Οι τελευταίες εκλογές στην Ιταλία, παρά το δυσερμήνευτο αποτέλεσμά τους, θα μπορούσαν να δώσουν επιτέλους την ευκαιρία σχηματισμού μιας κυβέρνησης –μετά από καιρό– που θα είχε τουλάχιστον την έγκριση της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος. Μετά από δύο μήνες ζυμώσεων και διαπραγματεύσεων φάνηκε ότι το ενδεχόμενο αυτό ήταν εφικτό. Οι αρχηγοί των κομμάτων της Λέγκας του Βορρά και του Κινήματος των 5 Αστέρων, Ματέο Σαλβίνι και Λουίτζι Ντι Μάιο, μετά από αμοιβαίες υποχωρήσεις ως προς τα προεκλογικά προγράμματα των κομμάτων τους, έφτασαν στην σύνταξη ενός κυβερνητικού προγράμματος, του Contratto (Συμβόλαιο).
Του Σάκη Στεργενάκη
Πρότειναν για τη θέση του πρωθυπουργού τον οικονομολόγο Τζουζέπε Κόντε, ο οποίος και πήρε την εντολή για τον σχηματισμό κυβέρνησης από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλλα. Απέμεναν οι τυπικές συνταγματικές διαδικασίες για την εγκατάσταση της νέας κυβέρνησης και την εφαρμογή του προγράμματός της.
Μόνο που τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά. Ήδη από τη στιγμή που άρχισε να διαφαίνεται η προσέγγιση με κυβερνητική προοπτική των δύο κομμάτων φάνηκαν τα πρώτα σύννεφα στον ορίζοντα, προερχόμενα από τον Βορρά της Ευρώπης: οι λαϊκιστές που θέλουν να κυβερνήσουν την Ιταλία είχαν αιρετικές θέσεις σε πεδία όπως το μεταναστευτικό, η εξωτερική πολιτική και η οικονομία.
Στα θέματα της μετανάστευσης, το πρόγραμμα προβλέπει τον άμεσο επαναπατρισμό παραβατικών μεταναστών, επιτάχυνση των επαναπατρισμών μεταναστών, διώξεις κατά των πλοίων των ΜΚΟ που βοηθούν στη διάσωση μεταναστών, ακόμα και αναθεώρηση της Συνθήκης του Δουβλίνου προς την κατεύθυνση της αυτόματης και υποχρεωτικής μετεγκατάστασης προσφύγων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στον τομέα των διεθνών σχέσεων, επιβεβαιώνεται η συμμετοχή στην Βορειοατλαντική Συμμαχία και ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών ως προνομιακού συμμάχου της χώρας, αλλά τονίζεται –και εδώ είναι η στροφή που επιδιώκεται– η ανάγκη για ένα άνοιγμα προς την Ρωσία, η οποία «δεν πρέπει να θεωρείται ως απειλή αλλά ως ένας εν δυνάμει οικονομικός και εμπορικός εταίρος», ενώ συζητείται ακόμα και κατάργηση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και συνεργασία για τη διευθέτηση των περιφερειακών διενέξεων (Συρία, Υεμένη κ.λπ).
Στο πεδίο της οικονομίας, όλα ξεκινούν από το “Italia First” (Πρώτα η Ιταλία). Προτείνεται ένα μείγμα οικονομικής πολιτικής κατά της λιτότητας, αντίθετο προς τη δημοσιονομική ορθοδοξία του Συμφώνου Σταθερότητας της ΕΕ. Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνονται είναι προς της αντίθετη κατεύθυνση από την πολιτική μείωσης του τεράστιου δημόσιου χρέους για την οποία είχαν ληφθεί δεσμεύσεις από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.
Η ιδέα είναι εκείνη της ανάπτυξης μέσω της αύξησης της κατανάλωσης και άρα της συνακόλουθης μείωσης του λόγου χρέος/ΑΕΠ. Μεταξύ των μέτρων που προτείνονται είναι: η καθιέρωση του εθνικού εισοδήματος 780 ευρώ για δύο τουλάχιστον χρόνια σε άνεργους και ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, αναδιαμόρφωση (μείωση ουσιαστικά) των φορολογικών συντελεστών στο 15% και 20%, μείωση των φόρων κατανάλωσης στα καύσιμα, μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης, διευκόλυνση ορισμένων πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και αύξηση των επιδομάτων αναπηρίας.
Τα μηνύματα που άρχισαν να φτάνουν από τις Βρυξέλλες, καθώς άρχιζαν να διαφαίνονται τα σημεία του υπό επεξεργασία ακόμη προγράμματος ήταν κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά. Εξαιρέσεις στο Σύμφωνο Σταθερότητας δεν υπάρχουν.
Ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, αντιπρόεδρος της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έστειλε το πρώτο μήνυμα: ζήτησε από την Ιταλία «να διατηρήσει της πορεία» των τελευταίων ετών «μειώνοντας σταδιακά το δημόσιο έλλειμα και το δημόσιο χρέος […] της χώρας που έχει το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης […] και είναι σαφές ότι σε μια συγκυρία οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να το θέσει σε πτωτική πορεία». Και ο Γίρκι Κατάινεν, αντιπρόεδρος της Επιτροπής. σημείωσε: «Δεν βλέπω σημάδια που να δείχνουν ότι τα κράτη-μέλη θέλουν να αλλάξουν τους κανόνες ή να παραχωρήσουν εξαιρέσεις σε άλλα κράτη» του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Από κοντά και ο Δημητρης Αβραμόπουλος για το μεταναστευτικό: «Ελπίζουμε ότι με τη νέα κυβέρνηση στην Ιταλία δεν θα υπάρξουν αλλαγές στη γραμμή της μεταναστευτικής πολιτικής».
Και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο δεν άργησαν να πάρουν την σκυτάλη. Οι Financial Times στο κεντρικό τους άρθρο υπό τον τίτλο «Η Ρώμη ανοίγει τις πόρτες της στους νέους Βάρβαρους» αναφέρουν: «Η Ιταλία ετοιμάζεται να εγκαταστήσει την πιο αντισυμβατική και άπειρη κυβένηση για να κυβερνήσει μια δυτικοευρωπαϊκή δημοκρατία από την εποχή της Ιδρυτικής Διακήρυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Ρώμης το 1957».
Γελοιογραφίες με ιταλούς πολιτικούς που πέφτουν στον γκρεμό, οδηγώντας τρίκυκλο ή ντυμένοι αρλεκίνοι, κοσμούν τα εξώφυλλα περιοδικών μεγάλης κυκλοφορίας. Εμφανίζονται καυστικά έως εξευτελιστικά για την Ιταλία άρθρα.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του Jan Fleischhauer στο γερμανικό Spiegel :
«Πώς πρέπει να ορίσουμε τη συμπεριφορά ενός έθνους που ζητά πρώτα να χρηματοδοτηθεί κάτι από το πατροπαράδοτο “dolce far niente” (γλυκιά απραξία) και στη συνέχεια απειλεί εκείνους τους οποίους πρέπει να πληρώσουν εάν επιμένουν στην εξόφληση χρεών; Αίτημα για ελεημοσύνη θα ήταν ο λάθος όρος. Οι ζητιάνοι τουλάχιστον λένε ευχαριστώ, όταν τους δίνεται κάτι. Eπιθετικοί τρακαδόροι είναι ο όρος που ταιριάζει καλύτερα στο “Belpaese” (Ιταλία-Ωραία Χώρα). Αν οι Ιταλοί αποφασίσουν να αθετήσουν τις πληρωμές τους, το ευρώ τελειώνει και η Γερμανία θα χάσει όλα τα χρήματα που έχουν δεσμευτεί για να το σώσουν. Γι’ αυτό και η Ελλάδα σε σύγκριση με την Ιταλία είναι “παιχνιδάκι”. Δεν έχω τίποτα ενάντια στους ανθρώπους που ζουν πάνω από τις δυνάμεις τους. Για μένα, η Ιταλία μπορεί να συνεχίσει να ασκεί τη φοροδιαφυγή ως εθνικό άθλημα. Αλλά θεωρώ ακατανόητο το ότι θέλουμε να χρεώσουμε το κόστος των πολιτικών αποφάσεών μας σε άλλους που έχουν μια άλλη αντίληψη για την πολιτική. Αυτό δύσκολα ταιριάζει με την ιδέα μου για τη δημοκρατία […] Ποιος θα ήθελε να θεωρείται τζαμπατζής; Οι Ιταλοί, έτσι φαίνεται, έχουν ξεπεράσει αυτή τη μορφή εθνικής υπερηφάνειας».
Όλες αυτές οι άκομψες –το λιγότερο– παρεμβάσεις προκάλεσαν τις έντονες αντιδράσεις των ηγετών των δύο κομμάτων και φυσικά τους έκαναν να αντιληφθούν το βαρύ κλίμα που υπήρχε απέναντι στην προοπτική σχηματισμού της κυβέρνησής τους τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό.
Παράλληλα τις τελευταίες ημέρες, οι «ανησυχίες» των πολιτικών και οικονομικών κύκλων καθρεφτίζονταν και στην άνοδο του κόστους δανεισμού της χώρας από τις διεθνείς αγορές. Το spread των ιταλικών ομολόγων άρχισε μέρα με τη μέρα να ανεβαίνει, πλησιάζοντας και ξεπερνώντας τα επίπεδα των 200 μονάδων στο 10ετές ομόλογο, γεγονός που ενέτεινε τις ανησυχίες αλλά και τις πιέσεις στα δύο κόμματα, ώστε να μην αμφισβητήσουν την πεπατημένη των προηγούμενων κυβερνήσεων.
Τα πράγματα βάρυναν περισσότερι όταν δημοσιεύθηκε το όνομα του υποψήφιου υπουργού οικονομικών για την νέα κυνέρνηση. Επρόκειτο για τον 82χρονο Πάολο Σαβόνα. Ο Σαβόνα, καθηγητής οικονομίας και οικονομετρίας, με θητεία στην κυβέρνηση Τσιάμπι (1993-1994) αλλά κομματικά ανεξάρτητος, είναι ένας άνθρωπος του οποίου οι γνώσεις και οι ικανότητες δεν αμφισβητούνται. Αλλά έχει ένα ελάττωμα: είναι «ευρωσκεπτικιστής».
Ο Σαβόνα έχει πάρει θέση υπέρ ενός σχεδίου-Β, σύμφωνα με το οποίο η Ιταλία και άλλες χώρες του νότου κυρίως, θα αντιταχθούν στην ηγεμονία της Γερμανίας και των χωρών που αυτή επηρεάζει σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης της εθνικής κυριαρχίας σε θέματα οικονομικής (και όχι μόνο) πολιτικής, ακόμα και αν αυτό οδηγήσει σε αποχώρηση της χώρας από την Ευρωζώνη.
Σύμφωνα με ένα σχέδιο –μεταξύ των συντακτών του οποίου ήταν και ο Σαβόνα– που παρουσιάστηκε σε συνέδριο στο Link University Campus της Ρώμης προβλέπεται η εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ιταλίας, η επανίδρυση του Iri (Ινστιτούτο για την Βιομηχανική Ανασυγκρότηση), ο διαχωρισμός των τραπεζών σε τράπεζες αμιγώς επενδυτικές και εμπορικές, η κατάργηση της ανεξαρτησίας της Τράπεζας της Ιταλίας από το Υπουργείο Οικονομικών, η κατάργηση του άρθρου του Συντάγματος που επιβάλλει τους ισοσκελισμένους κρατικούς προϋπολογισμούς. Για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από μια ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ το σχέδιο προβλέπει τη μετατροπή του χρέους σε ιταλική λίρα και ένα μορατόριουμ στην εξυπηρέτησή του.
Όλα αυτά φυσικά μόνο ευχάριστα δεν ακούγονται στα αυτιά των «αγορών» και των κρατούντων στο ευρωπαϊκό στερέωμα. Ακόμα και αν τα κυβερνητικά κόμματα δεν επέτρεπαν στον Σαβόνα να φτάσει στα άκρα, ήδη το πρόγραμμα αντιστροφής της λιτότητας στο οποίο είχαν συμφωνήσει είχε κάποιο κόστος που θα προστίθετο στο υπάρχον χρέος της χώρας. Το κόστος σύμφωνα με διάφορους υπολογισμούς ξεκινούσε από τα 65 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με υπολογισμούς της εφημερίδας Corriere della Sera, και έφτανε τα 125 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Παρατηρητηρίου Δημόσιων Λογαριασμών του Καθολικού Πανεπιστημίου.
Είναι σαφές ότι οι πιέσεις, φανερές και συγκεκαλυμμένες, εντάθηκαν, ειδικά μετά τη δημοσιοποίηση του ονόματος του νέου υπουργού οικονομικών. Αλλά οι συνταγματικές διορίες δεν περιμένουν και έτσι φτάνουμε στην Κυριακή 27 Μαΐου.
Είναι η ημέρα που ο υποδειχθείς πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε πρέπει να γίνει δεκτός στο Κυρηνάλιο από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλλα για να υποβάλει τη λίστα των υπουργών του και να λάβει την έγκριση του.
Ήδη οι οιωνοί δεν ήταν αίσιοι. Το πρόβλημα ήταν ο Σαβόνα. Οι πιέσεις από το εξωτερικό και από τις αγορές ήταν ασφυκτικές και η στάση του Ματαρέλλα αρνητική. Όλα αυτά ήταν σε γνώση των Σαλβίνι και Ντι Μάιο.
Σε μια τελευταία δραματική κίνηση (απελπισίας;) γύρω στη 1μμ ο Σαλβίνι αναγκάζει τον Σαβόνα να προβεί σε επίσημη δήλωση για την πίστη του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη δήλωσή του τονίζει την πίστη του σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση μεταξύ ίσων εταίρων, αλλά δεν απεμπολεί την πολιτική του για μείωση του χρέους μέσω της ανάπτυξης και όχι μέσω της λιτότητας.
Οι διαρροές από το προεδρικό γραφείο μιλούν για βέτο του Προέδρου στο πρόσωπο του Σαβόνα. Οι Ντι Μάιο και Σαλβίνι επισκέπτονται το απόγευμα τον Πρόεδρο σε μια τελευταία προσπάθεια να σώσουν την κατάσταση. Ο Σαλβίνι δηλώνει ότι δεν θα υποκύψει σε εκβιασμούς που εκπορεύονται από το εξωτερικό. Γύρω στις 7μμ ο Κόντε προσέρχεται στο γραφείο του προέδρου Ματαρέλλα –εν γνώσει του για το βέτο– για να καταθέσει την εντολή του.
Στις δηλώσεις του μετά την συνάντηση, ο Ματαρέλλα επικαλέστηκε, μεταξύ άλλων, το εθνικό συμφέρον για την απόφασή του να απορρίψει την πρόταση του Κόντε. Δήλωσε ότι υπερασπίζεται τις καταθέσεις και τις περιουσίες των ιταλών πολιτών και ότι θα αναλάβει πρωτοβουλία.
Η απόφαση αυτή προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών σε όλα τα επίπεδα. Οι επικριτές του μιλούν για συνταγματικό πραξικόπημα. Οι υπερασπιστές του –μεταξύ των οποίων το Δημοκρατικό Κόμμα, ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, η Σύνοδος των Καθολικών Επισκόπων, ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων κ.α.– δηλώνουν ότι οι πράξεις του προέδρου είναι εντός των ορίων της δικαιοδοσίας του.
Πράγματι, η πρωτοβουλία του προέδρου δεν άργησε να εκδηλωθεί. Πρότεινε τον οικονομολόγο Κάρλο Κοταρέλλι να ηγηθεί κυβέρνησης τεχνοκρατών. Μιας κυβέρνησης που πιθανότατα δεν θα έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής και θα οδηγήσει την χώρα σε νέες εκλογές το προσεχές φθινόπωρο. Ο Κοταρέλλι είναι πρώην στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και ο πρώην επίτροπος που συνέταξε το “spending review”, τον νόμο για τη μείωση των δημοσίων δαπανών.
Α, μην ξεχάσω. Είναι επίσης και διευθυντής του Παρατηρητηρίου για τους Δημόσιους Λογαριασμούς του Καθολικού Πανεπιστημίου, που στις 17 Μαΐου υπολόγισε ότι το κόστος των μεταρρυθμίσεων της νέας κυβέρνησης θα έφτανε τα 125 δισεκατομμύρια ευρώ.
