Ένα παλιό νοσοκομείο λεπρών, ένας εγκαταλελειμμένος στρατώνας, ερειπωμένα κτίρια. Λειτουργία με αναφορά στην κοινότητα, αντι-ιεραρχικές αρχές, αλλά και με εσωτερικούς κανόνες αυτοδιαχείρισης. Πολιτιστικά αντιπαραδείγματα, κοινωνικά κέντρα, χώροι τέχνης και στέγασης προσφύγων, ακόμα και σχολεία. Εναλλακτικά εγχειρήματα στέγασης και πολιτικές πρωτοβουλίες, που δημιουργούν ένα μωσαϊκό από διαφορετικές τυπολογίες κατοίκησης, στόχους και ιδεολογικές καταβολές, πηγές ενίσχυσης και υποστήριξης. Ζωντανοί χώροι που αλλάζουν φυσιογνωμία, ανάλογα με τη συλλογικότητα που τους χρησιμοποιεί. Το κίνημα των καταλήψεων στην Ευρώπη ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το pass-world.gr επιχειρεί μια αναδρομή σε ορισμένες από τις ιστορικές καταλήψεις της Ευρώπης.
Δανία-Νορβηγία
Το 1980 αποτέλεσε τη δεκαετία του κινήματος καταλήψεων στέγης για τη Δανία. Το 1982, η κοινή γνώμη της χώρας παρακολουθεί τις συγκρούσεις καταληψιών και ομάδων καταστολής, οι οποίες εισέβαλαν σε ένα κατειλημμένο παλιό εργοστάσιο παραγωγής ψωμιού. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία έγιναν σύμβολο των καταληψιών, δίνοντας ώθηση στο κίνημα των καταλήψεων στέγης τα επόμενα χρόνια, ενώ, οι τοπικές κοινωνίες στήριξαν, σε μεγάλο βαθμό, αυτές τις κινήσεις.
Τον Ιανουάριο του 1983, σε αστυνομική επιχείρηση 1.500 αστυνομικών εκκενώνεται η κατάληψη Αλότρια. Οι καταληψίες καταφέρνουν να διαφύγουν μέσω ενός τούνελ που είχαν οι ίδιοι σκάψει, γεγονός που προκαλεί τα περιπαικτικά σχόλια των εφημερίδων εις βάρος της αστυνομίας.
Την επόμενη τριετία, σύμβολο των καταλήψεων στη Δανία αποτέλεσε το σπίτι της οδού Ryesgade 58, στο κέντρο της πρωτεύουσας, το οποίο μετατράπηκε σε κέντρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Τον Ιούνιο του 1986, το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ζητά να αδειάσει η κατάληψη και τις επόμενες εννέα μέρες το Ryesgade γίνεται, και αυτό με τη σειρά του, τόπος συγκρούσεων με την αστυνομία. Η κυβέρνηση αποφασίζει να κλιμακώσει την καταστολή και μια τεράστια επιχείρηση από αστυνομικούς και μπουλντόζες φτάνει έξω από το νούμερο 58 της οδού Reystage. Οι καταληψίες όμως είχαν ήδη αποχωρήσει, αφήνοντας στις αστυνομικές δυνάμεις θυροκολλημένη μια ανακοίνωση που έγραφε:
«Αποφασίσαμε να εγκαταλείψουμε τα οδοφράγματα και το σπίτι μας. Έχουμε ήδη βρεθεί αντιμέτωποι με πολιτικούς οι οποίοι έχουν αποδειχθεί πιο κυνικοί από ό, τι θα μπορούσε ποτέ κανείς να φανταστεί. […] Η εμπειρία που έχουμε αποκτήσει και πάνω απ όλα η αλληλεγγύη και η υποστήριξη που οι απλοί άνθρωποι της Κοπεγχάγης μάς έδειξαν είναι κάτι που δεν μπορεί ποτέ κανείς να μας πάρει».
Ίσως η γνωστότερη περίπτωση κατάληψης και εναλλακτικής συλλογικής διαβίωσης στην Ευρώπη, η Κριστιάνια, στο κέντρο της Κοπεγχάγης, αποτελεί μια αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα περίπου 1.000 ατόμων. Γεννιέται το 1971, όταν κάτοικοι της γύρω περιοχής αποφασίζουν να μπουν σε μια εγκαταλελειμμένη στρατιωτική έκταση, προκειμένου να φτιάξουν έναν παιδότοπο. Ακολούθησαν άστεγοι που έκαναν κατάληψη σε κτίρια της περιοχής, τα οποία είχαν μείνει ανεκμετάλλευτα από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και μέσα σε λίγες εβδομάδες η Κριστιάνια ανακηρύχτηκε αυτόνομη περιοχή, με ελεύθερη πώληση και χρήση όλων των ειδών ναρκωτικών.
Τα κράτος αντιμετώπισε το εγχείρημα ως ένα κοινωνικό πείραμα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, όμως, η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει καθώς εντός της κοινότητας ξεσπούσαν βίαια επεισόδια και σημειώνονταν πολλοί θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Οι κάτοικοι αποφάσισαν να απαγορεύσουν τη χρήση ναρκωτικών εντός της περιοχής της Κριστιάνια, ενώ σήμερα η γειτονιά συνεχίζει να αποτελεί τη γνωστότερη περίπτωση κατάληψης στην Ευρώπη.
Το Blitz στο Όσλο της Νορβηγίας ξεκίνησε το 1981 ως κατάληψη κτιρίου και σήμερα αποτελεί ένα κέντρο κοινωνικού ακτιβισμού, στο οποίο συνυπάρχουν ένα βιβλιοπωλείο με πολιτική λογοτεχνία, το Δίκτυο Καταπολέμησης Φασιστικής Δράσης (AFA), μια ομάδα υποστήριξης του Mumia Abu-Jamal, μια φεμινιστική ομάδα, μια ομάδα για παιδιά, ένα μη κερδοσκοπικό τυπογραφείο, μια φωτογραφική ομάδα και ένας φεμινιστικός ραδιοφωνικός σταθμός, το radiOrakel, ένα χορτοφαγικό καφέ, χώροι γυμναστικής και στούντιο ήχου για εναλλακτικές και πειραματικές μπάντες.
Γερμανία
Τη δική της παράδοση στο κίνημα των καταλήψεων έχει και η Γερμανία, καθώς στη Δυτική πλευρά της χώρας αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1970 ένα κίνημα αστικής αντικουλτούρας με αυτοδιαχειριζόμενες καταλήψεις στέγης, εκδοτικά εγχειρήματα και φεμινιστικές ομάδες. Μετά την επανένωση της Γερμανίας, αρκετά εγκαταλελειμμένα κτίρια στην ανατολική πλευρά του Βερολίνου καταλήφθηκαν από συλλογικότητες. Σήμερα, παραμένουν στη χώρα αρκετές καταλήψεις, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την κατάληψη Au στη Φρανκφούρτη που προσδιορίζεται ως «Αυτόνομο Πολιτιστικό Κέντρο και Ζωντανό Εγχείρημα», το συγκρότημα κατοικιών Hafenstrasse και το παλιό θέατρο Rote Flora στο Αμβούργο.
Γαλλία – Ισπανία
Στη Γαλλία, μεγαλύτερη ορατότητα στον δημόσιο χώρο έχουν οι καταλήψεις που λειτουργούν ως πολιτιστικά και πολιτικά αντιπαραδείγματα. Το Art-Cloche προωθεί από τη δεκαετία του 1980 την «καλλιτεχνική κατάληψη». Από τη δεκαετία του 2000 οι καταλήψεις καλλιτεχνών αυξάνονται στη γαλλική πρωτεύουσα ως εγχειρήματα εναλλακτικής καλλιτεχνική δημιουργίας, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το L’Electron Libre, ένα κατειλημμένο κτίριο στο κέντρο της πόλης που έγινε το 2001 το τρίτο σε επικεψιμότητα μέρος σύγχρονης τέχνης, βάσει στοιχείων του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού.
Ωστόσο, η υπερτίμηση των ενοικίων στη Γαλλία, το διαχρονικό πρόβλημα των αστέγων και η φιλοξενία των προσφύγων δίνουν ώθηση και σε μια σειρά πρωτοβουλιών καταλήψεων στέγης. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Γαλλίας (INSEE), o αριθμός των άδειων σπιτιών αυξήθηκε από 1,9 εκατομμύρια το 2004 σε 2,64 εκατομμύρια μέχρι το 2014.
Στις γαλλικές πόλεις, πολλές είναι οι καταλήψεις που πραγματοποιούνται από πρόσφυγες και αλληλέγγυους ως μοναδική λύση στο ζήτημα της στέγασης, όντας ωστόσο εξαιρετικά ευάλωτες στη θεσμική καταστολή. Στη Μασσαλία, η κατάληψη Εl Manba σε ένα εγκαταλελειμμένο γκαράζ, που ξεκίνησε το 2015 με στόχο τη στέγαση των προσφύγων, εκκενώθηκε τον Απρίλιο του 2016 από την αστυνομία και τα μέλη της επιχειρούν την οργάνωση ενός νέου χώρου.
Στην Ισπανία, η οικονομική και στεγαστική κρίση των τελευταίων χρόνων, σε συνδυασμό με το κύμα εξώσεων στη χώρα, οδήγησε στην πραγματοποίηση δεκάδων καταλήψεων στέγης, που πήραν τη μορφή κινήματος. Χαρακτηριστικά, στη Βαρκελώνη, τα λεγόμενα «ανοικτά σπίτια» –περίπου 200 κατειλημμένα κτίρια της πόλης– αποτελούν από το 2007 ένα κύτταρο εναλλακτικού πολιτισμού. Από εκεί ξεπρόβαλαν μια σειρά γνωστών πλέον συγκροτημάτων, όπως οι Ojos de Brujo και Gadjo.
Η νυν δήμαρχος της Βαρκελώνης Άντα Κολάου υπήρξε μια από τις ιδρύτριες της PAH (Πλατφόρμα για τους πληγέντες από τις υποθήκες), που δημιουργήθηκε το 2009. Στην προεκλογική της εκστρατεία για τον Δήμο, το 2015, δήλωσε ότι θα σταματήσουν οι εξώσεις στις καταλήψεις, καθώς το «έγκλημα του να αφήνεις κενά τα κτίρια, όταν υπάρχουν στεγαστικές ανάγκες είναι μακράν σοβαρότερο του να τα χρησιμοποιείς χωρίς άδεια».
Μια κλασική διάκριση των καταλήψεων είναι αυτή ανάμεσα στις «πολιτικές καταλήψεις» και τις «καταλήψεις στέγης». Στην πραγματικότητα, το κίνημα των καταλήψεων στην Ευρώπη αναπτύσσεται σε όλο αυτό το ενδιάμεσο φάσμα, με μεικτές και μετασχηματιζόμενες πρωτοβουλίες, που κουβαλούν –περισσότερο ή λιγότερο ρητά αλλά πάντοτε έμπρακτα– μια διαφορετική αντίληψη για την κατοικία, τη συνύπαρξη, την πόλη και τη συλλογικότητα.
Πληροφορίες:
