Η αμφιλεγόμενη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας τέθηκε σε εφαρμογή στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας, με τις πρώτες επαναπροωθήσεις μεταναστών από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία. Και ενώ το πέρασμα της ανατολικής Μεσογείου ουσιαστικά κλείνει, η οδύσσεια των προσφύγων συνεχίζεται. Σε ανακοίνωσή τους οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προειδοποιούν για το «φαινόμενο ντόμινο» στο οποίο θα οδηγήσει η συμφωνία. «Κάθε φορά που τα σύνορα κλείνουν, οι άνθρωποι εξωθούνται σε ακόμα πιο επικίνδυνες διαδρομές, έρμαια των παράνομων διακινητών», σημειώνουν.
Του Αδάμου Ζαχαριάδη
Η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαιώνει και τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις. Η κεντρική μεσογειακή οδός από τις ακτές της Λιβύης στην Ιταλία μετατρέπεται πλέον στην κυριότερη διαδρομή για το πέρασμα μεταναστών στην Ευρώπη. Μια διαδρομή με μεγάλο ρίσκο, στα ανοιχτά της Μεσογείου, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται εκτεθειμένοι στον κίνδυνο της βύθισης και του θανάτου.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας Frankfurter Allgemeine, οι διακινητές χρεώνουν 5.000 ευρώ για το ταξίδι με ακατάλληλες πλαστικές βάρκες και ψαροκάικα, στοιβάζοντας 300 μετανάστες ανά διαδρομή και κρύβοντας ορισμένους στους ασφυκτικά μικρούς αποθηκευτικούς χώρους.
Κατά τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, η συγκεκριμένη διαδρομή είναι από τις πλέον θανάσιμες, καθώς από τους 5.350 μετανάστες που πέθαναν στη Μεσόγειο το 2015, το 77% αφορούσε ανθρώπους που ταξίδευαν από τις λιβυκές ακτές στην Ευρώπη.
Επιπλέον, η υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες ανακοίνωσε ότι το 2016 έχουν ήδη φτάσει 14.500 πρόσφυγες στην Ιταλία μέσω της Λιβύης, αριθμός κατά 42,5% μεγαλύτερος από τις αφίξεις της αντίστοιχης περιόδου του 2015.
Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου του ΟΗΕ για τους Σύριους πρόσφυγες στη Γενεύη, στις 30 Μαρτίου, ο ιταλός υπουργός Εξωτερικών Πάολο Τζεντιλόνι μίλησε για την αύξηση των προσφύγων που καταφθάνουν από τη Λιβύη στην Ιταλία, λέγοντας ότι η Ιταλία διέσωσε 3.700 μετανάστες σε πέντε μόνο ημέρες.
Η κατάσταση στη Λιβύη
Πέρα από τους Σύριους που καταφεύγουν στις λιβυκές ακτές ως τη μοναδική πλέον εναλλακτική για να βρεθούν στην Ευρώπη, καθώς και μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική, η εκρηκτική κατάσταση στη Λιβύη εξωθεί και έναν πολύ μεγάλο αριθμό Λίβυων στον δρόμο του εκπατρισμού.
Από το 2011, μετά τη στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ και την πτώση του Καντάφι, η Λιβύη χειμάζεται από την πολιτική αναταραχή και την ένοπλη βία. Η σύγκρουση των δύο αντιμαχόμενων πολιτικών συνασπισμών είχε διαμορφώσει μέχρι πρότινος ένα τοπίο πλήρους διχασμού. Από τη μια πλευρά, βρίσκεται η «Λιβυκή Αυγή», μια συμμαχία ισλαμικών οργανώσεων, που από τον Αύγουστο του 2014 έχει καταλάβει την Τρίπολη, σχηματίζοντας δική της κυβέρνηση. Από την άλλη, είναι η διεθνώς υποστηριζόμενη κυβέρνηση, γνωστή ως «κυβέρνηση του Τομπρούκ», στα ανατολικά της χώρας, με επικεφαλής τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ.
Επιπλέον ένας από τους κρισιμότερους παράγοντες αποτελεί η ανάπτυξη της στρατιωτικής δράσης του ISIL στη χώρα. Η συνθήκη της πολιτικής αναταραχής έχει διευκολύνει το πέρασμά του στην περιοχή, με τις εκτιμήσεις να μιλούν για την παρουσία 4.000-5.000 μαχητών. Η κοινή επέμβαση των δυτικών δυνάμεων στη Λιβύη αποτελεί ένα σενάριο ολοένα και πιο κοντινό, ενώ έχουν ήδη πραγματοποιηθεί περιορισμένες μέχρι στιγμής επιχειρήσεις εναντίον στρατοπέδων του ISIL. Όπως αναφέρει ο πρώην γάλλος διπλωμάτης στη Λιβύη Patrick Haimzadeh, η βούληση των δυτικών δυνάμεων να επέμβουν προϋποθέτει, κατά τους τύπους της διεθνούς νομιμότητας, τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης εθνικής συνεννόησης.
Οι συνομιλίες που ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2015 ανάμεσα στις δύο αντίπαλες κυβερνήσεις, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, μοιάζει να έχουν οδηγήσει σε μια προσωρινή αλλά εξαιρετικά εύθραυστη συνεννόηση. Η μεταβατική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Φαγέζ Σαράζ, που σχηματίστηκε ως αποτέλεσμα των συνομιλιών, έφτασε στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας στην Τρίπολη με πλoίο από την Τυνησία. Τις τελευταίες ημέρες, εντείνονται οι διαβουλεύσεις για την ειρηνική ανάληψη της εξουσίας από τη νέα κυβέρνηση, χωρίς ωστόσο να λείπουν οι διαφωνίες διαφορετικών πλευρών.
Η παρούσα κατάσταση στη Λιβύη, αλλά και το νέο κύμα βίας που μπορεί να επιφέρει μια ενδεχόμενη δυτική επέμβαση μετατρέπουν τη χώρα σε εστία μαζικής εξόδου προσφύγων.
H στάση των Ευρωπαίων
Η ραγδαία αύξηση των προσφυγικών ροών από τη Λιβύη τίθεται πλέον στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών διαβουλεύσεων. Καθώς ο προσανατολισμός της Ευρώπης για το προσφυγικό μετακινείται πλέον από την ανθρωπιστική διαχείριση σε μια λογική αναχαίτισης και απελάσεων, ο πολιτικός λόγος που υιοθετείται αντανακλά αυτή την κατασταλτική γραμμή.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο δίκτυο Europe1, o γάλλος υπουργός Άμυνας Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν υποστήριξε ότι βασική προτεραιότητα είναι η σταθεροποίηση της κυβέρνησης του Σαράζ στη Λιβύη, ώστε να υπάρξει μια στρατηγική αντιμετώπισης των μαχητών του ISIL αλλά και της διακίνησης μεταναστών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του στις ακτές της Λιβύης συγκεντρώνονται 800.000 μετανάστες που θέλουν να φτάσουν στην Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17-18 Μαρτίου, ο Ντέιβιντ Κάμερον άσκησε πιέσεις στους ευρωπαίους ηγέτες να σταλούν περισσότερα πολεμικά πλοία που θα απωθούν τις βάρκες των προσφύγων πίσω στις λιβυκές ακτές, κατά τα πρότυπα του αμφιλεγόμενου μοντέλου της Αυστραλίας.
Ευθυγραμμιζόμενο με αυτό το πνεύμα, το κείμενο των συμπερασμάτων της Συνόδου αναφέρει: «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι σε επαγρύπνηση όσον αφορά τη δημιουργία νέων οδών παράτυπης μετανάστευσης και καλεί στη λήψη των απαραίτητων μέτρων. Η μάχη εναντίον των παράνομων διακινητών παντού και με όλα τα μέσα παραμένει το κλειδί. Η ΕΕ είναι έτοιμη να υποστηρίξει την κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης στη Λιβύη, με στόχο τη μάχη ενάντια στην τρομοκρατία και τον έλεγχο της μετανάστευσης στην κεντρική Μεσόγειο».
Η περίπτωση της Λιβύης επιβεβαιώνει το γεγονός ότι όσο ο κύκλος της βίας βαθαίνει –με τη συμμετοχή και των δυτικών δυνάμεων– η ορμή των ανθρώπων προς αναζήτηση διεξόδων επιβίωσης δεν μπορεί να παρεμποδιστεί.
To άρθρο δημοσιεύτηκε στην κυπριακή εφημερίδα Ρεπόρτερ, στις 10 Απριλίου 2016.
