Από το 2003, η Ρουάντα κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως στην κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των γυναικών, εν μέρει χάρη σε ένα σύστημα ποσοστώσεων. Για ορισμένους, ο φεμινισμός γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της γενοκτονίας, για άλλους, είναι απλώς μια εκστρατεία μάρκετινγκ που σχεδιάστηκε από ένα αυταρχικό καθεστώς.
Του Rodrigo Santodomingo
Mετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Η Διακοινοβουλευτική Ένωση (IPU), ένας οργανισμός που ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, δημοσιεύει μηνιαία κατάταξη της εκπροσώπησης των γυναικών στα κοινοβούλια όλου του κόσμου. Στην τελευταία κατάταξη του Φεβρουαρίου, μόνο τρεις χώρες έχουν πλειοψηφία γυναικών βουλευτών.
Η Ρουάντα ηγείται της κατάταξης, όπως κάνει από το 2003. Τη δεύτερη και την τρίτη θέση καταλαμβάνουν η Κούβα και η Νικαράγουα αντίστοιχα.
Ο κατάλογος της IPU είναι πλούσιος σε εκπλήξεις. Για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μοιράζονται σήμερα την τέταρτη θέση με το Μεξικό και τη Νέα Ζηλανδία, αφήνοντας πίσω τους όλες τις σκανδιναβικές χώρες. Η Ρουάντα, μια μικρή χώρα της Ανατολικής Αφρικής, δεν έχει αφήσει την πρώτη θέση εδώ και 20 χρόνια.
Μετά τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2018, οι γυναίκες της Ρουάντα κατέχουν πλέον το 61% των εδρών.
Ένα σύστημα ποσοστώσεων και άμεσων διορισμών διασφαλίζει ότι στο κοινοβούλιο της Ρουάντα υπάρχει πάντα ισοτιμία μεταξύ ανδρών και γυναικών βουλευτών: 40 από κάθε φύλο για συνολικά 80 έδρες. Αλλά από το 2008, οι γυναίκες υπερτερούν σταθερά σε αριθμό των ανδρών, κυρίως λόγω των εσωτερικών ποσοστώσεων των κομμάτων, εξηγεί η Rose Rwabuhihi, επικεφαλής του Γραφείου Παρακολούθησης Φύλου (Gender Monitoring Office, GMO), του κυβερνητικού οργάνου που παρακολουθεί την ισότητα των φύλων στη χώρα. Στις 53 άμεσα εκλεγμένες έδρες, οι γυναίκες έχουν -στις τρεις τελευταίες νομοθετικές συνθέσεις- ξεπεράσει κατά πολύ το 30% (16 έδρες) που τους επιφυλάσσει το Σύνταγμα του 2003. Επιπλέον, άλλες 24 γυναίκες βουλευτές έχουν επιλεγεί από τις τοπικές αρχές.
Η υψηλή παρουσία των γυναικών στο κοινοβούλιο της χώρας μπορεί να ερμηνευθεί με δύο πολύ διαφορετικούς τρόπους.
Ο πιο συνηθισμένος, και αυτός για τον οποίο το κυβερνών κόμμα με επικεφαλής τον πρόεδρο Πολ Καγκάμε (στην εξουσία από το 2000) επιμένει να υπερηφανεύεται, έχει τις ρίζες του στη γενοκτονία του 1994. Φυσικά και ηθικά κατεστραμμένη, η Ρουάντα ήθελε να ξαναγεννηθεί με μια βούληση χωρίς αποκλεισμούς (ανά εθνικότητα, θρησκεία και φύλο), σύμφωνα με αυτή την εξήγηση.
Αλλά μια εναλλακτική ανάγνωση της κατάστασης κάνει λόγο για μια έξυπνη επιχείρηση μάρκετινγκ που σχεδιάστηκε από ένα αυταρχικό κράτος. Μια στρατηγική για να προσελκύσει επενδύσεις και να καταστήσει ελκυστική τη μάρκα μιας νέας Ρουάντα: στην πρώτη γραμμή του φεμινισμού και πολιτισμένη.
Ορισμένοι ειδικοί παραδέχονται ότι και στις δύο εκδοχές υπάρχει ένα μέρος αλήθειας. «Το βλέπω ως μια γκρίζα ζώνη», λέει η Ilaria Buscaglia, ιταλίδα ανθρωπολόγος που ειδικεύεται στη δυναμική των φύλων στη χώρα και σήμερα είναι επικεφαλής των προγραμμάτων του Κέντρου Πόρων για τους Άνδρες της Ρουάντα (Ruanda a Men Resource Center, RMRC), μιας οργάνωσης που προσπαθεί να εμπλέξει τους άνδρες της Ρουάντα στην εξάλειψη της πατριαρχικής συμπεριφοράς.
Δημογραφικοί και συμβολικοί λόγοι
Η Buscaglia πιστεύει ότι η ανάδειξη των γυναικών σε ηγετικές θέσεις μετά τη γενοκτονία έγινε κυρίως για δημογραφικούς, καθαρά λόγους.
Μετά τον βίαιο θάνατο 600.000 έως 800.000 ανθρώπων (κυρίως ανδρών) σε μια χώρα με πληθυσμό περίπου επτά εκατομμυρίων και τη φυλάκιση ή την εξορία πολλών άλλων, η παρουσία των γυναικών στον πληθυσμό ήταν πιο σημαντική.
Ορισμένα στοιχεία κάνουν λόγο για πληθυσμό 70% γυναικών στα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Η ανθρωπολόγος προσθέτει επίσης και άλλους συμβολικούς λόγους. Μετά τη σύγκρουση, τονίστηκε η «σχέση μεταξύ των γυναικών της Ρουάντα και της ειρήνης» και υπήρξαν «πολλές ιστορίες γυναικών Χούτου και Τούτσι που εργάζονταν μαζί». Για την Buscaglia, η θέση ότι οι άνδρες κάνουν τον πόλεμο και οι γυναίκες την ειρήνη «είναι ίσως περισσότερο μια εξιδανίκευση, αλλά εκείνη την εποχή αυτή η θέση ήταν πολύ ισχυρή».
Για την επικεφαλής προγραμμάτων του RMRC, η στρατηγική – που αποκρυσταλλώθηκε νομικά στο Σύνταγμα του 2003 – της εισαγωγής των γυναικών στο κοινοβούλιο με μια προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω είχε και συνεχίζει να έχει ως στόχο τη δημιουργία μάρκας ή ταυτότητας, δηλαδή, πρόκειται για τη «σύνδεση της χώρας με ορισμένες αξίες που φέρνουν χρηματοδότηση και διεθνές κύρος».
Στο ερώτημα αν οι γυναίκες βουλευτές της Ρουάντα έχουν πραγματική φωνή και δυνατότητα δράσης, η Buscaglia απαντά, εκφράζοντας πολλές αμφιβολίες για τη δημοκρατική διάθεση του καθεστώτος του Καγκάμε: «Το ερώτημα είναι αν οι βουλευτές, γυναίκες ή άνδρες, έχουν πραγματική δύναμη».
Στον Δημοκρατικό Δείκτη του 2022, η μονάδα πληροφοριών του Economist κατέταξε τη Ρουάντα στην ταπεινή 126η θέση μεταξύ 167 χωρών. Η Victoria Ingabire, ιστορική αντίπαλος του καθεστώτος του Kαγκάμε και ιδρύτρια του κόμματος Δημοκρατία και Ελευθερία για Όλους, αποκλείει το ενδεχόμενο οι γυναίκες βουλευτές να διαδραματίσουν έναν πραγματικά μετασχηματιστικό ρόλο στη Ρουάντα.
«Βασικά, χρησιμεύει για να μας κάνει γνωστούς ως τη χώρα με την υψηλότερη γυναικεία κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στον κόσμο», λέει.
Η Ingabire πέρασε οκτώ χρόνια σε φυλακή υψίστης ασφαλείας στο Κιγκάλι (πρωτεύουσα της Ρουάντα) μετά την καταδίκη της επειδή φέρεται να αρνήθηκε τη γενοκτονία των Τούτσι από τους Χούτου, κατηγορία την οποία πάντα αρνιόταν.
Σήμερα είναι ένα από τα λίγα δημόσια πρόσωπα που ασκούν ανοιχτή κριτική στην κυβέρνηση του Καγκάμε. Για τη συγκεκριμένη πολιτικό, το κοινοβούλιο της Ρουάντα είναι ένα μεγάλο θέατρο: «χρησιμεύει για να επικροτεί τις αποφάσεις του προέδρου και του κόμματός του», του Πατριωτικού Μετώπου της Ρουάντα, το οποίο ελέγχει την εκτελεστική εξουσία από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Η Ingabire δίνει επίσης ενδείξεις για το γιατί καμία από τις 49 γυναίκες βουλευτές της Ρουάντα δεν ανταποκρίθηκε στα αιτήματα συνέντευξης που απέστειλε η εφημερίδα. «Ξέρω ότι έλαβαν τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μερικές από αυτές θα ήθελαν να μιλήσουν, αλλά φοβούνται», εξηγεί.
Υποστήριξη των γυναικών στον Καγκάμε
Ανεξάρτητα από τα πραγματικά τους κίνητρα, ο σπόρος που φυτεύτηκε στο κοινοβούλιο της Ρουάντα οδήγησε στην παρουσία των γυναικών και σε άλλους τομείς, σύμφωνα με την επικεφαλής του Γραφείου Παρακολούθησης της Ισότητας των Φύλων. «Έχουμε ισότητα στο δικαστικό σώμα και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Και στον ιδιωτικό τομέα ή στο πανεπιστήμιο, αν και η ισότητα προχωράει πιο αργά, έχουμε κάνει μεγάλα βήματα (…) Η συνεχής παρουσία των γυναικών στο υψηλότερο επίπεδο στέλνει ένα μήνυμα σε όλες τις γυναίκες της Ρουάντα ότι αν θέλουν, μπορούν», τονίζει η Rwabuhihi.
Επιπλέον, δύο από τις κορυφαίες τράπεζες της χώρας, η Τράπεζα του Κιγκάλι και η Αναπτυξιακή Τράπεζα της Ρουάντα, διοικούνται από γυναίκες.
Η επικεφαλής του GMO επιμένει ότι η δέσμευση της Ρουάντα για την ηγεσία των γυναικών προήλθε πρωτίστως από «μια μεγάλη συναίνεση μεταξύ της πολιτικής τάξης και των γυναικείων ενώσεων, η οποία καθόρισε μια ατζέντα προτεραιοτήτων βασισμένη σε μια ιδεολογία χωρίς αποκλεισμούς».
Η Rwabuhihi αναφέρει, για λόγους σύγκρισης, «όλους εκείνους τους πολέμους στους οποίους [σε αντίθεση με τη Ρουάντα] οι γυναίκες βγήκαν μπροστά και, μόλις η κατάσταση σταθεροποιήθηκε, επέστρεψαν στην κουζίνα».
Μια ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών, η Juliette Karitanyi, υποστηρίζει ότι η προοπτική του φύλου που υιοθέτησε τότε η Ρουάντα λειτούργησε, επίσης, ως προληπτικό μέτρο κατά του μίσους και ως τοίχος αντιστήριξης για να ηρεμήσουν οι παρορμήσεις και να αποφευχθεί η επιστροφή στα λάθη του παρελθόντος. Επιπλέον, σύμφωνα με την εν λόγω φεμινίστρια ηγέτιδα, παρά το γεγονός ότι στα νοικοκυριά εξακολουθεί να επικρατεί η παλιά αντίληψη του «άνδρα ως αρχηγού του νοικοκυριού», οι νέες γενιές γυναικών της Ρουάντα «κατανοούν ότι μπορούν να διαπρέψουν σε οποιονδήποτε τομέα».
Σταδιακά, σύμφωνα με τη Rwabuhihi, και παρά την πολιτισμική και κοινωνική επιφυλακτικότητα που εξακολουθεί να υπάρχει, υπάρχουν επιτεύγματα που ανοίγουν το δρόμο για τη χειραφέτηση των γυναικών της Ρουάντα. Για παράδειγμα, νόμοι που εγγυώνται την πρόσβαση των κοριτσιών στην εκπαίδευση ή την απαγόρευση του γάμου πριν από την ηλικία των 21 ετών.
Ακόμη και η Ingabire, πάντα αμείλικτη στην καταγγελία των καταχρήσεων του καθεστώτος, παραδέχεται ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στον αγώνα κατά της έμφυλης βίας:
«Οι άνδρες της Ρουάντα γνωρίζουν επιτέλους ότι αν χτυπήσουν τις γυναίκες τους θα πάνε φυλακή, ενώ πριν αυτό θεωρούνταν μέρος της πολιτισμικής μας κανονικότητας».
Πριν από δύο χρόνια, το Υπουργείο Φύλων αναθεώρησε το εθνικό του σχέδιο, το οποίο αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, στη διευκόλυνση της πρόσβασης των γυναικών στην ψηφιακή επανάσταση της Ρουάντα. Το σχέδιο στοχεύει επίσης, σύμφωνα με το κείμενο, να «τοποθετήσει τη Ρουάντα ως παγκόσμιο πρότυπο στην προώθηση της ισότητας των φύλων». Η υπουργός που είναι υπεύθυνη για το σχέδιο αυτό, η Jeannette Bayisenge, είναι μία από τους 11 υπουργούς της κυβέρνησης, η οποία έχει ισάριθμους υπουργούς.
Ο Buscaglia ηχεί μια δυσάρεστη νότα σε αυτές τις εξελίξεις. Είτε συνειδητά είτε όχι, η κατάσταση αυτή οδήγησε τις γυναίκες της Ρουάντα να υποστηρίξουν μαζικά τον Kagame. Σήμερα πολύ λίγες τον επικρίνουν, προειδοποιεί.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στην El País
Διαβάστε επίσης:
Οι απελάσεις στη Ρουάντα ως μέθοδος αποτροπής των προσφύγων
Γιατί η Δύση κάνει τα στραβά μάτια στη δικτατορία της Ρουάντα;
