Εδώ και οκτώ χρόνια μελετώ τον ψηφιακό νομαδισμό: την τάση των μιλένιαλ να εργάζονται εξ αποστάσεως από οπουδήποτε στον κόσμο. Συχνά με ρωτάνε αν οδηγεί στο gentrification [εξευγενισμό].
Του Dave Cook
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Πριν ο COVID ανατρέψει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, συνήθως έλεγα στους δημοσιογράφους ότι οι αριθμοί ήταν πολύ μικροί για μια οριστική απάντηση. Οι περισσότεροι ψηφιακοί νομάδες ταξίδευαν και εργάζονταν παράνομα με τουριστική βίζα. Ήταν ένα πολύ ειδικό φαινόμενο.
Τρία χρόνια μετά την πανδημία, ωστόσο, δεν είμαι πλέον σίγουρος.
Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των ψηφιακών νομάδων μόνο από τις ΗΠΑ σε 16,9 εκατομμύρια: μια εντυπωσιακή αύξηση 131% από το 2019, δηλαδή τη χρονιά πριν από την πανδημία.
Η ίδια έρευνα καταγράφει επίσης, και πάλι στις ΗΠΑ, έως και 72 εκατομμύρια «νομάδες της πολυθρόνας», δηλαδή ανθρώπους που σκέφτονται να γίνουν ψηφιακοί νομάδες. Αυτή η μετά τον COVID αύξηση της εξ αποστάσεως εργασίας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, πράγμα που σημαίνει ότι τα στοιχεία για τους ψηφιακούς νομάδες πέραν των ΗΠΑ μπορεί να είναι εξίσου υψηλά.
Η έρευνά μου επιβεβαιώνει ότι το φθηνότερο κόστος διαβίωσης που συνεπάγεται αυτή η τάση για όσους είναι σε θέση να επωφεληθούν από αυτήν μπορεί να έχει μειονεκτήματα για άλλους.
Ειδικότερα, μέσω συνεντεύξεων και εθνογραφικής έρευνας πεδίου, διαπίστωσα ότι η άνοδος των ιδιοκτητών βραχυχρόνιων μισθώσεων συμβάλλει στην αδυναμία των ντόπιων κατοίκων να ζήσουν στα σπίτια τους.
Πριν από την πανδημία, οι ψηφιακοί νομάδες ήταν κυρίως ελεύθεροι επαγγελματίες. Η έρευνά μου εντόπισε τέσσερις περαιτέρω κατηγορίες: ιδιοκτήτες ψηφιακών επιχειρήσεων, πειραματικοί ψηφιακοί νομάδες, ψηφιακοί νομάδες της πολυθρόνας και η ταχύτερα αναδυόμενη κατηγορία: οι μισθωτοί ψηφιακοί νομάδες.
Στις ΗΠΑ, ο αριθμός των μισθωτών νομάδων –των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης που εργάζονται πλέον πλήρως εξ αποστάσεως– εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί από 3,2 εκατομμύρια το 2019 σε 11,1 εκατομμύρια το 2022.
Αυτή η εκθετική αύξηση έχει ωθήσει τις κυβερνήσεις να αρχίσουν να δίνουν προσοχή. Τον περασμένο Σεπτέμβριο έδωσα κατάθεση εμπειρογνώμονα στο Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με αυτό που αποκαλούσαν «διασυνοριακή εργασία».
Ένα φαινόμενο που αλλάζει τις πόλεις
Το φαινόμενο αρχίζει να αναδιαμορφώνει τις πόλεις. Το Τσιάνγκ Μάι στη βόρεια Ταϊλάνδη χαρακτηρίζεται συχνά ως η πρωτεύουσα των ψηφιακών νομάδων του κόσμου. Η περιοχή Nimmanhaemin, ή αλλιώς Nimman ή μερικές φορές Coffee Street, βρίθει από καφετέριες, χώρους συνεργασίας, Airbnbs και βραχυχρόνιες μισθώσεις που είναι προσιτές σε ανθρώπους με δυτικούς μισθούς, αλλά απρόσιτες για πολλούς ντόπιους.
Για τους ντόπιους επιχειρηματίες που επλήγησαν από την πανδημία, η επιστροφή των επισκεπτών στο Τσιάνγκ Μάι αποτελεί ανακούφιση. Αλλά όπως μου είπε ένας Ταϊλανδός ιδιοκτήτης Airbnb: «Πρέπει να υπάρχει ισορροπία. Ζούσαμε εδώ όταν το Nimman ήταν μια ήσυχη γειτονιά».
Η Λισαβόνα είναι ομοίως περιζήτητη για τον καλύτερο καιρό και το χαμηλότερο κόστος διαβίωσης που προσφέρει. Έννοιες όπως η “κυκλική οικονομία” ή η “οικονομία διαμοιρασμού” χρησιμοποιούνται συχνά από τους ψηφιακούς νομάδες για να περιγράψουν γιατί τέτοιες τοποθεσίες είναι τόσο κατάλληλες για τον τρόπο ζωής τους.
Περιγράφουν νέες προσεγγίσεις στην αστική διαβίωση που δίνουν έμφαση στην κινητικότητα, πιο ευέλικτες προσεγγίσεις στη χρήση και επαναχρησιμοποίηση των κτιρίων και καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα που ενθαρρύνουν τη συνεργασία.
Όμως, η πορτογαλική πρωτεύουσα, όπως και πολλά άλλα αστικά κέντρα, βρίσκεται στη δίνη μιας κρίσης στέγασης.
Ακτιβιστές, όπως η Rita Silva, της πορτογαλικής οργάνωσης για τα δικαιώματα στέγασης Habita!, λένε ότι αυτή η εισροή επιδεινώνει τα πράγματα για τους κατοίκους της περιοχής: «Είμαστε μια μικρή χώρα και η Λισαβόνα είναι μια μικρή πόλη, αλλά ο ξένος πληθυσμός αυξάνεται και είναι πολύ ορατός στα καφενεία και τα εστιατόρια».
Κατά τη Silva, αυτό που η ίδια αποκαλεί “αυτή η ανοησία της κυκλικής οικονομίας” δεν περιγράφει με ακρίβεια τι συμβαίνει τελικά στο πεδίο. Σε ορισμένα σημεία της πόλης, λέει, δεν ακούς πια πορτογαλικά, αλλά αγγλικά. Αυτό ανεβάζει το κόστος ζωής, πολύ πέρα από τα δημοφιλή τουριστικά hotspots, όπως το Barrio Alto και το Principe Real.
Χώροι συνεργασίας και δημιουργικοί κόμβοι εμφανίζονται τώρα σε παραδοσιακές, μέχρι πρότινος εργατικές περιοχές.
Με τον μέσο μισθό στην Πορτογαλία να είναι κάτω από 20.000 δολάρια (16.226 λίρες Αγγλίας), αυτοί οι χώροι σαφώς δεν απευθύνονται σε ντόπιους.
Ένα διαμέρισμα του ενός υπνοδωματίου σε αυτά τα hotspots των ψηφιακών νομάδων αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο τουλάχιστον το 63% ενός τοπικού μισθού: μία από τις υψηλότερες αναλογίες στην Ευρώπη.
Στο μπεστ σέλερ του 2007, The Four-Hour Workweek, ο συγγραφέας και παρουσιαστής podcast Tim Ferris επινόησε τον όρο “geo-arbitrage” για να περιγράψει το φαινόμενο στο οποίο άνθρωποι από χώρες με υψηλότερο εισόδημα –από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, τη Νότια Κορέα– χρησιμοποιούν τους μισθούς τους σε χώρες με χαμηλότερο κόστος.
Για ορισμένους νομάδες, αυτό είναι ένα βασικό εφόδιο ζωής. Για άλλους, αντιπροσωπεύει την πολωτική πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης: ολόκληρος ο κόσμος πρέπει να λειτουργεί ως μια ανοιχτή, ελεύθερη αγορά. Για πολλούς, είναι ανήθικο.
Ο αστικός κοινωνιολόγος Max Holleran επισημαίνει την «απίστευτη ειρωνεία» που επικρατεί στην κατάσταση: «Ορισμένοι άνθρωποι γίνονται ψηφιακοί νομάδες, λόγω των τιμών των κατοικιών στις χώρες καταγωγής τους. Και στη συνέχεια, η παρουσία τους σε λιγότερο πλούσια μέρη περιορίζει την αγορά κατοικίας, οδηγώντας σε εκτοπισμό σε μέρη του παγκόσμιου Νότου [αναπτυσσόμενες χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική]».
Μια επίσκεψη στο Τσιάνγκ Μάι
Σε μια επίσκεψη στο Τσιάνγκ Μάι το 2019, έκλεισα ένα Airbnb. Περίμενα ότι θα έκανα check in από τον ιδιοκτήτη. Αντ’ αυτού, με συνάντησε κάποιος που ονομάζεται Sam (όχι το πραγματικό του όνομα), ο οποίος δεν γνώριζε το όνομα του ατόμου με το οποίο αλληλογραφούσα.
Στο λόμπι του κτιρίου, μια πινακίδα ειδοποιούσε τους ταξιδιώτες, τους τουρίστες και τους backpackers με σαφήνεια: «Αυτό το μέρος ΔΕΝ είναι ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ. ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ οι ενοικιάσεις για μία ημέρα/εβδομάδα». Ωστόσο, στο χώρο της υποδοχής, άνθρωποι δούλευαν σε φορητούς υπολογιστές, εν μέσω μιας συνεχούς πομπής δυτικών επισκεπτών που έμπαιναν και έφευγαν, με σακίδια και βαριές βαλίτσες.
Ξανακοίταξα την κράτησή μου και συνειδητοποίησα ότι το διαμέρισμα ανήκε σε μια εταιρία που θα ονομάσω Home-tel, η οποία, όπως επιβεβαίωσαν άλλοι επισκέπτες, είχε επίσης άλλα 17 διαμερίσματα.
Ένας κάτοικος, που έμενε στο κτίριο, είπε ότι με την οικογένειά του σκέφτονταν να πουλήσουν το σπίτι ή, αν αυτό δεν γινόταν, να το νοικιάσουν σε έναν επαγγελματία οικοδεσπότη βραχυχρόνιας μίσθωσης. Η διαβίωση εκεί είχε γίνει ανυπόφορη.
Ορκίστηκα ότι την επόμενη φορά που θα ταξίδευα θα έλεγχα ότι νοίκιαζα από έναν καλόπιστο ιδιώτη. Και το έκανα. Μόνο που κατά την άφιξή μου βρήκα μια μεγάλη πινακίδα στο λόμπι που έγραφε: «Απαγορεύεται η βραχυχρόνια μίσθωση». Όταν ήρθα σε αντιπαράθεση με την Ευρωπαία ιδιοκτήτρια, είπε ότι η πινακίδα υπήρχε ήδη όταν αγόρασε το διαμέρισμα. «Τι μπορεί να κάνει κανείς;», είπε. «Το χρήμα μιλάει».
Ο Holleran εξηγεί ότι η αύξηση του αριθμού των ψηφιακών νομάδων ευνοεί τον ανταγωνισμό μεταξύ των προορισμών: «Αν η Πορτογαλία πει: “Βαρεθήκαμε τους νομάδες” και επιβάλλει αυστηρότερες βίζες, η Ισπανία μπορεί στη συνέχεια να πει: “Ω, ελάτε εδώ”. Και αυτό θα ισχύει ακόμη περισσότερο στις χώρες με χαμηλό ΑΕΠ».
Η Silva λέει ότι οι ψηφιακοί νομάδες πρέπει να έχουν επίγνωση του αντίκτυπου που έχουν. Καλεί επίσης την πορτογαλική κυβέρνηση να αναλάβει ουσιαστική ρυθμιστική δράση: «Η πλειονότητα των Airbnbs προέρχεται από εταιρείες που έχουν υπό τη διαχείρισή τους πολλές ιδιοκτησίες. Θέλουμε τα σπίτια να είναι μέρη όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Conversation, στις 31 Μαρτίου 2023.
Για τον συγγραφέα
Ο Dave Cook είναι υποψήφιος διδάκτορας ανθρωπολογίας στο UCL.
Διαβάστε επίσης:
Η Ευρώπη σε Airbnb μετασχηματισμό: κινητικότητα, ιδιοκτησία και καπιταλισμός της ψηφιακής πλατφόρμας
Λισαβόνα: Θα καταφέρει ο δήμος να μετατρέψει 20.000 τουριστικά διαμερίσματα σε προσιτές κατοικίες;
