Το Παγκόσμιο Κύπελλο στο Κατάρ αποτελεί το αποκορύφωμα δεκαετιών καπιταλιστικού ποδοσφαίρου, μια νίκη για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα καταπιεστικά καθεστώτα και μια τραγωδία για τους φιλάθλους και τους εργαζόμενους που κaθιστούν το παιχνίδι δυνατό.
Του Will Magee
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass–world.gr
Από μια άποψη, το Παγκόσμιο Κύπελλο στο Κατάρ δεν είναι τόσο μοναδικό όσο φαίνεται. Τα καταπιεστικά καθεστώτα χρησιμοποιούν εδώ και καιρό το τουρνουά για να βελτιώσουν την εικόνα τους.
Το 1934, το Παγκόσμιο Κύπελλο έλαβε χώρα στην Ιταλία και ο Μπενίτο Μουσολίνι το χρησιμοποίησε ως ένα είδος φεστιβάλ του φασισμού.
Το 1978, το Παγκόσμιο Κύπελλο έγινε στην Αργεντινή, την εποχή που η στρατιωτική δικτατορία του Χόρχε Ραφαέλ Βιντέλα διεξήγαγε τον «βρώμικο πόλεμο» εναντίον του λαού και δολοφονούσε δεκάδες χιλιάδες πολίτες.
Ο τελικός στο Estadio Monumental διεξήχθη λίγα τετράγωνα μακριά από το Escuela de Mecánica de la Armada, όπου ο στρατός βασάνιζε πολιτικούς κρατούμενους. Ο αγώνας διεξήχθη τόσο κοντά που οι επιζώντες θυμούνται ότι άκουγαν τα συνθήματα των οπαδών.
Το 2018, το κύπελλο ταξίδεψε στη Ρωσία, παρά τις τεκμηριωμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, τους νόμους που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος της κοινότητας LGTBIQ+ και τον αυξανόμενο αυταρχισμό του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Όπως και με το Κατάρ 2022, όλα τα προηγούμενα πρωταθλήματα έχουν καταγγελθεί για διαφθορά. Οι αδικίες που συνδέονται με αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι τρομακτικές – συστηματική και μερικές φορές θανατηφόρα εκμετάλλευση των μεταναστών εργατών, καταναγκαστική εργασία, αυθαίρετη κράτηση και ποινικοποίηση των σχέσεων μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου – αλλά αποτελούν, επίσης, μέρος μιας μακράς διαδοχής φρικαλεοτήτων που οι ηγέτες και οι ιδιοκτήτες του ποδοσφαίρου παραβλέπουν.
FIFA και κουλτούρα της διαφθοράς
Από μια άλλη άποψη, ωστόσο, το Κατάρ 2022 άλλαξε τα δεδομένα.
Η απόφαση της FIFA το 2010 να δώσει τα επόμενα πρωταθλήματα στη Ρωσία και το Κατάρ κατέληξε να εκθέσει μερικά από τα πιο σημαντικά στελέχη της.
Από τα 22 μέλη του Συμβουλίου της FIFA που συμμετείχαν στην απόφαση, τα 16 διερευνήθηκαν για διαφθορά και αντιδεοντολογική συμπεριφορά (που δεν σχετίζεται απαραίτητα με τη διαδικασία επιλογής των επόμενων Παγκοσμίων Κυπέλλων). Ο Σεπ Μπλάτερ, ο προκάτοχος του Ινφαντίνο στην προεδρία, απομακρύνθηκε τελικά το 2015.
Ενώ οι αποκαλύψεις για την κουλτούρα διαφθοράς της FIFA κατά την επιλογή της διοργανώτριας αρχής ανέδειξαν όσο ποτέ άλλοτε -και σε ένα τεράστιο ακροατήριο- τον τρόπο με τον οποίο το χρήμα καθορίζει τον χάρτη του σύγχρονου ποδοσφαίρου, η δημόσια απέχθεια για τα σκάνδαλα και τις μηχανορραφίες της διοργανώτριας αρχής είναι μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης εικόνας.
Ενώ η φιλοξενία της Ρωσίας προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις – ιδιαίτερα μετά την ψήφιση ομοφοβικών νόμων το 2013 και την προσάρτηση της Κριμαίας το επόμενο έτος – η FIFA κατάφερε τουλάχιστον να διατηρήσει μια εσωτερική αθλητική λογική: Η Ρωσία είχε συμβάλει στην παραγωγή σπουδαίων ομάδων σε διεθνές επίπεδο ως μέλος της Σοβιετικής Ένωσης, είχε φτάσει στα ημιτελικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου σε μια περίπτωση και στα προημιτελικά σε μια άλλη, είχε ένα καλό εγχώριο πρωτάθλημα και είχε δείξει ότι μπορούσε να φιλοξενήσει ένα από τα μεγαλύτερα παγκόσμια γεγονότα του ποδοσφαίρου μετά τον τελικό του Champions League το 2008 στη Μόσχα.
Αν η απόρριψη του Κατάρ 2022 είναι πιο έντονη, ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι η FIFA δεν μπόρεσε ποτέ να πείσει για τη διοργάνωση, επικαλούμενη μόνο οικονομικούς λόγους.
Η ανάθεση της διοργάνωσης στο Κατάρ
Όσο τραγικό κι αν ακούγεται, μετά από μια δεκαετία καταγγελιών από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τους μετανάστες εργάτες που πεθαίνουν στις υψηλές θερμοκρασίες, το Κατάρ κατάφερε να γίνει η διοργανώτρια χώρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου με την υπόσχεση ότι θα τοποθετήσει κλιματιστικά στα γήπεδα, γεγονός που θα επέτρεπε τη διεξαγωγή του τουρνουά τον Ιούνιο και τον Ιούλιο ως συνήθως, αγνοώντας το γεγονός ότι οι φίλαθλοι θα εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν θερμοκρασίες άνω των 40°C πριν και μετά τους αγώνες.
Το 2015, όταν η FIFA πήρε τελικά την αναπόφευκτη απόφαση ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο θα έπρεπε να διεξαχθεί τον χειμώνα για την προστασία της υγείας των παικτών και των θεατών, επιβεβαίωσε αυτό που όλοι ήδη γνώριζαν: ήταν αδύνατο οι αγώνες να διεξαχθούν το καλοκαίρι.
Η εθνική ομάδα του Κατάρ δεν είχε ποτέ προκριθεί σε Παγκόσμιο Κύπελλο, το εγχώριο πρωτάθλημα είναι σχεδόν ανύπαρκτο και μεγάλο μέρος της ποδοσφαιρικής υποδομής της χώρας έπρεπε να κατασκευαστεί εν μία νυκτί, με κόστος τη ζωή και την υγεία πολλών εργαζομένων.
Χωρίς να ληφθεί υπόψη ο πλούτος της χώρας, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί η FIFA επέτρεψε στο Κατάρ να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο.
Στο πλαίσιο αυτό, η επιρροή του χρήματος στο παιχνίδι δεν ήταν ποτέ πιο εμφανής. Για πρώτη φορά στην ιστορία, το Παγκόσμιο Κύπελλο θα διεξαχθεί τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, προκαλώντας τεράστιες διαταραχές στο ημερολόγιο του παγκόσμιου ποδοσφαίρου.
Πολλά εγχώρια πρωταθλήματα αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν νωρίτερα, να τελειώσουν αργότερα και να συμπιέσουν τη διάρκεια της διοργάνωσης, αφήνοντας λιγότερες ημέρες ξεκούρασης και αποκατάστασης για τους παίκτες.
Το Παγκόσμιο Κύπελλο έπρεπε επίσης να προσαρμοστεί και οι διοργανωτές χώρεσαν 64 αγώνες σε 28 ημέρες. Δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου χρόνος για φιλικά παιχνίδια και οι παίκτες που έφτασαν στο Παγκόσμιο Κύπελλο θα πρέπει πιθανότατα να επιστρέψουν αμέσως για να παίξουν σε εγχώριες διοργανώσεις μόλις παραδοθεί το κύπελλο. Το Κατάρ 2022 άλλαξε δραστικά όχι μόνο τη δυναμική του Παγκοσμίου Κυπέλλου, αλλά και ολόκληρη την ποδοσφαιρική σεζόν.
Η διακινδύνευση της υγείας των παικτών
Αυτό το σφιχτό χρονοδιάγραμμα θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες στην ευημερία των παικτών και να αυξήσει την πιθανότητα τραυματισμού. Ο Jamie Carragher, πρώην αμυντικός της Λίβερπουλ και της Αγγλίας, κατηγόρησε τους αξιωματούχους της FIFA που ψήφισαν υπέρ του Κατάρ 2022 ότι συμπεριφέρονται στους παίκτες «σαν σε βοοειδή».
Η FIFPRO, η διεθνής ένωση παικτών, επέκρινε τις «πρωτοφανείς απαιτήσεις που τίθενται στους πιο σημαντικούς παίκτες του τουρνουά».
Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο ότι χωρίς τους παίκτες δεν θα υπήρχε ποδόσφαιρο, αλλά το διοικητικό όργανο του παγκόσμιου ποδοσφαίρου διευκόλυνε ένα τουρνουά που, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της FIFPRO, «ώθησε τους παίκτες στα όρια του αποδεκτού […] οι μη βιώσιμες εργασιακές απαιτήσεις συνεχίζουν να απειλούν τη σωματική και ψυχική τους υγεία, καθώς και να θέτουν σε κίνδυνο τη μακροβιότητα της καριέρας και της απόδοσής τους».
Υπό αυτή την έννοια, ακόμη και τα πιο βασικά πρότυπα, οι παράμετροι της ευημερίας των παικτών, χειραγωγήθηκαν για να ικανοποιήσουν τους οικοδεσπότες. Προσθέστε σε όλα αυτά το απαγορευτικό κόστος των πτήσεων, της διαμονής και των εισιτηρίων – υπάρχουν αναφορές ότι το Κατάρ, σε μια προσπάθεια να διογκώσει μια τεχνητή ατμόσφαιρα, πλήρωσε πολλούς παράγοντες για να παρευρεθούν στη διοργάνωση, υποβαθμίζοντας περαιτέρω την εμπειρία σε μια συναλλαγή – και είναι δύσκολο να μην αισθανθείτε ότι αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο, ενώ έχει κάποια επιφανειακά χαρακτηριστικά ενός ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος, είναι πάνω απ’ όλα μια επίδειξη πλούτου και δύναμης.
Η πώληση των δικαιωμάτων μετάδοσης, η αδειοδότηση και το merchandising για το Παγκόσμιο Κύπελλο, καθώς και τα κεφάλαια από χορηγούς και συνδεδεμένες εταιρείες, είναι υπεύθυνα για ένα μεγάλο μέρος των εσόδων της FIFA. Ο οργανισμός αναμένει ότι το Κατάρ 2022 θα αποφέρει έσοδα ύψους περίπου 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αυτό εξηγεί γιατί, αφήνοντας στην άκρη την τοξική κουλτούρα του τουρνουά, η διοργάνωση έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να μην ακυρώσει τη διοργάνωση παρά τις αμέτρητες διαμάχες που έχουν προκύψει από το 2010. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κέρδους διανέμεται σε όλο τον κόσμο για «αναπτυξιακούς» σκοπούς, και υπό αυτή την έννοια είναι κεντρικό στοιχείο της εσωτερικής πολιτικής της FIFA.
Ο διπλασιασμός του αριθμού των Παγκοσμίων Κυπέλλων, ενώ θα κατέστρεφε το παγκόσμιο αθλητικό ημερολόγιο και θα καθιστούσε τη διοργάνωση κάπως ανούσια, θα οδηγούσε σε κολοσσιαία αύξηση του πλούτου της διοργάνωσης.
Το Κατάρ 2022 μπορεί να είναι ένα ακραίο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο τα χρήματα στρεβλώνουν το παιχνίδι, αλλά αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου.
Υπεύθυνοι για το πιο δημοφιλές άθλημα στον κόσμο, αυτοί που διοικούν το ποδόσφαιρο φαίνεται ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για τα χρήματα παρά για οποιαδήποτε ηθική, κοινωνική ή αθλητική πτυχή.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στο Jacobin América Latina
Διαβάστε επίσης:
Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ: Aνθρώπινα δικαιώματα, FIFA και επινοημένες παραδόσεις
