Η επιστήμη των πολιτών [citizen science] αποτελεί ένα νέο ρεύμα σύζευξης της επιστήμης με τη δράση των πολιτών. Ο όρος περιγράφει την ενεργή εμπλοκή των πολιτών στην επιστημονική διαδικασία, μέσα από στοχευμένα εγχειρήματα που τροφοδοτούν την επιστημονική κοινότητα με δεδομένα και υλικό για κρίσιμα πεδία έρευνας.
Η υβριδική αυτή μορφή επιστήμης δεν είναι χωρίς αντιφάσεις. Πολλά ερωτήματα μπορούν να διατυπωθούν για τη διαφάνεια που μπορεί να διασφαλιστεί στον έλεγχο και τη διαχείριση των στοιχείων που προκύπτουν από την επιστήμη των πολιτών, ενώ εξίσου κρίσιμο είναι και το ζήτημα των πηγών χρηματοδότησής της. Ωστόσο, σημαντικό μέρος της τρέχουσας συζήτησης γύρω από αυτό το θέμα επικεντρώνεται στον εκδημοκρατισμό και την κοινωνικοποίηση της γνώσης που προσφέρει η επιστήμη των πολιτών, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου οι ψευδείς ειδήσεις και το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες και στους επίσημους επιστημονικούς φορείς μεγαλώνει. (Για τη σχετική συζήτηση βλ. εδώ).
Το παρακάτω άρθρο παρουσιάζει μια μορφή αυτής της ιδιαίτερης επιστημονικής έρευνας, όπως εφαρμόζεται στην Αυστραλία για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των καταστροφικών πυρκαγιών του 2019.
Μετά το μελανό καλοκαίρι των πυρκαγιών του 2019, πολλοί άνθρωποι στην Αυστραλία και σε όλο τον κόσμο θέλησαν να μάθουν πώς μπορούν να βοηθήσουν στην ανάσχεση της περιβαλλοντικής καταστροφής.
Των Alan Finkel και Erin Roger
Εισαγωγή-Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass–world.gr
Εκατοντάδες άνθρωποι επικοινώνησαν με την Αυστραλιανή Ένωση Επιστήμης των Πολιτών (ACSA) –το κορυφαίο σώμα επιστήμης των πολιτών της Αυστραλίας– ζητώντας καθοδήγηση για το πώς μπορούν να συμμετάσχουν σε σχετικά εγχειρήματα.
Ήταν μια χρυσή ευκαιρία για να γίνει σαφές ότι η επιστήμη μπορεί να πραγματοποιηθεί –και πράγματι αυτό συμβαίνει– από πολλές κατηγορίες πολιτών, και όχι μόνο από αυτούς που δουλεύουν για χρόνια στα εργαστήρια, έχοντας πολυετή εκπαίδευση και πρόσβαση σε ισχυρά ινστιτούτα. Επιστήμονας μπορεί να είσαι εσύ, τα παιδιά σου ή οι γονείς σου.
Και αυτή η αναγνώριση οδήγησε στη δημιουργία του προγράμματος Citizen Science Bushfire Project Finder, το οποίο συγκροτήθηκε μετά τη σύσκεψη επιστημονικών φορέων πάνω στο ζήτημα των πυρκαγιών, την οποία συγκάλεσε η Ομοσπονδιακή Υπουργός Βιομηχανίας, Επιστήμης και Τεχνολογίας, Κάρεν Άντριους, τον Ιανουάριο.
Για να δημιουργηθεί η βάση δεδομένων του Citizen Science Bushfire Project Finder, η Αυστραλιανή Ένωση Επιστήμης των Πολιτών συνεργάστηκε με την κυβερνητική ένωση για την έρευνα CSIRO και την πρωτοβουλία «Άτλας Διαβίωσης στην Αυστραλία», προκειμένου να ταυτοποιηθούν τα κατάλληλα εγχειρήματα που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην κατανόηση των προϋποθέσεων ανάκαμψης μετά τις πυρκαγιές.
Μετά από πέντε μήνες, τα αποτελέσματα είναι ορατά.
Σε απάντηση στις πυρκαγιές, ένα πρότζεκτ επιστήμης των πολιτών που στήθηκε ήταν η έρευνα για το μαρσιποφόρο ζώο σμινθόψι στη Νήσο Καγκουρό. Ένας αριθμός-ρεκόρ πολιτών ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα να συμβάλει στις προσπάθειες διάσωσης αυτού του μικρού μαρσιπορφόρου είδους.
Το συγκεκριμένο είδος είχε ήδη ταυτοποιηθεί ως απειλούμενο πριν από τις πυρκαγιές, με τον πληθυσμό του να εκτιμάται σε 300-500 μονάδες. Οι αρχικές εκτιμήσεις μετά τις πυρκαγιές έδειχναν μια περαιτέρω μείωση του συγκεκριμένου πληθυσμού, αναδεικνύοντας την ανάγκη ενίσχυσης των προσπαθειών προστασίας του συγκεκριμένου είδους.
Παράλληλα, σχεδόν 1.500 χιλιόμετρα μακριά από τη Νήσο Καγκουρό, στη μικρή κοινότητα Βικτόρια της Μαλακούτα, που επλήγη σοβαρά από τις πυρκαγιές, ένας ντόπιος έστησε το πρότζεκτ «H Μαλακούτα μετά τις Πυρκαγιές».
Η πρωτοβουλία αυτή επέτρεψε στην κοινότητα να καταγράψει και να εκτιμήσει (μέσω μιας εφαρμογής και ενός ιστότοπου) πώς επηρέασαν οι πυρκαγιές τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
Μέχρι στιγμής, το εγχείρημα έχει καταγράψει την ύπαρξη ενός σημαντικότατου εύρους χλωρίδας και πανίδας, από τους κοινούς φασκωλόμυες μέχρι τους ευαίσθητους χρυσοπράσινους βατράχους. Έχει επίσης καταγράψει ορισμένες συγκλονιστικές εικόνες ανάπλασης θάμνων μετά τις πυρκαγιές.
Η επιστήμη δεν ανήκει μόνο στους επιστήμονες. Όπως σημείωσε ο επιφανής Αμερικανός αστρονόμος Καρλ Σάγκαν «η επιστήμη είναι περισσότερο ένας τρόπος σκέψης παρά ένα σώμα γνώσης».
Αυτό σημαίνει ότι όταν λαμβάνει την κατάλληλη επιστημονική υποστήριξη, ο καθένας μπορεί να συμμετάσχει ενεργά. Και το αποτέλεσμα είναι μεγαλύτερο από την επιβράβευση της προσωπικής συμμετοχής. Συμβάλλει στην παραγωγή καλύτερης επιστήμης.
Η επιστήμη των πολιτών αποδίδει σημαντικές παρατηρήσεις και εξειδίκευση στην έρευνα για τις πυρκαγιές. Στη Νέα Νότια Ουαλία και στην Επικράτεια της Αυστραλιανής Πρωτεύουσας, εκατοντάδες πολίτες στην υπηρεσία της επιστήμης των πολιτών:
• έχουν πραγματοποιήσει στοχευμένες έρευνες για απειλούμενα είδη, ή για νέα έφοδο ζιζανίων και παρασίτων.
• έχουν συλλέξει εξειδικευμένα δεδομένα από ταυτοποιημένες περιοχές που παρουσιάζουν στρωματοποίηση αναφορικά με την ιστορία των πυρκαγιών.
• έχουν διεξάγει εκτιμήσεις για το κατά πόσο χρησιμοποιήθηκαν σταθμοί υδροδότησης και ανατροφοδότησης που δημιουργήθηκαν από τις κοινότητες, μετά την επέλαση της πυρκαγιάς (τα δεδομένα δείχνουν ότι η χρήση αυτών των σταθμών είναι περιορισμένη).
Και δεν είναι μόνο οι τοπικές κοινότητες. Πλατφόρμες όπως η DigiVol έχουν δώσει τη δυνατότητα σε ανθρώπους της επιστήμης των πολιτών από όλο των κόσμο να επισκοπήσουν χιλιάδες εικόνες μετά την πυρκαγιά, προκειμένου να εκτιμηθεί η επιβίωση και ανάκαμψη ειδών.
Υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν. Η Αυστραλία είναι μια εκτεταμένη ήπειρος και όπως είδαμε το περασμένο καλοκαίρι, το αποτύπωμα των πυρκαγιών είναι τεράστιο.
Όμως υπάρχει εκεί έξω μια πολύ μεγάλη κοινότητα που μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας, καθώς προσαρμοζόμαστε στην αλλαγή του κλίματός μας.
Τον Ιανουάριο, ο Πρωθυπουργός της Αυστραλίας Σκοτ Μόρισον ζήτησε από την CSIRO, με την υποστήριξη μιας ομάδας ειδικών, υπό την Προεδρία ενός εκ των γραφόντων (Alan Finkel), να συντάξει συστάσεις για πρακτικά μέτρα τα οποία θα μπορούσαν να αυξήσουν την ανθεκτικότητα της Αυστραλίας απέναντι στην κλιματική και άλλες καταστροφές.
Η έκθεση “Climate and Disaster Resilience” δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην επιστήμη των πολιτών, στην ενίσχυση των παραδοσιακών καμπανιών καταγραφής που γίνονται από επιστήμονες και στην παραγωγή τοπικά εξειδικευμένων κατευθύνσεων. Επιπλέον, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία συγκάλεσε ενδιαφερόμενους φορείς σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να συντάξουν πιο λεπτομερείς συστάσεις σχετικά με τον κρίσιμο ρόλο της επιστήμης των πολιτών.
Η επιστήμη των πολιτών μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη συλλογή στοιχείων και στην οικοδόμηση της γνώσης.
Η επιστήμη των πολιτών μπορεί να συνεργαστεί με υπηρεσίες αντιμετώπισης καταστροφών και ερευνητικά κέντρα, προκειμένου να αναπτυχθεί συμπληρωματική εκπαίδευση της κοινότητας βασισμένης στα επιστημονικά δεδομένα και προγράμματα κατάρτισης.
Επίσης, η επιστήμη των πολιτών είναι ένας τρόπος να συλλεγούν δεδομένα πέρα από τις δυνατότητες και τους πόρους της συμβατικής επιστήμης.
Με αυτά κατά νου, το ζητούμενο είναι το καλύτερο «πάντρεμα» της «επαγγελματικής» επιστημονικής προσπάθειας με την προσπάθεια της επιστήμης των πολιτών, ώστε να ενισχυθεί η προοπτική μιας τέτοιου είδους επιστήμης. Με αυτόν τον τρόπο, διασφαλίζουμε ότι οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές προσεγγίσεις αναφορικά με την ανάκαμψη από μια καταστροφή εκπροσωπούν μια πολλαπλότητα φωνών.
Ο ρόλος της κοινότητας, ειδικά στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας απέναντι στην περιβαλλοντική καταστροφή, μπορεί να είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός για την ενδυνάμωση ανθρώπων που αλλιώς αισθάνονται έρμαια των επιπτώσεων της καταστροφής.
Επιπλέον, η συνεργασία με κοινότητες που επλήγησαν άμεσα από τις πυρκαγιές μπορεί να αποτιμήσει σωστότερα το μέγεθος των επιπτώσεων.
Καλούμε τους συναδέλφους μας επιστήμονες να συνεργαστούν ενεργά με ομάδες επιστήμης των πολιτών. Με αυτόν τον τρόπο, θα ταυτοποιήσουμε περιοχές προτεραιότητας ως προς τις σοβαρές ελλείψεις δεδομένων, την ίδια ώρα που διαφορετικές κοινότητες θα ενημερώνονται, θα εμπλουτίζονται και θα συμμετέχουν στην επιστήμη.
Αντίστοιχα, ενθαρρύνουμε τους δρώντες της επιστήμης των πολιτών να μοιραστούν και να πουν τις ιστορίες τους, σε κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια, ώστε να καταδείξουν τις επιπτώσεις που εξακολουθούν να βιώνουν.
Η επιστήμη θα ωφεληθεί.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Conversation, στις 13 Αυγούστου 2020.
Για τους συγγραφείς
Ο Alan Finkel είναι επιστημονικός διευθυντής, στο Γραφείο Επιστημονικού Διευθυντής της Αυστραλίας.
Η Erin Roger είναι επικεφαλής του Προγράμματος Επιστήμης των Πολιτών, στην υπηρεσία CSIRO της Αυσταλίας.
