«Νερό. Νερό», – βαθιά η φωνή μέσα στην νύχτα, πάνω απ’ τα καράβια. Δεν ακούστηκε απάντηση. Ένας ναύτης ορθός πλάι στο κατάρτι. Ένα άστρο στη σκοινένια σκάλα. Λίγο αργότερα ακούστηκε ένα μικρό ποτάμι να κυλάει γοργό στη θάλασσα – ένα ποτάμι μόλις κρατημένο από δυό δάχτυλα. Στο μώλο, άλλη φωνή: «Νερό. Νερό». Και πάλι ησυχία. Ο μέγας κάβουρας πάνω στο βράχο ασάλευτος στέκονταν κι αφουγκράζονταν» (Γιάννης Ρίτσος, ‘Επαναλήψεις-Α’).

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής αναδεικνύει με ενάργεια τις κοινωνικές ανακατατάξεις και αναδιαρθρώσεις που συντελούνται σε χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Πρόκειται για μια κρίση αντιπροσώπευσης, ή αλλιώς συνάρθρωσης συγκεκριμένων κοινωνικών συμφερόντων: μια «κρίση» πολιτικής λειτουργίας.

Του Σίμου Ανδρονίδη

Από την αρχή της διεκδίκησης του χρίσματος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ έτεινε να «εργαλειοποιεί» και να αναπαράγει το πρόσημο μιας «ανεξάρτητης» ή «ημι-ανεξάρτητης» υποψηφιότητας, (καθότι σημαίνοντα στελέχη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, καθώς και ένα σημαντικό τμήμα του κομματικού μηχανισμού, δεν κινητοποιήθηκαν με ζέση υπέρ του), να συγκροτεί και να εμβαθύνει τη διαιρετική τομή εναλλακτικός/συστημικός (απέναντι στην θεωρούμενη εκπρόσωπο του βαθέος πολιτικού κατεστημένου της Washington, Hilary Clinton, η οποία και ενσαρκώνει το σύστημα και τις ρίζες του συστήματος). Έτσι, η ρητορική ο «ατρόμητος Trump εναντίον όλων» φάνηκε να προσδιορίζει την τροπικότητα απεύθυνσης προς συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις και μερίδες τάξεων.

Η ίδια αυτή ελκτική του δυναμική-ισχύ συγκροτείται και αναπλάθεται διαρκώς, στον δρόμο προς την Washington: επιτυχημένος επιχειρηματίας (μια ιδιαίτερη εκδοχή του περιώνυμου αμερικάνικου ‘ονείρου’), διασφάλιση και ισχυροποίηση της θέσης της αμερικάνικης αστικής τάξης στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και τον κεφαλαιοκρατικό καταμερισμό εργασίας. Ταυτόχρονα, εμφανίζεται ως ο άνθρωπος-παράδειγμα που γνωρίζει τι σημαίνει επιχειρηματική ‘πυγμή’ και αρθρώνει έναν προσίδιο λόγο ενάντιας ή αντιθετικής «ιδεολογικοποίησης», απευθυνόμενος προς την αμερικάνικη εργατική τάξη και μερίδες της.

Και αν επιχειρήσουμε να συμπυκνώσουμε αυτή την αντιθετική «ιδεολογικοποίηση» θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο φορτισμένη αφήγηση: ο Τραμπ ανακύπτει επί του πεδίου ως πολιτικό «αντηχείο», που μιλά με τη «φωνή» των άλλων, που μιλά μια γλώσσα λαϊκή και καθόλα πολιτική: αυτή των Αμερικάνων εργαζόμενων που έχουν αποκλειστεί από το σύστημα της Washington. Επιχειρεί να εμφανιστεί ως ένας πολίτης σχεδόν σαν και αυτούς που βιώνουν την κρίση με όρους υλικής περιθωριοποίησης (1), που ξέρει να μάχεται και να νικά.

Ο πολιτικός-ιδεολογικός του λόγος είναι σχεσιακός. Η ρατσιστική-αντιμεταναστευτική ρητορική του προσλαμβάνεται ως «αναγκαία θωράκιση» από ένα εξωτερικό περιβάλλον που εγκυμονεί κινδύνους. Εν αρχή κινήθηκε ως δυνητικό αρχέτυπο, επιδιώκοντας να φέρει τον συμβολισμό: «ας κάνουμε την Αμερική μεγάλη ξανά», δηλαδή μια ισχυρή ιμπεριαλιστική δύναμη, που διοικείται με πυγμή και δεν αφίσταται από το πεδίο των περιθωριοποιημένων.

Η Beverly Cage επισημαίνει: «Ο Τραμπ έβαλε και πάλι τον όρο “παραμελημένος” στην  πολιτική κυκλοφορία, σε μια κίνηση συμπόρευσης με τις παλιές πολιτικές ταξινομήσεις περί “σιωπηρής πλειοψηφίας” και “παραμελημένων Αμερικανών”. Αν και στον λόγο του έκανε αναφορά σε “άντρες και γυναίκες”, η καμπάνια του Τραμπ βασίστηκε στην ίδια αναπαράσταση που τροφοδοτούσε την κοινωνική συμμαχία που επεδίωκε ο Ρούσβελτ: την αναπαράσταση του «παραμελημένου» λευκού εργαζόμενου άντρα» (2).

Βήμα-βήμα, οικοδομούσε τον προσωπικό του μύθο. Τον μύθο περί κοινωνικής ανέλιξης και τις προεκτάσεις του, όχι με τους όρους μιας παράλληλης στο όλο πλαίσιο της υποψηφιότητας του παραμυθίας, αλλά με τους όρους που θέτει το ζήτημα η Judith Butler: ο μύθος «αναφέρεται σε μια ορισμένη μορφή εξιδανίκευσης που είναι ιστορικά επιδραστική. Δεν είναι ακριβώς ένα “ψεύδος” ή μια “αυταπάτη”. Είναι η υλοποιημένη μορφή ενός ιδανικού που αποκτά ιστορική επιδραστικότητα».

Ο μύθος Τραμπ εντός των διαστάσεων του υπαρκτού, εναλλάσσει το παλαιό με το μοντέρνο, ανασύρει και αποκρυσταλλώνει στο πολιτικό πεδίο το μοντέλο του κυρίαρχου αρσενικού κτήτορα αν δούμε τις έμφυλες διαστάσεις του λόγου του, διαμεσολαβεί τις κοινωνικές αντιθέσεις-αντινομίες, δεικνύει προς ένα είδωλο-καθρέφτη όπου η ατομικότητα χωρεί και περιλαμβάνει τη συλλογικότητα-κοινωνικότητα. Αυτό το είδωλο  μετατρέπεται στον «ισχυρό πατέρα» που θα ορθώσει πέπλο προστασίας πάνω από τη χώρα του.

Ο μύθος του επιδρά, αποκτά, με τα λόγια της Judith Butler, «μια ιστορική επιδραστικότητα», μια υλικότητα, που αναπαράγεται και μεγεθύνεται στις πολιτικές του εμφανίσεις. Το ίδιο το πολιτικό στοιχείο εγκολπώνεται και μια ιστορική διάσταση.

Ο Ντόναλντ Τραμπ, όντας ο ίδιος τμήμα του αστικού μπλοκ εξουσίας, δεν προήλθε από παρθενογένεση. Συνιστά προϊόν κρίσεων αλληλουχίας, θέτει ερωτήσεις για να δώσει ιδεολογικές απαντήσεις, τείνει να επιτελέσει μια λειτουργία που εγκολπώνει και εδαφικοποιεί μια διπλή κίνηση: από το ιδιωτικό προς το δημόσιο, και πλέον από την κρατική κυβερνολογική προς τον χώρο του ιδιωτικού-κοινωνικού. Η κρίση αντιπροσώπευσης βαθαίνει, επιτρέποντάς του ουσιαστικά να υπερκεράσει και να υπερβεί τον κλασικό αμερικάνικο διπολισμό.

Δεν είναι ο «αστείος», όπως προσδιορίζεται από πολλούς αναλυτές, αλλά αυτός που διεμβολίζει τις συνηχήσεις του κομματικού-προγραμματικού λόγου, που «πολεμικοποιεί» το όλον, τη δομή, εναντίον αντιπάλων, μουσουλμάνων, Μεξικανών και δυνάμει μεταναστών.

Και γύρω του συσπειρώνει και δομεί ένα ευρύτερο κοινωνικό μπλοκ δυνάμεων, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και  Αφρο-αμερικανούς, Ισπανόφωνους μετανάστες, μερίδες του μπλοκ των λαϊκών-υποτελών τάξεων (4).

Ο νέος πολιτικός «ταγός» δεικνύει κατευθύνσεις και στάσεις. Όντας κινητικός υποψήφιος πρόεδρος –και πλέον πρόεδρος– αρέσκεται να επιδεικνύει μια δική του «μνημειώδη» ενέργεια, που αντιστρατεύεται τη φυσική «αδυναμία» της Χίλαρι Κλίντον (5), στο όνομα του αμερικάνικου λαού-πλήθους που «απαιτεί» πυγμή, κυριαρχία και ισχύ.

Τα επίδικα είναι πολλά και κρίσιμα: η δράση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού (6) στο μέτωπο της Συρίας, η λειτουργία του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος, η Ουκρανία, ο ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός, η όξυνση της κρατικής-κατασταλτικής βίας στο εσωτερικό των ΗΠΑ, η ιδιαίτερη μετατόπιση ή διαμόρφωση ενός εσωτερικού ιμπεριαλισμού που στρέφεται ενάντια σε Αφρο-αμερικανούς εργάτες-πένητες και όχι μόνο ανανοηματοδοτώντας τις πλαισιώσεις του κοινωνικού-ταξικού αποκλεισμού, η διαχείριση της οικονομικής κρίσης, οι συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών τάξεων.

Εντός των πτυχώσεων και των διαμεσολαβήσεων της κρατικής εξουσίας-κυβερνολογικής, ο Τραπ θα ενσαρκώσει τον λειτουργικό υπερασπιστή του, φέροντας το πρόσημο-σήμα της ισχυροποίησης της ιμπεριαλιστικής δύναμης των ΗΠΑ. Ο τύποις αντισυστημικός Ντόναλντ Τραμπ εκκινεί από τον πυρήνα της κοινωνικής Αμερικής.

Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών εκφράζει και συμβολίζει την πολιτικής της απο-δόμησης και της εκ νέου σήμανσης της αμερικάνικης κανονικότητας, μετά την «στρεβλωτική» οκταετία Ομπάμα (7), την ηθική της αναφοράς στην ισχύ, τη λογική της επικοινωνίας, τον αναπαραστατικό λόγο των Ηνωμένων Πολιτειών έτσι όπως δύνανται να είναι: δυνατές και μεγάλες.

Η ίδια η εκλογή του τείνει να συμβολίζει την ηθική του νικητή –ο χαμένος απλώς αποχωρεί– την πολιτική αυτού που από την αρχή κινήθηκε «υπόγεια» και «υπέργεια», η επιτελεστικότητα του οποίου εκτείνεται πέραν του προφανούς: μια προεκλογική εκστρατεία που αφηγήθηκε τις περιπέτειες του ήδη «νικητή» στη ζωή. Η αναπαράσταση-αντανάκλαση αυτού του νικητή μεταβάλλει κινήσεις.

Ο Ντόναλντ Τραμπ συναρθρώνει το πολιτικό παίγνιο ως πεδίο επικράτησης, την ιδεολογία ως κάτι που ενυπάρχει και συστήνεται εκ νέου: η ιδεολογία της δράσης εκτός του πλαισίου που θέτουν τα δύο κόμματα, το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό. Η ιδεολογική του γλώσσα δομεί την πολιτική του ταυτότητα, γίνεται επιθετική, ανατρέπει την politically correct έκφανση, εγγράφει το πεδίο όπου θα κινηθεί: όλη τη χώρα, η έγκληση από πολιτεία σε πολιτεία.

Η πολιτική-ιδεολογική διασπορά του λόγου αποκτά προσβάσεις έκκεντρες, στις κοινωνικές επικράτειες της «αδύναμης» υλικότητας, στις επικράτειες της υλικής-ταξικής αποστέρησης. Η ορμητική του πορεία δεν αποκόπτει αυτόν τον νέο αρσενικό «κτήτορα» –αν και πράγματι η απήχησή του δεν είναι μεγάλη– από τα πεδία της Αφρο-αμερικανικής κοινότητας, των Ισπανόφωνων και Ασιατών μεταναστών, δείγμα του ότι το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι είναι σύνθετο.

Οι κοινωνικές ρηγματώσεις επιδρούν στο πολιτικό οικοδόμημα, το μεταβάλλουν, μεταβάλλουν σταθερές, συγκροτούν αντιδράσεις, αποκλίσεις, φυγόκεντρες δυνάμεις. Ο πολιτικός-κομματικός άξονας μετατοπίζεται προς το πεδίο της εγκάρσιας τομής. Δεν συνιστά την «αθέατη» λύση, αλλά τη δική του πολιτική-ιστορική επιδραστικότητα. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι οι προϋποθέσεις ανάδυσης του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ συμπυκνώνονται σε μία φράση: λόγος επί της εξουσίας.

Η ρατσιστική-αντιμεταναστευτική του αφήγηση για τον δυνητικά «επικίνδυνο» και στην πράξη η πειθάρχηση επί του σώματος της εθνότητας-θρησκείας, η οικονομικοτεχνική του αντίληψη, η αφήγηση περί δικαιωμάτων, παρατίθενται μέσα στον κυκεώνα των αλλαγών, επηρεάζουν και επηρεάζονται, θέλουν να επενεργήσουν κοινωνικοπολιτικά και τελικά συνιστούν το εύρος της ερώτησης και της απόκρισης που δίνεται: νέα κυβερνολογική, μία εικόνα «εκτός των τειχών» που δύναται να μεταφερθεί στον δομικό πυρήνα της Washington.

Χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή από τις λαϊκές-εργατικές δυνάμεις, από εργατικά συνδικάτα, αλλά και από κινήματα όπως το Black Lives Matter που προασπίζεται τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών, από γυναικεία κινήματα, από μεταναστευτικές οργανώσεις στην πρώτη αυτή τετραετία Τραμπ στην προεδρία.

Οι “δύσκολες ημέρες” για τις οποίες έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος στο Κιγκλίδωμα κυοφορούν διαρκώς γεγονότα.

(1) Οι περιθωριοποιημένοι μιας πολιτικής και μιας κρίσης που εμμένει, εργάτες-μέλη της μικροαστικής τάξης, που, την ίδια κρίσιμη στιγμή, διαβλέπουν και προσδίδουν στον Ντόναλντ Τραμπ ρόλο «εκπορθητή» της Washington και του αλλότριου συστήματος της. Είναι εξόχως χαρακτηριστική η σημειολογία και ο συμβολισμός της επινίκιας ομιλίας του Τραμπ: το υποκείμενο-οικογενειάρχης στρέφεται και απευθύνεται προς τους «ξεχασμένους» μιας άλλης Αμερικής. Είναι οι περιθωριοποιημένοι που είδαν τις κοινωνικές-οικονομικές ανισότητες να βαθαίνουν, συνιστώντας υποκείμενα προς από-ένταξη. Στον δυναμικό Τραμπ διαβλέπουν τη δυνατότητα «επανοικειοποίησης» του εαυτού. Επιμένοντας να στοχεύει το περιβόητο σύστημα, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος παραθέτει τις πλαισιώσεις του: εναντίωση- επανάκτηση απωλειών, σταδιακή αύξηση μισθών, οικονομική ανάπτυξη για και προς όλους.

(2)Βλέπε σχετικά, Cage Beverly, ‘’O Ντόναλντ Τραμπ και ο «παραμελημένος άνθρωπος’’, 10/11/2016, pass-world.gr.

(3) Βλέπε σχετικά, Αθανασίου Αθηνά και Μπάτλερ Τζούντιθ, ‘Απ-αλλοτρίωση. Η επιτελεστικότητα στο πολιτικό’, Μετάφραση: Κιουπκιόλης Αλέξανδρος, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2016, σελ. 144.

(4) Όπως γράφει ο Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, «μπορεί οι μαύροι να ψήφισαν πλειοψηφικά Κλίντον, όμως στα χρόνια «του πρώτου μαύρου προέδρου στην προεδρία των ΗΠΑ», η σχέση της κοινωνικής/ταξικής θέσης τους, των πολιτικών διακρίσεων σε βάρος τους και τελικά της ανάθεσης της φτώχειας τους στην Αστυνομία, τη δικαστική εξουσία και τις φυλακές, έγινε ακόμα πιο στενή». Βλέπε σχετικά, Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος Δημοσθένης, ‘’Τραμπ ή πόσες κανονικότητες κάνουν μια παθολογία,’’ 14/11/2016, rednotebook.gr. O ρατσισμός στον πυρήνα του ομιλεί τη γλώσσα του δυνητικά «επικίνδυνου». Ο Παναγιώτης Κουστένης υπολογίζει την ψήφο των Αφροαμερικανών προς τον Τραμπ σε περίπου 8%.

(5) Με ιδιαίτερη έμφαση στα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισε η Κλίντον και στην κακή φυσική της κατάσταση που δεν θα της επιτρέπε να αφοσιωθεί πλήρως στα καθήκοντα του προέδρου της ισχυρότερης ιμπεριαλιστικής δύναμης του πλανήτη. Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή της προεκλογικής εκστρατείας, ο Ντόναλντ Τραμπ «έπαιξε» με τους όρους της σωματικής-πολιτικής υγείας-ρώμης. Αυτό το μείζον επίδικο για έναν υποψήφιο πρόεδρο των ΗΠΑ, κατά τον ίδιο, δεν το διαθέτει η αντίπαλος του, αλλά το διαθέτει ο ίδιος ως απαραίτητη συνθήκη επιβίωσης και ηγεσίας σε έναν προδήλως σκληρό κόσμο.

(6) Η Πηνελόπη Παπαηλία αναφέρεται στην ουσιαστική ερευνητική-επιστημονική απαίτηση «για μια συστηματική διερεύνηση του νεοϊμπεριαλισμού και της σύγχρονης κουλτούρας του μιλιταρισμού των ΗΠΑ», βλέπε σχετικά, Παπαηλία Πηνελόπη, «Ανθρωπολογία και Μετααποικιακές Σπουδές: Από τη μετααποικιακή κριτική της Ανθρωπολογίας στην Ανθρωπολογία της αποκιοκρατίας», στο, Αθανασίου Αθηνά, (επιμ.), Αποδομώντας την Αυτοκρατορία. Θεωρία και πολιτική της μετααποικιακής κριτικής, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, 2016, σελ. 59. Επρόκειτο, ιστορικά, για την αντίληψη μιας εσωτερικής αποικιοκρατίας που διαχωρίζει το πλήθος σε Αμερικάνους προτεραιότητας και σε Αμερικάνους «ιθαγενείς», κατόχους άλλης κουλτούρας-ταυτότητας, «ανίκανους» και «κατώτερους» να «γευτούν» τα καλά του  πολιτισμού των Ηνωμένων Πολιτειών.

(7) Που διαμεσολαβείται ως σχεδόν ‘καταστροφική» στο εξωτερικό, (για τον ρόλο των ΗΠΑ), ‘στρεβλωτική-δυσλειτουργική’ στο εσωτερικό κοινωνικό πεδίο.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο nostimonimar, στις 12 Νοεμβρίου 2016.

Για τον συγγραφέα

 Ο Σίμος Ανδρονίδης σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες. Εκπονεί τη διδακτορική του διατριβή στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με τη θεωρία των πολιτικών κομμάτων, τη θεωρία του κράτους, τα εργατικά συνδικάτα, τη μελέτη του φασισμού-ναζισμού. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης και του Δικτύου Ανάλυσης Πολιτικού λόγου.