Οι Ευρωπαίοι αγρότες συγκεντρώθηκαν στις Βρυξέλλες την 1η Φεβρουαρίου, φράσσοντας τους δρόμους με 1.300 τρακτέρ, την ώρα που οι ηγέτες της ΕΕ συνεδρίαζαν στη Σύνοδο Κορυφής. Ο νομικός Τομάσο Φεράντο βρέθηκε ανάμεσά τους και αναλύει τις εσωτερικές διαιρέσεις αυτού του κύματος αγροτικών αντιδράσεων. Παράλληλα, εξηγεί ότι παρά τις διαφορετικές του εκφάνσεις αυτό το κύμα αποκαλύπτει ένα ολόκληρο αγροδιατροφικό σύστημα που πάσχει. Τα τρόφιμα δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται όπως οποιοδήποτε άλλο εμπορεύσιμο αγαθό, τονίζει ο ίδιος.
Toυ Tomaso Ferrando
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Την Τετάρτη 1η Φεβρουαρίου, στάθηκα δίπλα στους αγρότες που είχαν καταλάβει την Πλατεία Λουξεμβούργου και τους δρόμους δίπλα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες.
Στο δρόμο μου, μεγάλες ουρές τρακτέρ με βελγικές, γαλλικές και ολλανδικές πινακίδες διακρίνονταν ήδη ένα χιλιόμετρο μακριά από την πλατεία. Καθώς πλησίαζα στο σημείο, ο ήχος από τις κόρνες τους και η μυρωδιά των καμένων ελαστικών διαπερνούσαν τα αυτιά και τη μύτη μου.
Οι πολλές φωνές των αγροτών
Ως νομικός επιστήμονας που έχει περάσει τα τελευταία χρόνια ερευνώντας πώς το ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό δίκαιο μπορεί να υπονομεύσει τις προσπάθειες για την οικοδόμηση βιώσιμων συστημάτων διατροφής, ήθελα πολύ να συμμετάσχω στη “διαμαρτυρία των αγροτών” εκείνης της ημέρας.
Ωστόσο, μόλις μπήκα στην πλατεία, η ιδέα ότι συμμετείχα σε μια τέτοια εκδήλωση έγινε πολύ σχετικοποιημένη και σύνθετη.
Πίσω από την ομοιομορφία των τρακτέρ, η πλατεία αποκαλύφθηκε ως ένα σύνολο διαφορετικών ταυτοτήτων, η καθεμία από τις οποίες διατηρούσε την ιδιαιτερότητά της, ενώ παράλληλα συνέβαλε στην ορατότητα της δράσης.
Από ψηλά, η πλατεία θα έμοιαζε με ένα συνονθύλευμα μπλε, κίτρινων και πράσινων γιλέκων, διανθισμένο με κίτρινα μπαλόνια και πασαλειμμένο, εδώ κι εκεί, με άφθονους σωρούς κοπριάς. Πράσινα και κίτρινα πανό αριστερών συνδικάτων και ομάδων, μαζί με βελγικές και φλαμανδικές σημαίες που φώναζαν τα εθνικιστικά τους συνθήματα.
Στην πραγματικότητα, υπήρχαν τουλάχιστον δύο πλατείες σε μία. Κοντά στην είσοδο, ένα πανό που κάλυπτε το άγαλμα του αγγλικής καταγωγής βιομήχανου John Cockerill καλούσε τους αγρότες να “πουν όχι στον δεσποτισμό” και να οργανωθούν ενάντια στα περιβαλλοντικά μέτρα.
Λίγο πιο κάτω, στον κεντρικό κήπο, μέλη μιας ιταλικής συνομοσπονδίας αγροτών έδιναν συνεντεύξεις για την ανάγκη απελευθέρωσης των Νέων Γονιδιωματικών Τεχνολογιών για την ενίσχυση της παραγωγικότητας, και άλλοι συζητούσαν για τους περιορισμούς των νόμων για την καλή διαβίωση των ζώων, ενώ έκαναν ουρά για να φάνε ένα σάντουιτς με ψητό κρέας.
Υπήρχε όμως και ένας δεύτερος τομέας που φαινόταν και ακουγόταν διαφορετικά. Κοντά στο Κοινοβούλιο κυμάτιζαν οι σημαίες οργανώσεων βιολογικών προϊόντων όπως η Via Campesina, η Confédération Paysanne και το Boeren Forum, μαζί με εκείνες των Extinction Rebellion και Grandparents for Climate.
Από τη σκηνή, οι ομιλητές/ριες καλούσαν το κοινό και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αντιμετωπίσουν την εξουσία των εμπόρων λιανικής πώλησης, τη συγκέντρωση της αγοράς, τις φθηνές τιμές και την εκμετάλλευση της εργασίας.
Gregory Hayes/Unsplash
Μακράν του να αποτελεί ένα απλό θέμα αστικού τοπίου, η κατανόηση της πολυπλοκότητας των αγώνων εκείνης της ημέρας έχει σημασία για την πολιτική.
Αν θέλουμε πραγματικά να μάθουμε από όσα συμβαίνουν και να επεξεργαστούμε πολιτικές απαντήσεις, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι δεν υπήρχε μια ενιαία πλατεία, αλλά μάλλον αποκλίνοντα οράματα για το μέλλον που πιθανότατα πηγάζουν από τις ίδιες διαρθρωτικές αδυναμίες.
Οι σωσίες των αγροτών;
Στο τελευταίο της βιβλίο “Doppelganger” [Σωσίας], η Ναόμι Κλάιν υποστηρίζει ότι η κρίση του Covid-19 και η συναφής κατάσταση αβεβαιότητας οδήγησαν σε μια εξαιρετική εκδήλωση φροντίδας και αλληλεγγύης, αλλά και σε μια περιχαράκωση στον ατομικισμό, την ανταγωνιστικότητα και τον φόβο του άλλου.
Αν και ασυμβίβαστες, και οι δύο αντιδράσεις προέκυψαν από μια κοινή αίσθηση απομόνωσης, δυσαρέσκειας, απογοήτευσης και συνειδητοποίησης ότι η κοινωνία -και η οικονομία της– είχε απογοητεύσει πολλούς από εμάς.
Σύμφωνα με την Κλάιν, οι δύο αντιδράσεις λειτουργούν η μία ως σωσίας της άλλης, αλλά έχουμε την τάση να βλέπουμε τον “σωσία” μας (τον άλλο) ως διαφορετικό ή ξεχωριστό, σε σημείο που να τον χλευάζουμε. Αντί να αντιμετωπίσουμε και να εντοπίσουμε την κοινή προέλευση της κατάστασής μας, πολεμάμε. Και αυτό μπορεί να οδηγήσει μόνο σε περαιτέρω αποκλίσεις και συγκρούσεις που ευνοούν την ακροδεξιά.
Και όμως, δεν είμαστε καταδικασμένοι στην πόλωση, μας λέει η Κλάιν.
Αν αναγνωρίσουμε την κοινή προέλευση των φαινομενικά αντίθετων αντιδράσεων, μπορούμε να αρχίσουμε να δημιουργούμε έναν κοινό χώρο κατανόησης και έτσι, στην προκειμένη περίπτωση, να χαράξουμε ένα μακροπρόθεσμο όραμα για το διατροφικό σύστημα της ΕΕ, μακριά από γρήγορες λύσεις όπως η αποδυναμωμένη ρύθμιση των φυτοφαρμάκων ή οι Νέες Γονιδιωματικές Τεχνολογίες. Στην Πλατεία Λουξεμβούργου, πίστεψα ότι μπορώ να εντοπίσω την κοινή προέλευση των παραπόνων των αγροτών κυρίως σε ένα σύνθημα: “Ελεύθεροι αγρότες! Σταματήστε το ελεύθερο εμπόριο!”.
No one cares/Unsplash
“Ελεύθεροι αγρότες! Σταματήστε το ελεύθερο εμπόριο!’
Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους προτιμήσεις, οι περισσότεροι αγρότες φάνηκε να συμφωνούν ότι ένα διατροφικό σύστημα που αντιμετωπίζει τα τρόφιμα όπως κάθε άλλο εμπορεύσιμο εμπόρευμα είναι η ρίζα όλων των δεινών.
Εξ ου και η μετονομασία της εμπορικής συμφωνίας Mercosur:”αυτοκίνητα αντί για αγελάδες”.
Στη γεωργία, το ανεμπόδιστο ελεύθερο εμπόριο και η εμμονή με την ανταγωνιστικότητα οδήγησαν σε μείωση του εισοδήματος, σε συγκέντρωση της αγοράς, σε εξάρτηση από ισχυρούς αγοραστές, σε εκμετάλλευση της φύσης, των ζώων και της εργασίας και σε εγκατάλειψη της γης.
Υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους η πανδημία του Covid που αναφέρει η Κλάιν μπορεί να μας προσφέρει ένα χρήσιμο σχέδιο για να αναλύσουμε την κρίση των αγροτών.
Στις αρχές εκείνων των μηνών, οι αγρότες και οι εργαζόμενοι στον τομέα των τροφίμων αναγνωρίστηκαν ως απαραίτητοι και χαιρετίστηκαν για τη γενναιότητά τους και τον ρόλο τους στη σίτιση της Ευρώπης.
Στην πραγματικότητα, απαραίτητοι σήμαινε συχνά εκμεταλλευόμενοι, και ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στον ιό, στην ευθραυστότητα της αγοράς και στην έλλειψη μακροπρόθεσμων στρατηγικών για την εδραίωση της θέσης τους και του βιοπορισμού τους. Ίσως ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε τους βασικούς πυλώνες της κοινωνίας μας με τον τρόπο που τους αξίζει.
Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την τρέχουσα πόλωση, είναι βασικό να υιοθετήσουμε πολιτικές που να αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια του προβλήματος.
Tim Mossholder/Unsplash
Από το 2020 έως το 2023, ήμουν επικεφαλής του έργου έρευνας-δράσης FASS-Food EU , το οποίο έφερε σε επαφή αγρότες, καταναλωτές, εργαζόμενους, περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ για να ξετυλίξουν και να βελτιώσουν το αγροδιατροφικό σύστημα της ΕΕ. Στόχος ήταν να προβληματιστούν συλλογικά σχετικά με τα ρυθμιστικά και πολιτικά εμπόδια που δεν επιτρέπουν στο μπλοκ να απολαμβάνει αλυσίδες τροφίμων που είναι δίκαιες, προσβάσιμες, βιώσιμες και σύντομες (FASS-Food).
Το πρώτο μάθημα είναι ότι είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι μόνο οι αγρότες που υποφέρουν, αλλά ολόκληρο το διατροφικό σύστημα που ζει σε κατάσταση μόνιμης κρίσης και απαιτεί γρήγορο μετασχηματισμό.
Πόσο καιρό μπορεί η ΕΕ να αποδεχτεί ένα σύστημα που οδηγεί τους αγρότες σε αυτοκτονίες, επισιτιστική ανασφάλεια και ανθυγιεινή διατροφή, περιβαλλοντική υποβάθμιση, ταλαιπωρία των ζώων και επισφαλείς συνθήκες εργασίας από το αγρόκτημα στο τραπέζι;
Η συζήτηση γύρω από μια νομοθεσία-πλαίσιο για τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων ήταν μια πρώτη προσπάθεια της Επιτροπής της ΕΕ να εμπλουτίσει την Κοινή Αγροτική Πολιτική με μια νομοθεσία που θα ευνοούσε τη βιώσιμη μετάβαση τόσο της παραγωγής όσο και της κατανάλωσης τροφίμων στην ΕΕ.
Ωστόσο, μετά από μήνες καθυστερήσεων και προστριβών μεταξύ των διαφόρων Γενικών Διευθύνσεων, η πρόταση και η δυνατότητα μιας συστημικής συζήτησης γύρω από τα διατροφικά συστήματα βρίσκονται ξεχασμένα σε ένα συρτάρι της ευρωπαϊκής Γενικής Διεύθυνσης. Αντιθέτως, επιστρέψαμε στο σημείο μηδέν με έναν στρατηγικό διάλογο για το μέλλον της γεωργίας της ΕΕ που ενισχύει τον διαχωρισμό μεταξύ γεωργίας και τροφίμων.
Το ερευνητικό πρόγραμμα FASS-Food εντόπισε άλλα σημεία εκκίνησης, ορισμένα από τα οποία αναφέρθηκαν στην Πλατεία Λουξεμβούργου:
- Η αναθεώρηση της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές του 2019 θα μπορούσε να δώσει στην ΕΕ και στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να επιβάλλουν κυρώσεις σε μεγάλους εμπορικούς φορείς που αγοράζουν τρόφιμα σε τιμή που δεν εγγυάται το μεροκάματο των αγροτών και των εργαζομένων.
- Μέσω του δικαίου του ανταγωνισμού, οι αρχές της ΕΕ και των κρατών μελών μπορούν να διαλύσουν τα ολιγοπώλια του εμπορίου και της διανομής, ενώ το εμπορικό δίκαιο μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την επανεξέταση των υφιστάμενων εμπορικών συμφωνιών και των επιπτώσεων της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας στα συστήματα τροφίμων τόσο στην Ευρώπη όσο και μεταξύ των εμπορικών εταίρων.
- Οι πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων μπορούν να βοηθήσουν τους πολίτες να τρέφονται καλύτερα. Η Sécurité sociale de l’alimentation του Βελγίου είναι ένα τέτοιο παράδειγμα: αντλώντας από τα φορολογικά έσοδα, οι δημόσιες διοικήσεις εκδίδουν κουπόνια τροφίμων για τους πολίτες, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αγορά τροφίμων που τηρούν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα.
Όποιες λύσεις και αν επιλέξουμε, δεν θα τις βρούμε σε περισσότερες από τις ίδιες δυναμικές της αγοράς ή σε έναν άλλο γύρο τεχνολογικών διορθώσεων. Υπάρχει μια τεράστια εργαλειοθήκη, αλλά το ξεκλείδωμά της απαιτεί να αποδεχτούμε ότι τα τρόφιμα δεν είναι ακριβώς όπως οποιοδήποτε άλλο παγκόσμιο εμπόρευμα, με τις διαμαρτυρίες των αγροτών να είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Conversation.
Για τον συγγραφέα
Ο Tomaso Ferrando είναι νομικός και Καθηγητής Νομικής Έρευνας, Πανεπιστήμιο της Αμβέρσας.
Διαβάστε επίσης:
Η νέα αποικιοκρατική επισιτιστική οικονομία
Βρώμικη Επιχείρηση «Σπόροι»: Μάχη για τις πατέντες καλλιεργειών στην Ευρώπη
Ο πόλεμος στην Ουκρανία απειλεί με σοβαρή επισιτιστική κρίση την Αφρική
