Καθώς η πανδημία του COVID-19 εμφανίζεται ανθεκτική σε παγκόσμιο επίπεδο, ο προβληματισμός για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η δημοκρατία, μέσα σε συνθήκες παρατεταμένης κρίσης, γίνεται ολοένα και εντονότερος.
Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Ο υγειονομικός κίνδυνος οδηγεί υπό τις παρούσες συνθήκες στον περιορισμό ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Ωστόσο, η προάσπιση της «υγείας» της ίδιας της δημοκρατίας μέσα στις νέες πολιτικές τεχνολογίες της εποχής του κορωνοϊού αποτελεί ένα δύσκολο και ανοιχτό στον χρόνο εγχείρημα.
H «αυταρχικοποίηση» προϋπήρχε της πανδημίας
Όπως υποστηρίζει ο Καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας και Διεθνών Σχέσεων Μάθιου Φλίντερς, ο συναγερμός της «αυταρχικοποίησης» και της υποχώρησης των δημοκρατιών ελευθεριών είναι ένα στοιχείο που προϋπήρχε της πανδημίας του κορωνοϊού.
Κατά τον ίδιο, αυτή η προϋπάρχουσα σοβούσα κρίση της δημοκρατίας είναι ακριβώς ένας από τους λόγους που οι προκλήσεις της παρούσας πανδημίας δεν θα πρέπει να προσεγγίζονται απλώς με όρους επιδημιολογικής αποτελεσματικότητας των κυβερνήσεων.
Αντίθετα, η διαφάνεια, η λογοδοσία και η δημοκρατικότητα με την οποία οι υπάρχουσες πολιτικές δομές ανταποκρίνονται σε αυτή την πρωτόγνωρη παγκόσμια συνθήκη αποτελούν μεταβλητές με τεράστια κοινωνικο-πολιτική σημασία για την επόμενη μέρα της πανδημίας.
Η περιπλοκότητα της «έκτακτης ανάγκης»
Σε μια πρόσφατη επισκόπηση των άρθρων 32 ακαδημαϊκών και ερευνητών που ειδικεύονται σε ζητήματα δημοκρατίας, αποτυπώνεται η περιπλοκότητα των δημοκρατικών πολιτικών στην εποχή «έκτακτης ανάγκης» του κορωνοϊού.
Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς της συγκριμένης επισκόπησης, η ταχύτητα με την οποία μια σειρά δημοκρατικών καθεστώτων προσέφυγαν σε πολιτικές «έκτακτης ανάγκης» υποδεικνύει ότι υπάρχει κάποιου είδους κοινωνική συναίνεση υπέρ της υιοθέτησης αυτού του μοντέλου απέναντι σε μια κοινά αναγνωρισμένη καταστροφική και θανάσιμη απειλή.
Ωστόσο, αυτή η αναδιαπραγμάτευση του θεμελιώδους κοινωνικού συμβολαίου, βάσει του οποίου οι δημοκρατικές ηγεσίες οφείλουν να διασφαλίζουν τόσο την υγεία των πολιτών, όσο και τον σεβασμό των πολιτικών ελευθεριών τους, όπως χαρακτηρίζει την παρούσα συνθήκη η Καθηγήτρια του Harvard Stephanie Stantcheva, δεν είναι χωρίς όρους.
H υιοθέτηση ενός μοντέλου “έκτακτων περιορισμών” σε καθεστώς δημοκρατίας προϋποθέτει την προσωρινότητα των μέτρων, δηλαδή την άρση τους αμέσως μόλις ο κίνδυνος εξαλειφθεί, τη αναλογικότητά τους, καθώς και τη διασφάλιση ότι πληρούνται όλα τα εχέγγυα ελέγχου της νομιμότητας των περιορισμών από τους υφιστάμενους δημοκρατικούς θεσμούς, επισημαίνει ο Michael Meyer-Resende, διευθυντής του Democracy Reporting International.
Ακόμα, όμως, και η τήρηση όλων των συγκεκριμένων προϋποθέσεων δεν αναιρεί την ανάγκη κοινωνικής εγρήγορσης για την αλλοίωση και το κατασταλτικό αποτύπωμα που μπορεί να επιφέρει μακροπρόθεσμα μια παρατεταμένη συνθήκη “έκτακτων μέτρων” στην πολιτική φυσιογνωμία των δημοκρατικών κοινωνιών.
Η κρίση δημοκρατίας βαθαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο
H πρόσφατη έκθεση του Freedom House, αμερικανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης για την προώθηση ζητημάτων δημοκρατίας, με τίτλο «Η δημοκρατία σε lockdown», βασίστηκε στην έρευνα 398 δημοσιογράφων, εργαζόμενων σε κοινωνικές υπηρεσίες, ακτιβιστών/στριών και ειδικών από 192 χώρες.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, «η πανδημία του COVID-19 έχει βαθύνει την κρίση της δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο».
Από την αρχή της επιδημίας, το καθεστώς της δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει επιδεινωθεί σε 80 χώρες, αναφέρει η έρευνα, ενώ το 60% των ερωτηθέντων/θεισών της έρευνας εκτιμούν ότι οι πολιτικές επιπτώσεις της πανδημίας θα είναι κυρίως αρνητικές για τα επόμενα τρία με πέντε χρόνια.
Τα βασικά ζητήματα που εντόπισε η συγκεκριμένη έκθεση είναι: η απουσία κυβερνητικής διαφάνειας και πληροφόρησης για τον κορωνοϊό, η διαφθορά, η έλλειψη προστασίας των ευάλωτων πληθυσμών και η κυβερνητική κατάχρηση εξουσίας.
Ακόμα, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην έκθεση στο ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης, η οποία, σύμφωνα με τα στοιχεία, έχει υποστεί σοβαρούς περιορισμούς σε 91 χώρες.
Την εκτίμηση ότι οι νέοι νόμοι και οι πρακτικές της εποχής του COVID θα είναι δύσκολο να ανατραπούν, εκφράζει η Σάρα Ρεπούτσι, εκ των συγγραφέων της έκθεσης, σημειώνοντας ότι οι επιπτώσεις στον σεβασμό θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα είναι μακροχρόνιες.
