Η αξιολόγηση που ακολουθεί είναι αποτέλεσμα της σύνθεσης των μέχρι τώρα δημοσιευμένων πληροφοριών από τουρκικές πηγές σε σχέση με τη δολοφονία του Πρέσβη της Ρωσίας στην Άγκυρα στις 19 Δεκεμβρίου 2016. Συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη. Υπάρχουν πολλά ακόμα που θα αποκαλυφθούν, αλλά και πολλά – ίσως περισσότερα – που δεν πρόκειται να αποκαλυφθούν ποτέ.
Του Νίκου Μούδουρου
Η χρονική συγκυρία έχει τη δική της σημασία. Η συγκεκριμένη εξέλιξη δεν μπορεί να αποκοπεί από την ευρύτερη πόλωση που επικρατεί το τελευταίο διάστημα σε σχέση με όλα τα ανοιχτά ζητήματα της περιφέρειας και ειδικά με την κατάσταση στη Συρία, η οποία καταγράφει εναλλαγές στις ισορροπίες ισχύος με ασύλληπτους ρυθμούς.
Η δολοφονία του Πρέσβη της Ρωσίας στην Άγκυρα είναι σαφέστατα σοβαρότερη από την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου από την πολεμική αεροπορία της Τουρκίας. Διαπράχθηκε σε ένα πλαίσιο σχετικής «απομάκρυνσης» της Άγκυρας από τον άξονα ΗΠΑ-μοναρχίες του Κόλπου σε σχέση με τη Συρία και επιδίωξης διαλόγου με τη Μόσχα για το μέλλον της περιοχής.
Διαπράχθηκε σε μια περίοδο απομάκρυνσης των ένοπλων ισλαμιστικών οργανώσεων από το Χαλέπι και μόλις λίγων ωρών πριν από την έναρξη της συνόδου των ΥΠΕΞ Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν με κεντρικό θέμα την κατάσταση στη Συρία. Επομένως, όντως υπάρχουν πολλές δυνάμεις που ίσως επιθυμούν μια νέα κρίση στις τουρκο-ρωσικές σχέσεις.
Όμως εφόσον δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για το προαναφερθέν, τότε η αξιολόγηση της εξέλιξης αναγκάζεται να παραμείνει σε δεδομένα και ξεκάθαρα πλαίσια όπως για παράδειγμα το κενό ασφάλειας που παρουσιάζεται εντός Τουρκίας τα τελευταία χρόνια. Η δολοφονία διαπράχθηκε στην Άγκυρα, σε κτίριο που φιλοξενεί εκδηλώσεις (π.χ εκθέσεις ζωγραφικής), πολύ κοντά στην Πρεσβεία των ΗΠΑ. Δηλαδή σε μια περιοχή που «κανονικά» χαρακτηρίζεται κυρίως από τα «ειδικά μέτρα ασφαλείας». Το κράτος της Τουρκίας έχει ιδιαίτερη ευθύνη για την προστασία της περιοχής και πιο ειδικά για την προστασία των διπλωματικών αποστολών. Ιδιαίτερα σε μια περίοδο έντασης και πόλωσης αναφορικά με τις εξελίξεις στη Συρία, το συγκεκριμένο κενό του κράτους γίνεται ακόμα πιο κρίσιμο.
Στο σημείο αυτό τα ερωτηματικά αυξάνονται, καθώς την τελευταία περίοδο διάφορά ισλαμιστικά (όχι απλά ισλαμικά) σύνολα και οργανώσεις διοργάνωναν διαμαρτυρίες έξω από το κτίριο της Πρεσβείας της Ρωσίας στην Άγκυρα και σε κτίρια ρωσικών προξενείων. Παράλληλα με τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για την κατάσταση στο Χαλέπι, μέρος του ισλαμικού Τύπου είχε προετοιμάσει ένα είδος πόλωσης ειδικά σε σχέση με το Ιράν (αλλά και με τη Ρωσία), επιδιώκοντας να αποσπάσει μέρος από τον ανταγωνισμό για ηγεμονία στους σουνιτικούς πληθυσμούς της περιοχής.
Σε πολιτικό επίπεδο, η κατάσταση στις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αμέσως επόμενες ενέργειες της ανώτατης ηγεσίας των δύο κρατών. Εύκολα και δεδομένα συμπεράσματα προς το παρόν δεν υπάρχουν.
Καταγράφονται όμως ορισμένες τάσεις αναφορικά με το προαναφερθέν: Εάν η Μόσχα αντιληφθεί τη δολοφονία του Πρέσβη της στην Άγκυρα, όπως ακριβώς προσπαθεί να την προωθήσει η τουρκική κυβέρνηση – δηλαδή ως προσπάθεια τεχνητής κρίσης σε μια περίοδο σχετικής προσέγγισης – τότε το ζήτημα μπορεί να ξεπεραστεί με μεγαλύτερη ταχύτητα. Είναι όμως γεγονός ότι η «πολιτική εξάρτηση» της Τουρκίας απέναντι στη Ρωσία προσωρινά τουλάχιστον αυξάνεται. Οι εξηγήσεις που καλείται να δώσει η Άγκυρα δεν αφορούν μόνο στο «κενό ασφάλειας» αλλά και στο γιατί δεν είχε γίνει επιχείρηση σύλληψης του δράστη ζωντανού.
Εάν η Μόσχα επιλέξει να στοχοποιήσει την Άγκυρα ως υπεύθυνη για την εξέλιξη, τότε οι πιέσεις που θα δεχτεί ο Έρντογαν πολλαπλασιάζονται. Πάντως οι πρώτες δηλώσεις προσανατολίζονται περισσότερο προς την κατεύθυνση της διατήρησης ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας. Μάλιστα η Άγκυρα αποδέχεται την έρευνα της υπόθεσης δολοφονίας από κοινού με Ρώσους αξιωματούχους και με πολλούς τρόπους στέλνει το μήνυμα ότι επιθυμεί περαιτέρω ενίσχυση των σχέσεων με Μόσχα και όχι μια νέα κρίση.
Η εσωτερική-τουρκική διάσταση είναι επίσης κρίσιμη υπό το φως των δημοσιευμένων πληροφοριών. Ο δολοφόνος ήταν μέλος των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας, οι οποίες μεταξύ άλλων είναι επιφορτισμένες και με αποστολές φρούρησης-προστασίας. Από τα σχετικά βίντεο της δολοφονίας, ο δράστης ακούγεται να φωνάζει «κάτι» στα αραβικά και στα τουρκικά. Η αραβική φράση είναι ένα από τα αρχικά αποσπάσματα του όρκου της Αλ Κάϊντα που παραπέμπει στο «υπακούω στην εντολή του ιερού πολέμου». Στην τουρκική γλώσσα ο δράστης ακούγεται να φωνάζει «Εμείς πεθαίνουμε στο Χαλέπι, εσείς θα πεθάνετε εδώ». Πληροφορίες από δημοσιογράφους γνωστούς για τις φιλικές σχέσεις με την τουρκική κυβέρνηση, αναφέρουν ότι ο δολοφόνος ήταν μέλος της Αλ Νούρσα της Συρίας. Άλλες πληροφορίες από τους ίδιους κύκλους αποκαλύπτουν διασυνδέσεις του δολοφόνου με το κίνημα Γκιουλέν.
Όποια και να είναι η οργανωτική βάση του δράστη, δεδομένο ουσίας παραμένει η αποκάλυψη του βαθμού ισλαμιστικής κινητοποίησης εντός κρατικών θεσμών της Τουρκίας. Η αστυνομία εδώ και πολλά χρόνια αποτελεί πεδίο ανταγωνισμών ισλαμικών ομάδων για αύξηση της επιρροής τους.
Ο «εξισλαμισμός» αυτού του σώματος, όπως και πολλών άλλων δομών εξουσίας στην Τουρκία, φαίνεται πλέον ότι μεταβαίνει σε νέα στάδια, ιδιαίτερα σημαντικά για τους προσανατολισμούς της χώρας. Καθόλου τυχαία, η αστυνομία σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως ο «νέος θεματοφύλακας» του νέου καθεστώτος σε αντικατάσταση του στρατού. Συνεπώς η παρουσία ακραίων στοιχείων του Ισλάμ μπορεί να είναι και προϊόν του νέου ιδεολογικού περιβάλλοντος που σταδιακά κυριαρχεί σε τέτοιες δομές εξουσίας στη χώρα. Την ίδια στιγμή, η εξέλιξη σε σχέση με τη σύνθεση του προσωπικού της αστυνομίας αποτελεί και ένδειξη για την παρουσία-επιρροή-δραστηριότητα ισλαμιστικών δικτύων της ευρύτερης περιοχής εντός της Τουρκίας.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο anatolikotera.wordpress, στις 19 Δεκεμβρίου 2016.
Για τον συγγραφέα
Ο Νίκος Μούδουρος είναι Διδάκτωρ Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Ο μετασχηματισμός της Τουρκίας: από την κεμαλική κυριαρχία στον “ισλαμικό” νεοφιλελευθερισμό (2012, εκδόσεις Αλεξάνδρεια).
