Η ένταση στα σύνορα μεταξύ Πολωνίας και Λευκορωσίας εξακολουθεί να αυξάνεται, με χιλιάδες ευάλωτους μετανάστες να βρίσκονται εγκλωβισμένοι εν μέσω της αντιπαράθεσης των δύο χωρών και των γεωπολιτικών μπλοκ στα οποία αυτές ανήκουν. Περίπου 4.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, έχοντας, σύμφωνα με πληροφορίες, οδηγηθεί στα σύνορα από Λευκορώσους φρουρούς.
Tου Nando Sigona
Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους έχουν προσπαθήσει να περάσουν μέσα από τις συνοριακές άμυνες στην Πολωνία, την ώρα που οι δυνάμεις ασφαλείας προσπαθούν να τους εμποδίσουν.
Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, πρόκειται για «μετανάστες», ενώ κατά άλλους πρόκειται για «πρόσφυγες». Το BBC, για παράδειγμα, αναφέρει ότι η Πολωνία φοβάται ότι η Λευκορωσία «μπορεί να προσπαθήσει να προκαλέσει επεισόδιο με εκατοντάδες μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν στην ΕΕ». Στο ίδιο άρθρο, αναφέρεται ότι η υπηρεσία συνόρων της Λευκορωσίας υποστηρίζει ότι «οι “πρόσφυγες” κατευθύνονται προς την ΕΕ “όπου θέλουν να ζητήσουν προστασία”».
Από αυτές τις αναφορές προκύπτουν δύο συμπεράσματα: οι άνθρωποι που έχουν εγκλωβιστεί στα σύνορα είναι «μετανάστες» για την Πολωνία και «πρόσφυγες» για τη Λευκορωσία. Χρησιμοποιώντας εισαγωγικά στην αναφορά της θέσης της Λευκορωσίας, το BBC ευθυγραμμίζεται εμμέσως με την αφήγηση της Πολωνίας και της ΕΕ.
Αυτός ο πόλεμος λέξεων δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως έδειξε η έρευνα για τη μεσογειακή κρίση στα σύνορα το 2015-2016.
Όπως έγραψα τότε, ο τρόπος με τον οποίο χαρακτηρίζουμε, κατηγοριοποιούμε και εν συνεχεία διαφοροποιούμε τους μετακινούμενους –για παράδειγμα εκείνους που διέσχισαν τη Μεσόγειο με ακυβέρνητες βάρκες– έχει τεράστιες επιπτώσεις για το είδος των νομικών και ηθικών υποχρεώσεων που αισθάνονται ότι έχουν τα κράτη υποδοχής και οι κοινωνίες απέναντί τους.
Υπάρχουν όμως και άλλα σημαντικά διδάγματα που πήραμε από την κατάσταση στη Μεσόγειο. Για παράδειγμα, διδάγματα για τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν τους εκτοπισμένους ως μοχλό πίεσης στη γεωπολιτική σκακιέρα. Πολλοί παρατηρητές υποστήριξαν ότι η Λευκορωσία «ενορχήστρωσε την κρίση» ως αντίποινα για τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην κυβέρνηση του Αλεξάντερ Λουκασένκο από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ.
Ορισμένοι σχολιαστές έχουν επίσης υποστηρίξει ότι η Λευκορωσία ενεργεί για λογαριασμό του ισχυρού χορηγού της, της Ρωσίας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η ατζέντα πίσω από την τρέχουσα κρίση μπορεί να είναι πιο εκτεταμένη.
Η μετατροπή των προσφύγων σε «όπλα»
Κατά τη διάρκεια της κρίσης στα σύνορα της Μεσογείου, το 2015-2016, η Τουρκία και η Ρωσία κατηγορήθηκαν, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ότι «οπλοποίησαν» [weaponized] τους πρόσφυγες για να αποσταθεροποιήσουν την ΕΕ.
Η Τουρκία κατηγορήθηκε ότι έπαιζε παιχνίδι τακτικής με τη συνοριακή της πολιτική έναντι των Σύρων προσφύγων, μέχρι που τελικά διαπραγματεύτηκε μια οικονομικά και πολιτικά συμφέρουσα συμφωνία με την ΕΕ τον Δεκέμβριο του 2015, η οποία οδήγησε μέσα σε λίγες εβδομάδες στο να σταματήσουν οι μετακινήσεις Σύρων στη Λέσβο. Η Ρωσία κατηγορήθηκε ότι χρησιμοποίησε τις αεροπορικές επιδρομές της σε συριακές παραμεθόριες περιοχές για να ωθήσει τους εκτοπισμένους να περάσουν τα σύνορα και να μετακινηθούν δυτικά.
Στην πραγματικότητα, ούτε αυτό ήταν κάτι καινούργιο.
Τα κράτη χρησιμοποιούν εδώ και πολύ καιρό τους εκτοπισμένους ως πολιτικό μοχλό πίεσης και ως ανθρώπινες ασπίδες, για να δημιουργήσουν χάος, αστάθεια ή να προβούν σε αντίποινα εναντίον άλλων χωρών.
Αυτός, αναμφισβήτητα, ήταν ένας λόγος για τον οποίο η Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυγες και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ιδρύθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να προστατεύσουν τους ανθρώπους που βρέθηκαν ανάμεσα σε μαχόμενα κράτη.
Και, ενώ είναι σημαντικό και χρήσιμο να κατανοήσουμε την γεωπολιτική κατάσταση πίσω από την τρέχουσα κρίση στα σύνορα, η προστασία των ευάλωτων ανθρώπων που έχουν εγκλωβιστεί στα σύνορα της ΕΕ και οι ανθρωπιστικές τους ανάγκες θα πρέπει να παραμείνουν πρωταρχικής σημασίας, καθώς και το δικαίωμά τους να ζητήσουν άσυλο.
Είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι ενώ η Λευκορωσία και η Ρωσία μπορεί να δρουν παρασκηνιακά για να ενορχηστρώσουν την κρίση, η κατάσταση στα σύνορα μεταξύ Λευκορωσίας και Πολωνίας δεν είναι ολόκληρη η ιστορία.
Οι άνθρωποι στα σύνορα ξεκίνησαν το ταξίδι τους εβδομάδες –μερικές φορές μήνες– πριν. Πολλοί έρχονται από το Αφγανιστάν που ελέγχεται από τους Ταλιμπάν, άλλοι από το Ιράκ, μια χώρα στα πρόθυρα ενός νέου εμφυλίου πολέμου, ή από το Κουρδιστάν.
Δεν ξέρουμε. Και δεν θα μάθουμε, μέχρις ότου οι άνθρωποι να μην αντιμετωπίζονται πλέον σαν δέματα, που σπρώχνονται πέρα δώθε μεταξύ των στρατιωτικών δυνάμεων που παριστάνουν τους στρατιώτες. Αν είναι θύματα διώξεων και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει να τους επιτραπεί να πουν τις ιστορίες τους και να ζητήσουν άσυλο σε μια ασφαλή χώρα.
Θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι μετά την κρίση στα σύνορα της Μεσογείου, η ΕΕ έχει επενδύσει τεράστιους πόρους στο κλείσιμο –στο μέτρο του δυνατού– των θαλάσσιων οδών της Μεσογείου. Έτσι, το άνοιγμα νέων χερσαίων οδών δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Η αλήθεια είναι ότι οι χερσαίες διαδρομές χρησιμοποιούνταν επί μακρόν για τη μη εξουσιοδοτημένη μετανάστευση, έως ότου η σημαντική αύξηση της χρήσης φραχτών, συρματοπλεγμάτων, τειχών και άλλων συνοριακών τεχνολογιών τις κατέστησε δυσκολότερες και πιο επικίνδυνες για τους μετανάστες.
Ευρύτεροι κίνδυνοι
Μια άλλη διάσταση αυτής της εξελισσόμενης συνοριακής αντιπαράθεσης, είναι να κατανοήσουμε πώς θα εξελιχθεί η τεταμένη σχέση μεταξύ της ΕΕ και της Πολωνίας. Δεδομένης της τεταμένης σχέσης της με την ΕΕ, το να ζητήσει η Πολωνία βοήθεια από το μπλοκ, όπως έκανε η Ιταλία πολλές φορές κατά τη διάρκεια της μεσογειακής κρίσης, δεν είναι απλό. Το να ζητήσει τη βοήθεια του ΝΑΤΟ μπορεί να είναι ευκολότερο για την Πολωνία αυτή τη στιγμή, αλλά αυτό απαιτεί τη στρατιωτικοποίηση της αφήγησης.
Από την άποψη της ΕΕ, η κρίση ενέχει πολλούς κινδύνους. Η ΕΕ γνωρίζει πολύ καλά ότι ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπιστεί αυτή η κρίση ενδέχεται να οδηγήσει σε ένα πιθανό «Polexit», εάν η κρίση στα σύνορα ωθήσει την ευρέως φιλοευρωπαϊκή πολωνική κοινή γνώμη προς την κυβέρνηση, η οποία είναι όλο και πιο εχθρική προς την ΕΕ. Αυτό θα ήταν μια σημαντική στρατηγική νίκη για τη Ρωσία.
Υπάρχει επίσης ένας παραλληλισμός με το Brexit. Πολλοί θα θυμούνται τον Νάιτζελ Φάρατζ να ποζάρει μπροστά σε μια διαφημιστική πινακίδα που απεικονίζει μια μεγάλη ουρά προσφύγων, υπονοώντας μια πιθανή εισβολή στη Βρετανία και κατηγορώντας την ΕΕ ότι αποτυγχάνει να «προστατεύσει τα σύνορά μας».
Παρόμοιες εικόνες ευάλωτων μεταναστών που συνοδεύονται από τις στρατιωτικές δυνάμεις της Λευκορωσίας που πιέζουν στα σύνορα έχουν σοκάρει το πολωνικό κοινό και χωρίς αμφιβολία οι πολιτικοί κατά της ΕΕ στην Πολωνία και αλλού είναι παραπάνω από έτοιμοι να τις χρησιμοποιήσουν για να πετύχουν τον στόχο τους.
Στη μέση όλων αυτών, χιλιάδες άνθρωποι βιώνουν την πείνα, την παγωνιά, τη βία και τον φόβο, ωθούμενοι μπρος-πίσω σαν μπάλες ποδοσφαίρου, ανάμεσα σε δύο στρατιωτικές δυνάμεις.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Conversation, στις 9 Νοεμβρίου 2021
Για τον συγγραφέα
Ο Nando Sigona είναι Καθηγητής για ζητήματα διεθνούς μετανάστευσης και αναγκαστικών εκτοπίσεων και Διευθυντής του Institute for Research into Superdiversity στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ.
Διαβάστε επίσης:
Elisabeth El Refaie: Ο μεταφορικός λόγος ως εργαλείο διακρίσεων απέναντι στους πρόσφυγες
Δανία: Οι αιτούντες άσυλο θα εκτοπίζονται σε τρίτες χώρες εκτός ΕΕ
