.

Του Ruşen Çakir, Μετάφραση: Ιλεάνα Μορώνη

2. Ποιος το έκανε;

Πιστεύω ότι το κύριο σώμα και το επιτελείο των πραξικοπηματιών αποτελούνταν από αξιωματικούς που βρίσκονταν σε επικοινωνία με το κίνημα του Φετχουλλάχ Γκιουλέν. Είναι πιθανό να συμμετείχαν και ορισμένοι ακόμα, για προσωπικούς λόγους και προσδοκίες – ξέρουμε ότι το κίνημα Γκιουλέν είναι ιδιαίτερα ικανό στη στρατολόγηση.

3. Γιατί να θελήσει το κίνημα Γκιουλέν να κάνει πραξικόπημα;

Στο επόμενο Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο [Σ.τ.Μ.: τον ερχόμενο Αύγουστο] αναμενόταν να πραγματοποιηθεί μεγάλη επιχείρηση εναντίον της οργάνωσης του κινήματος Γκιουλέν εντός του στρατού. Θεωρώ λοιπόν ότι θέλησαν να χρησιμοποιήσουν την τελευταία τους ευκαιρία.

Από την άλλη, το κίνημα Γκιουλέν φαίνεται να έκανε τελικά μια αυτοκτονική κίνηση στην προσπάθειά του να αμυνθεί ενάντια στον ολοκληρωτικό πόλεμο -που πραγματικά το στραγγάλιζε- τον οποίο διεξήγαγε εναντίον του εντός της χώρας και εν μερεί στο εξωτερικό η εξουσία του ΑΚΡ.

4. Πώς μπόρεσε το κίνημα Γκιουλέν να οργανωθεί τόσο καλά μέσα στον στρατό;

Είναι γνωστό ότι το κίνημα Γκιουλέν δουλεύει συστηματικά για χρόνια για να παρεισφρήσει στον στρατό. Και οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ) προσπαθούν συστηματικά να παρακολουθούν και να εκκαθαρίζουν, ήδη από την εποχή που είναι μαθητές στα στρατιωτικά λύκεια, όσους θεωρούν ότι έχουν σχέσεις με το κίνημα Γκιουλέν. Αλλά δεν έχουν καταφέρει να είναι απόλυτα επιτυχημένες σ’αυτό.

Tο πιο σημαντικό είναι ότι, την εποχή που ήταν σύμμαχος του ΑΚΡ, το κίνημα Γκιουλέν έκανε πολύ σημαντική εκκαθάριση στις ΤΕΔ -με δίκες όπως αυτές του “Εργκένεκον”, της “Βαριοπούλας”, και της “Στρατιωτικής Κατασκοπίας”- κι έτσι άνοιξε γρήγορα κι αποτελεσματικά τον δρόμο για προαγωγές των αξιωματικών που συνδέονταν με το κίνημα. Απ’αυτή την άποψη, η ευθύνη της εξουσίας του ΑΚΡ για την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου είναι μεγάλη.

5. Γιατί απέτυχε το πραξικόπημα;

Εδώ μπορούμε να απαριθμήσουμε μια σειρά από λόγους. Για παράδειγμα, το ότι δεν πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ιεραρχίας, με εντολή των ανώτατων κλιμακίων. Αυτή είναι μια εύκολη εξήγηση, αλλά, δεδομένου ότι οι πραξικοπηματίες εξουδετέρωσαν τα ανώτατα κλιμάκια του στρατού, και μάλιστα τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ και τους αρχηγούς των Όπλων, δεν μπορεί να ήταν αυτός ο καθοριστικός λόγος.

Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά και για διάφορες λεπτομέρειες του πραξικοπήματος, αλλά κατά τη γνώμη μου ο βασικός λόγος της αποτυχίας του πραξικοπήματος ήταν ότι δεν είχε έρεισμα στην κοινωνία.

Ακόμα και σε κομμάτια της κοινωνίας που δεν συμπαθούν καθόλου τον πρόεδρο Ερντογάν και που θεωρούν ότι αυτός μπορεί να ανατραπεί μόνο με πραξικόπημα κι όχι με εκλογές, και που επιθυμούν κάτι τέτοιο, αυτή η πρωτοβουλία δεν κατάφερε να συγκεντρώσει εμφανή συμπάθεια. Αντιθέτως, η έκκληση του προέρδου Ερντογάν προς τον λαό να βγει στον δρόμο, και η εμφανής ανταπόκριση που είχε αυτή, δυσκόλεψε σημαντικά το έργο των πραξικοπηματιών – το κατέστησε μάλιστα αδύνατο.

Είδαμε έτσι ότι η πόλωση στην Τουρκία, και η μεγάλη αύξηση του μίσους προς τον Ερντογάν στον ένα απ’τους δύο πόλους, δεν μπορεί από μόνη της να δημιουργήσει τις συνθήκες για ένα πραξικόπημα. Αν οι συνδεόμενοι με το κίνημα Γκιουλέν αξιωματικοί είχαν αναλάβει μια παρόμοια πρωτοβουλία την εποχή των σκανδάλων του Δεκεμβρίου 2013 [Σ.τ.Μ.: πρόκειται για οικονομικά σκάνδαλα στα οποία εμπλέκονταν κυβερνητικά στελέχη, και ο ίδιος ο Ερντογάν, και τα οποία ήρθαν στην επιφάνεια τον Δεκέμβριο του 2013], παράλληλα με τις ανακρίσεις για διαφθορά που διεξάγονταν, ίσως να είχαμε διαφορετικές εξελίξεις.

6. Ποιο ήταν το σημείο καμπής για την αποτυχία του πραξικοπήματος;

Πιστεύω ότι η εμφάνιση του προέδρου Ερντογάν, μέσω Facetime, στο CNN Türk, όπου, εμφανιζόμενος με το πρόσωπό του, αψήφησε τους πραξικοπηματίες και κάλεσε τον λαό να βγει στον δρόμο, αποτέλεσε σημείο καμπής. Αν οι πραξικοπηματίες είχαν εξουδετερώσει τον Ερντογάν όπως εξουδετέρωσαν τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Χουλουσί Ακάρ, ή αν ο Ερντογάν δεν είχε επιλέξει να απευθυνθεί στη χώρα κατά τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος, τα πράγματα μπορεί να ήταν διαφορετικά. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η επιλογή του CNN Türk ήταν μια επιλογή με νόημα, και γι’αυτό αργότερα οι πραξικοπηματίες θέλησαν να πάρουν την εκδίκησή τους κάνοντας έφοδο στο CNN Türk.

7. Τι περιμένει το κίνημα Γκιουλέν από εδώ και στο εξής;

Καταρχάς, θα επιταχυνθεί σημαντικά η επιχείρηση διάλυσης του κινήματος.

Αυτό είναι εμφανές από το ότι ήδη από την πρώτη μέρα απομακρύνθηκαν χιλιάδες δικαστές και εισαγγελείς, και από το ότι σε θεσμούς-κλειδιά, όπως το Ανώτατο Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων και το Συμβούλιο της Επικρατείας, είχαμε ως και προσαγωγές.

Είναι πια πολύ πιο εύκολο να χαρακτηριστεί “τρομοκρατική οργάνωση” το κίνημα Γκιουλέν, το οποίο θεωρείται υπεύθυνο για πράξεις όπως ο βομβαρδισμός της Βουλής, και οι πυροβολισμοί και τα τανκς εναντίον του λαού και της αστυνομίας. Θα δούμε έτσι ένα πολύ πιο ανελέητο κράτος ενάντια σε θεσμούς και άτομα που είναι μέλη, συμπαθούντες, και με διάφορους τρόπους υποστηρικτές του κινήματος Γκιουλέν. Τέλος, μπορούμε να πούμε ότι ο Γκιουλέν θα αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα στη ζωή του στις ΗΠΑ.

8. Τι περιμένει την Τουρκία από εδώ και στο εξής;

Είναι πολύ καλό που η Τουρκία απέκρουσε αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος. Αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι περιμένουν τη χώρα πολύ καλύτερες μέρες. Είδαμε ότι το 50% που τις μέρες του Γκεζί ο Ερντογάν έλεγε ότι “με το ζόρι κρατούσε στα σπίτια του” μπορεί να βγει στον δρόμο, και τι μπορεί να κάνει όταν βγει.

Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτές οι μάζες, που σήμερα βγήκαν στον δρόμο ενάντια στους πραξικοπηματίες με έκκληση του Ερντογάν, δεν θα κινητοποιηθούν αύριο ενάντια σε μάζες που θα ζητάνε περισσότερα δικαιώματα κι ελευθερίες, και δημοκρατία.

Άλλωστε δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Ερντογάν, που απέτρεψε αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος και ενισχύθηκε περισσότερο, θα υποσχεθεί σε όλα τα τμήματα της κοινωνίας περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία. Αντιθέτως, θεωρείται πιο πιθανό να τεθεί στην πρώτη ευκαιρία σε κίνηση η διαδικασία για την καθιέρωση προεδρικού συστήματος. Εν τω μεταξύ, πρέπει να τονίσουμε ότι η εικόνα του Ερντογάν στη διεθνή κοινότητα, η οποία ήταν πολύ φθαρμένη, χάρη σ’αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος αποκαθίσταται σ’ένα βαθμό.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τουρκικό δίκτυο Medya Scope, στις 16 Ιουλίου 2016.

Ο Ruşen Çakir είναι τούρκος δημοσιογράφος.