Η 15η Ιουλίου στην Τουρκία και τα γεγονότα που ακολούθησαν δημιουργούν τα «δομικά υλικά» της Νέας Τουρκίας. Η νέα κατάσταση της Τουρκίας μπορεί να θεωρηθεί για πολλούς ερευνητές ως η Τέταρτη Τουρκική Δημοκρατία (29 Οκτωβρίου 1923, 27 Μαΐου 1960, 12 Σεπτεμβρίου 1980 και 15 Ιουλίου 2016), αλλά το κοινό σημείο δεν παύει να είναι η παρέμβαση των στρατιωτικών στην ομαλή λειτουργία της πολιτικό-κοινωνικής ζωής.
Του Μουράτ Ισσί
Η ενοποίηση των βασικών «δομικών υλικών» της Νέας Τουρκίας δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά έχουν βρεθεί τα κοινά σύμβολά της. Η εξεύρεση των «υλικών» θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονικά στη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας (MGK) τον Οκτώβριο του 2014, αλλά η χρήση τους τοποθετείται αναμφισβήτητα μετά τις βουλευτικές εκλογές της 7ης Ιουνίου 2015.
Σταδιακές αλλαγές των μυθοποιημένων ημερομηνιών της επίσημης τουρκικής ιστορίας, όπως η 15η Μαρτίου 1915 (ο πόλεμος Δαρδανελίων) στη θέση της 29ης Οκτωβρίου 1923 (Ίδρυση του τουρκικού Κράτους), το «πάγωμα» ή η υποβάθμιση της 23ης Απριλίου 1920 (η γιορτή των τούρκων παιδιών) και η αντικατάστασή της με τη γενέθλια εβδομάδα του προφήτη Ισλάμ Μωάμεθ (Kutlu Doğum Haftası, 14-20 Απριλίου), έγιναν αιτίες σημαντικών συγκρούσεων μεταξύ των πολιτικών ανταγωνιστών στην Τουρκία.
Ακόμα και ο ηγέτης του κουρδικού κινήματος, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν, ενεπλάκη σε αυτόν τον ανταγωνισμό, ζητώντας από το φιλοκουρδικό κόμμα HDP (τότε BDP, 2013) να διοργανώσει ένα Δημοκρατικό Ισλαμικό Κογκρέσο και να αναλάβει το ίδιο τις εκδηλώσεις για τη γενέθλια εβδομάδα του προφήτη Μωάμεθ.
Η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου δημιούργησε σημαντικές προϋποθέσεις για την «ενοποίηση» και την «υλοποίηση» των στοιχείων της νέας περιόδου της Τουρκίας.
Πρώτον, τα «αναγκαστικά σύμβολα» της Νέας Τουρκίας θα επιβραδύνουν τη μεγάλη προσπάθεια σταδιακής ομογενοποίησης των ετερογενών κοινωνιών της Τουρκίας που είχε ξεκινήσει από τον μυστικό συνασπισμό (Ερντογάν-Γκιουλέν) της πολιτικής εξουσίας.
Η θεμελίωση των νέων συμβόλων μαζί με τις πολιτιστικές και πολιτικές ιδιαιτερότητές τους –όπως η επανατοποθέτηση στο επίκεντρο της έννοιας του Ατατούρκ και της σημασίας του εγκόσμιου κόσμου– στη δημόσια σφαίρα και την πολιτική δεν θα ολοκληρωθούν άμεσα, αλλά η ενοποίηση των πολιτικών δυνάμεων ενάντια στους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς έχει ήδη πραγματοποιηθεί.
Δεύτερον, οι ραγδαίες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή δεν περιμένουν την Τουρκία, αντιθέτως την επηρεάζουν, τη μεταλλάσσουν και τέλος την προκαλούν σε πιο ενεργή συμμετοχή. Από την σκοπιά της πολιτικής επιστήμης, ο αναγκαστικός «γάμος» των εγκόσμιων και πνευματικών κόσμων της Τουρκίας εναντίον των ζωτικών κινδύνων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κάτι θετικό, αλλά δυστυχώς ακόμα και τώρα η ενοποίηση πραγματοποιείται με αποκλεισμό κυρίως των δημοκρατικών-προοδευτικών δυνάμεων της Τουρκίας. Οι «νέοι» εχθροί της Τουρκίας είναι οι «παλιοί» εχθροί, δηλαδή οι οργανωμένες δυνάμεις των Κούρδων, των εξωβουλευτικών Αριστερών, των Αλεβιτών κ.λπ.
Αναμφισβήτητα η νέα κατάσταση οδήγησε την ηγεσία της Τουρκίας σε νέα ριζοσπαστικά μέτρα. Σχεδόν δύο μήνες μετά από την απόπειρα πραξικοπήματος συνεχίζεται η προσπάθεια αλλαγής ολόκληρης της κρατικής δομής. Η εμφάνιση και η υλοποίηση των νέων εγκόσμιων συμβόλων οδήγησε τα τρία κοινοβουλευτικά κόμματα AKP-MHP-CHP σε συνασπισμό.
Ταυτόχρονα, προσάγονται, συλλαμβάνονται, εξορίζονται, εκριζώνονται δεκάδες χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι και μη, σε κάθε γωνία της χώρας.
Τα κενά που δημιουργούνται κυρίως στη δημόσια και την οικονομική ζωή δεν θα καλυφθούν μόνο με τα στελέχη του αδύναμου ΑΚΡ. Όσο υφίστανται οι φανταστικοί ή πραγματικοί ζωτικοί κίνδυνοι στην Τουρκία, οι νέοι συμβολικοί κώδικες δεν θα καθοριστούν μονάχα από τον Ερντογάν, αλλά μαζί και με άλλους εταίρους.
Τρίτον, το προεδρικό κοινοβουλευτικό σύστημα της Τουρκίας είναι πια γεγονός. Μπορεί ο Ερντογάν να μην είναι ο Ατατούρκ και να μην πολέμησε τους εισβολείς εχθρούς, αλλά επωφελήθηκε πολιτικά από τα γεγονότα με πολύ έξυπνο τρόπο και παρέστησε τον εαυτό του ως εθνικό σωτήρα. Σύμφωνα με τους αναλυτές, το μοναδικό εμπόδιο προς την προεδρία θα είναι περίπου το 30% του πληθυσμού, το οποίο θα εξουδετερωθεί είτε με τα νέα εθνικιστικά σύμβολα είτε με τους εξωτερικούς πολέμους.
Τέταρτον, μπορεί ολόκληρη η Τουρκία να ασχολούνταν με τις αιτίες και τα αποτελέσματα της απόπειρας πραξικοπήματος, αλλά στα νότια της χώρας οι πολιτικές δυνάμεις της Συρίας δεν έπαψαν να πολεμούν ούτε μια μέρα. Οι Κούρδοι, ως μοναδική ομοιογενής δύναμη που πολεμά για τις δικές της πολιτικές διεκδικήσεις στη Συρία κατά των αρχών της Τουρκίας, αποτελούν πολύ σημαντικό ζήτημα για την ακεραιότητα της Τουρκίας.
Τα εδάφη και η επιρροή που κερδίζουν οι Κούρδοι της Συρίας δεν ταυτίζονται με τους «νέους» κώδικες της Τουρκίας. Κυρίως η απελευθέρωση της πόλης Ιεράπολης (Μενπέτζ) άλλαξε όλους τους συσχετισμούς ανάμεσα στους πρωταγωνιστές, και κυρίως στις σχέσεις Τουρκίας-Ιράν-Συρίας.
Έτσι, λοιπόν, η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου δεν προκάλεσε μονάχα την εσωτερική μετατροπή της κρατικής δομής της Τουρκίας, αλλά και την ενεργή συμμετοχή της στον «συριακό» πόλεμο.
Με την ανοικτή εισβολή του τουρκικού στρατού στην πόλη Τζαράμπλους, ο αντί-κουρδικός φόβος που υπήρχε ανέκαθεν μετέτρεψε το κουρδικό της Τουρκίας σε ζήτημα του Κουρδιστάν σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Αναμφισβήτητα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αν τα νέα δεδομένα της Τουρκίας δεν αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας, κυρίως μέσω της επανεξέτασης της έννοιας των «εχθρών της Τουρκίας», δεν θα αργήσουμε να παρατηρήσουμε τα πρώτα σημάδια εμφύλιου πολέμου στην Τουρκία ως αποτέλεσμα του «συριακού» πολέμου.
Δείτε εδώ το δεύτερο μέρος του άρθρου.
Για τον συγγραφέα
Ο Μουράτ Ισσί είναι Διδάκτορας Ιστορίας, ΚΕΝΙ/ Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
