Τετρακόσια χρόνια από την εποχή που ο Γαλιλαίος ανακάλυψε τους μεγαλύτερους δορυφόρους του πλανήτη Δία, οι αστρονόμοι χαρτογραφούν ακόμη τους πιο μικροσκοπικούς.

Της Μarina Kohen

Αν κατατάσσαμε τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος με βάση τον αριθμό των φυσικών δορυφόρων τους, τότε βασιλιάς θα ήταν ο Δίας.

Ο Δίας –ο μεγαλύτερος πλανήτης της κοσμικής μας γειτονιάς και ίσως ο πιο φωτογενής– είναι περικυκλωμένος από μια πληθώρα φυσικών δορυφόρων. Κάποιοι από αυτούς είναι πραγματικά τεράστιοι –ολόκληροι κόσμοι από μόνοι τους– όπως η παγωμένη Ευρώπη, η ηφαιστειακή Ιώ και o σπινθηροβόλος Γανυμήδης. Κάποιοι άλλοι είναι μικροσκοπικά αντικείμενα, με έκταση ελάχιστων χιλιομέτρων.

Κι ακόμα και σήμερα, που το ηλιακό μας σύστημα μοιάζει εξαιρετικά οικείο σε σχέση με τα σκοτάδια που απλώνονται πέρα από τα όριά του, ορισμένοι από τους φυσικούς δορυφόρους του Δία είναι ακόμα υπό ανακάλυψη.

Την Τρίτη 17 Ιουλίου, το Κέντρο Μικρών Πλανητών της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης, η οποία είναι υπεύθυνη για την πιστοποίηση νέων ανακαλύψεων αντικειμένων στο ηλιακό μας σύστημα, πρόσθεσε 10 νέους φυσικούς δορυφόρους στον κατάλογο του Δία, ενισχύοντας τη πρωτιά του στη λίστα των πλανητών με τους περισσότερους δορυφόρους.

Οι δορυφόροι ανακαλύφθηκαν την άνοιξη της προηγούμενης χρονιάς από τον Σκοτ Σέπαρντ, αστρονόμο στο Ινστιτούτο Επιστήμης Carnegie. Ο Σέπαρντ τούς εντόπισε με τη βοήθεια ενός επίγειου τηλεσκοπίου στη Χιλή, το οποίο είχε πρόσφατα αναβαθμίσει με μια κάμερα που μπορούσε να σαρώνει τον νυχτερινό ουρανό για τον εντοπισμό πολύ αχνών αντικειμένων.

Ο Σέπαρντ αναζητούσε τον «Πλανήτη Εννέα», ο οποίος, σύμφωνα με ορισμένους αστρονόμους, κρύβεται κάπου στα όρια του ηλιακού μας συστήματος και σπρώχνει άλλα αντικείμενα, αλλάζοντας την τροχιά τους με παράξενους τρόπους.

Καθώς το τηλεσκόπιο παρατηρούσε στο σκοτάδι πέρα από τον Πλούτωνα, εντόπισε κάτι που ήταν πολύ πιο κοντά: έναν στροβιλισμό λάμψης, μικροσκοπικά αντικείμενα δίπλα στον Δία, εκ των οποίων το μικρότερο είχε έκταση περίπου 800 μέτρα.

Ο Σέπαρντ δεν μπορούσε να πει με σιγουριά αν αυτές οι κουκίδες φωτός ήταν πράγματι δορυφόροι, τουλάχιστον όχι αμέσως. Για να διαπιστωθεί το κατά πόσο μια ανακάλυψη είναι πράγματι δορυφόρος, οι αστρονόμοι πρέπει να παρακολουθήσουν την τροχιά του, ώστε να επαληθεύσουν αν πράγματι υπόκειται στη βαρυτική έλξη  ενός πλανήτη.

Ο Σέπαρντ λέει ότι δεν μπορούσε να ενθουσιαστεί πραγματικά με τα ευρήματά του, μέχρι να παρατηρήσει ξανά τα αντικείμενά του τη φετινή άνοιξη, όπου και επιβεβαιώθηκαν οι υποθέσεις του.

Εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί η σύσταση των δορυφόρων. Από ισχυρά τηλεσκόπια στη Γη, οι δορυφόροι μοιάζουν με λευκές κουκίδες.

Μετά από τη συγκεκριμένη ανακάλυψη, οι φυσικοί δορυφόροι γύρω από τον Δία φτάνουν τους 79. Αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει τόσο τους επιβεβαιωμένους, όσο και τους προς επιβεβαίωση δορυφόρους, σύμφωνα με τον Γκάρεθ Γουίλιαμς, αστρονόμο στο Κέντρο Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian και στο Κέντρο Μικρών Πλανητών της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης, ο οποίος έλεγξε τις καταγραφές και τις συντεταγμένες του Σέπαρντ για τους δορυφόρους.

Παρά το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε την ακριβή σύσταση των συγκριμένων πλανητών εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους, ο Σέπαρντ υποψιάζεται ότι αποτελούνται από ένα μείγμα πέτρας και πάγου, μια σύνθεση κοινή στη συγκεκριμένη περιοχή του ηλιακού συστήματος.

Ο Σέπαρντ σημειώνει ότι πιθανότητα ο Δίας αιχμαλώτισε τους συγκεκριμένους δορυφόρους στην τροχιά του, μετά από τη δική του ταραχώδη γέννηση. Σε εκείνο το στάδιο της ιστορίας του ηλιακού μας συστήματος, στον χώρο γύρω από τον Δία αιωρούνταν πολλά αντικείμενα που έμειναν από τη δημιουργία του πλανήτη.

«Mια τεράστια περιοχή πλανητών –αυτή που καλύπτεται από τον Δία, τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα– έχει πλέον αδειάσει από μικρά αντικείμενα, καθώς οι τεράστιοι πλανήτες “ρούφηξαν” ό,τι υπήρχε παραδοσιακά στην περιοχή», λέει ο Σέπαρντ, προσθέτοντας ότι «αυτοί οι μακρινοί δορυφόροι είναι τα τελευταία υπολείμματα από εκείνα τα αντικείμενα που σχημάτισαν τους πλανήτες».

Tώρα που αυτοί οι μικροσκοπικοί δορυφόροι έγιναν γνωστοί, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση πρέπει να εξετάσει πιθανά ονόματα, που θα προέρχονται από μυθολογικές μορφές που συνδέονται με τον Δία.

Ο Σέπαρντ έχει προτείνει το όνομα Valetudo –η ρωμαϊκή ονομασία της θεάς Υγείας, η οποία ήταν συγγενής του Δία– για έναν από αυτούς τους δορυφόρους. (Όπως λέει ο ίδιος διάλεξε το συγκεκριμένο όνομα προς τιμήν της συντρόφου του, την οποία πειράζει για τις σχολαστικές πρακτικές υγιεινής της).

O Σέπαρντ λέει ότι η Valetudo είναι «εκκεντρική». Αν και είναι η μικρότερη του συνόλου, περιστρέφεται γύρω από τον Δία με κατεύθυνση αντίθετη από τους υπόλοιπους δορυφόρους που ανακαλύφθηκαν μαζί της.

Αυτός ο σχηματισμός δείχνει ότι οι μικροσκοπικοί δορυφόροι μπορεί κάποια στιγμή να συγκρουστούν. «Πιστεύω ότι πιθανότατα η Valetudo ήταν κάποτε ένας πολύ μεγαλύτερος δορυφόρος, και καθώς κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση συγκρούστηκε με τους άλλους δορυφόρους», υποστηρίζει ο Σέπαρντ.

Αν αρχίσατε να διαβάζετε αυτή την ιστορία, περιμένοντας να δείτε εντυπωσιακές, κοντινές εικόνες των δορυφόρων του Δία που ανακαλύφθηκαν, σας έχουμε άσχημα νέα: η περίοδος ανακάλυψης μεγάλων κόσμων γύρω από τον αέριο πλανήτη ολοκληρώθηκε πριν από 400 χρόνια, με τον Γαλιλαίο.

Όπως η τελευταία ομάδα, οι περισσότεροι από τους δορυφόρους που ανακαλύπτονται γύρω από τον Δία, τις τελευταίες δεκαετίες, είναι μικρότεροι από μια πόλη.

Το μικρό μέγεθός τους οδήγησε πολλούς, μεταξύ των οποίων τον Σέπαρντ και τον Γουίλιαμς, να αναρωτιούνται αν υπάρχει λόγος να τους δοθούν ονόματα. Ο Γουίλιαμς υποστηρίζει ότι οι αστρονόμοι που τους ανακαλύπτουν δεν υποχρεωμένοι να τους δώσουν όνομα αν δεν επιθυμούν. Ο Σέπαρντ προτείνει ότι ίσως έχει έρθει ο καιρός να προστεθεί ένα ακόμα επίπεδο στον ορισμό του δορυφόρου.

«Ως δορυφόρος ορίζεται οτιδήποτε περιστρέφεται γύρω από έναν πλανήτη, αλλά όταν μιλάμε για περίμετρο μικρότερη του ενός χιλιομέτρου, ίσως θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για “δορυφόρους-νάνους”», υποστηρίζει ο ίδιος.

Είναι παρ΄ όλα αυτά συναρπαστικό το γεγονός ότι εκατοντάδες χρόνια από την εποχή που ο Γαλιλαίος είδε για πρώτη φορά τους τέσσερις μεγαλύτερους δορυφόρους του Δία, οι αστρονόμοι ανακαλύπτουν τους πιο μικροσκοπικούς. Kαι δεν χρειάζονται διαστημόπλοιο, όπως το Juno, για να το κάνουν. «Τα μη επανδρωμένα διαστημόπλοια, όπως το Juno, είναι πραγματικά καλά για την κοντινή παρατήρηση ενός πλανήτη, αλλά το πεδίο ορατότητάς τους είναι σαν να κοιτάς μέσα από ένα καλαμάκι», σημειώνει ο Σέπαρντ.

«Δεν μπορούν να προσεγγίσουν έναν ευρύτερο χώρο μακρύτερα από τον Δία. Και εκεί είναι που ανακαλύπτουμε αυτούς τους δορυφόρους. Είναι σαν να κοιτάς το δάσος από πάνω, σε αντίθεση με το να κοιτάς το δάσος όταν είσαι μέσα σε αυτό».

Και υπάρχουν πολλά ακόμα «δέντρα» να ανακαλυφθούν. «Πιστεύω ότι υπάρχουν εκατοντάδες εκεί έξω», λέει ο Γουίλιαμς.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Atlantic, στις 17 Ιουλίου 2018.

Για τη συγγραφέα

Η Marina Cohen είναι βοηθός αρχισυντάκτρια στο Atlantic.