Οι πρόσφατες συγκρούσεις στο Σουδάν αποτελούν την τελευταία κρίση στο βορειοαφρικανικό κράτος, το οποίο έχει αντιμετωπίσει πολλά πραξικοπήματα και περιόδους εμφύλιων συγκρούσεων από την ανεξαρτησία του το 1956. Ένα κράτος στο οποίο ο στρατός διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη διακυβέρνηση, αντιστεκόμενος σε κάθε απόπειρα πολιτικής μετάβασης. Ο ιστορικός Christopher Tounsel, ειδικός στην ιστορία του Σουδάν, εξηγεί τους λόγους πίσω από το ξέσπασμα της βίας και μιλά για τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει η αστάθεια στο Σουδάν στην ευρύτερη περιοχή.
Του Christopher Tounsel
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Στις συγκρούσεις εμπλέκονται δύο αντίπαλες ομάδες: ο σουδανικός στρατός και μια παραστρατιωτική ομάδα, γνωστή ως RSF ή Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης.
Από το πραξικόπημα στη χώρα το 2021, το οποίο έθεσε τέλος στη μεταβατική κυβέρνηση που βρισκόταν στην εξουσία, μετά την πτώση του επί μακρόν δικτάτορα Ομάρ αλ Μπασίρ δύο χρόνια νωρίτερα, το Σουδάν διοικείται από τον στρατό, με τον πραξικοπηματία στρατηγό Αμπντέλ-Φατάχ Μπουρχάν ως de facto κυβερνήτη.
Η RSF, με επικεφαλής τον στρατηγό Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, ο οποίος είναι γενικά γνωστός με το όνομα Χεμεντί, είχε συνεργαστεί με τον σουδανικό στρατό για να βοηθήσει να διατηρηθεί ο στρατός στην εξουσία.
Μετά την απομάκρυνση του Μπασίρ, η πολιτική μετάβαση υποτίθεται ότι θα κατέληγε σε εκλογές έως τα τέλη του 2023, με τον Μπουρχάν να υπόσχεται ότι θα υπάρξει μετάβαση σε πολιτική διακυβέρνηση.
Φαίνεται, όμως, ότι ούτε ο Μπουρχάν ούτε ο Νταγκάλο έχουν πρόθεση να εγκαταλείψουν την εξουσία. Επιπλέον, είναι εγκλωβισμένοι σε μια μάχη για την εξουσία που πήρε βίαιες διαστάσεις από τις 15 Απριλίου 2023.
Έκτοτε, μέλη της RSF και του σουδανικού στρατού έχουν εμπλακεί σε ανταλλαγές πυροβολισμών στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, καθώς και σε άλλα σημεία της χώρας. Κατά τη διάρκεια τριών ημερών, η βία κλιμακώθηκε.
Η αφορμή για το πρόσφατο ξέσπασμα της βίας ήταν μια διαφωνία σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι παραστρατιωτικοί της RSF θα έπρεπε να ενσωματωθούν στον σουδανικό στρατό. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν αφού η RSF άρχισε να αναπτύσσει μέλη της σε όλη τη χώρα και στο Χαρτούμ χωρίς τη ρητή άδεια του στρατού.
Όμως στην πραγματικότητα, η βία υποβόσκει εδώ και καιρό στο Σουδάν, με επίκεντρο τις ανησυχίες για την επιδίωξη της RSF να ελέγξει περισσότερα οικονομικά περιουσιακά στοιχεία της χώρας, ιδίως τα ορυχεία χρυσού.
Οι εξελίξεις στο Σουδάν τις τελευταίες ημέρες δεν είναι καλές για τη σταθερότητα του κράτους ή τις προοπτικές του για οποιαδήποτε μετάβαση σε δημοκρατικό πολίτευμα.
Ποιοι είναι οι δύο άνδρες που βρίσκονται στο επίκεντρο της διαμάχης;
Ο Νταγκάλο ανήλθε στην εξουσία της RSF από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ήταν επικεφαλής της πολιτοφυλακής που είναι γνωστή ως Janjaweed: μια ομάδα που ευθύνεται για τις φρικαλεότητες καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή του Νταρφούρ.
Ενώ ο τότε Πρόεδρος του Σουδάν Μπασίρ ήταν το πρόσωπο της βίας κατά των ανθρώπων στο Νταρφούρ –και αργότερα κατηγορήθηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο– η ομάδα Janjaweed θεωρείται επίσης υπεύθυνη από το ΔΠΔ για φερόμενες πράξεις γενοκτονίας. Ο Νταγκάλο ανέβαινε στην ιεραρχία της οργάνωσης όσο συνέβαιναν όλα αυτά.
Ως επικεφαλής της RSF, ο Νταγκάλο αντιμετώπισε κατηγορίες ότι επέβλεψε την αιματηρή καταστολή των ακτιβιστών υπέρ της δημοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της σφαγής 120 διαδηλωτών το 2019.
Ομοίως, ο στρατιωτικός ηγέτης Μπουρχάν έχει προβεί σε ενέργειες που έχουν επικριθεί έντονα από ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ως επικεφαλής του στρατού στην εξουσία και de facto επικεφαλής της κυβέρνησης της χώρας τα τελευταία δύο χρόνια, ο Μπουρχάν επέβλεψε την καταστολή των ακτιβιστών που τάσσονται υπέρ της δημοκρατίας.
Σίγουρα μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι και οι δύο άνδρες θέτουν εμπόδια σε κάθε πιθανότητα μετάβασης του Σουδάν σε πολιτική δημοκρατία. Και πρόκειται πρωτίστως για έναν προσωπικό αγώνα εξουσίας.
Για να χρησιμοποιήσουμε μια αφρικανική παροιμία: «Όταν οι ελέφαντες τσακώνονται, το γρασίδι είναι αυτό που καταπατείται».
Αγώνας για την εξουσία και όχι για την ιδεολογία
Δεν μιλάμε για δύο άνδρες ή για δύο πλευρές με ιδεολογικές διαφορές σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της χώρας. Αυτή η διαμάχη δεν μπορεί να πλαισιωθεί ως κάτι που αφορά την Αριστερά εναντίον της Δεξιάς ή αντιμαχόμενα πολιτικά κόμματα. Ούτε πρόκειται για μια γεω-θρησκευτική σύγκρουση, που φέρνει αντιμέτωπους έναν πλειοψηφικά μουσουλμανικό Βορρά με έναν χριστιανικό Νότο. Και δεν πρόκειται για ρατσιστική βία με τον ίδιο τρόπο που ήταν η σύγκρουση στο Νταρφούρ, όπου οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως Άραβες Τζανατζάουιντ σκότωναν μαύρους.
Ορισμένοι παρατηρητές ερμηνεύουν αυτό που συμβαίνει στο Σουδάν –σωστά, κατά τη γνώμη μου– ως μια μάχη μεταξύ δύο ανδρών που επιθυμούν απεγνωσμένα να μην εκδιωχθούν από την εξουσία μέσω της μετάβασης σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση.
Η σχέση της πρόσφατης βίας με το ταραγμένο παρελθόν του Σουδάν
Ένα πράγμα που προκαλεί ανησυχία σχετικά με το Σουδάν είναι ότι η βία αποτελεί πλέον μέρος μιας ιστορίας που ταιριάζει στο αφήγημα περί «αποτυχημένου αφρικανικού έθνους».
Το Σουδάν, απ’ όσο γνωρίζω, έχει ζήσει περισσότερα πραξικοπήματα από οποιοδήποτε άλλο αφρικανικό έθνος. Από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία του από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1956, υπήρξαν πραξικοπήματα το 1958, το 1969, το 1985, το 1989, το 2019 και το 2021.
Το πραξικόπημα του 1989 έφερε τον Μπασίρ στην εξουσία για τρεις δεκαετίες ως δικτάτορα, κατά τη διάρκεια των οποίων ο σουδανικός λαός υπέφερε από τις τυπικές υπερβολές της αυταρχικής διακυβέρνησης: μυστική αστυνομία, καταστολή της αντιπολίτευσης, διαφθορά.
Όταν ο Μπασίρ καθαιρέθηκε το 2019, ήταν μια έκπληξη για πολλούς παρατηρητές, εμού συμπεριλαμβανομένου, οι οποίοι υπέθεσαν ότι θα πέθαινε στην εξουσία ή ότι η κυριαρχία του θα τελείωνε μόνο με δολοφονία.
Αλλά οι όποιες ελπίδες ότι το τέλος του Μπασίρ θα σήμαινε δημοκρατικό πολίτευμα ήταν βραχύβιες. Δύο χρόνια μετά την απομάκρυνσή του –όταν επρόκειτο να διεξαχθούν εκλογές– ο στρατός αποφάσισε να αναλάβει ο ίδιος την εξουσία, ισχυριζόμενος ότι παρεμβαίνει για να αποτρέψει έναν εμφύλιο πόλεμο.
Όσο εντυπωσιακή και αν είναι η πρόσφατη βία τώρα, από πολλές απόψεις αυτό που διαδραματίζεται δεν είναι ασυνήθιστο στο πλαίσιο της ιστορίας του Σουδάν.
Ο στρατός βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο των πολιτικών μεταβάσεων στο Σουδάν. Και η αντίσταση στην πολιτική διακυβέρνηση ήταν λίγο πολύ ο κανόνας από την περίοδο της ανεξαρτησίας του 1956.
Για τις πιθανότητες κλιμάκωσης της βίας
Ένας συνασπισμός ομάδων πολιτών στη χώρα έχει ζητήσει την άμεση παύση της βίας, όπως και οι ΗΠΑ και άλλοι διεθνείς παρατηρητές. Αλλά με τις δύο παρατάξεις να έχουν οχυρωθεί, αυτό φαίνεται απίθανο. Ομοίως, η προοπτική ελεύθερων και δίκαιων εκλογών στο Σουδάν φαίνεται πολύ μακρινή.
Δεν φαίνεται να υπάρχει εύκολος δρόμος για μια λύση σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο. Αυτό που το κάνει πιο δύσκολο είναι ότι έχουμε δύο ισχυρούς άνδρες και οι δύο με στρατό στη διάθεσή τους, που πολεμούν ο ένας τον άλλον για την εξουσία, την οποία κανένας από τους δύο δεν φαίνεται διατεθειμένος να εγκαταλείψει.
Η ανησυχία είναι ότι οι μάχες μπορεί να κλιμακωθούν και να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή, θέτοντας σε κίνδυνο τις σχέσεις του Σουδάν με τους γείτονές του.
Το Τσαντ, το οποίο συνορεύει με το Σουδάν στα δυτικά, έχει ήδη κλείσει τα σύνορά του με τη γειτονική του χώρα.
Εν τω μεταξύ, δύο Αιγύπτιοι στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν στο βόρειο Σουδάν, ενώ η βία εκτυλισσόταν στο Χαρτούμ. Η Αιθιοπία, ο γείτονας του Σουδάν στα ανατολικά, εξακολουθεί να υποφέρει από έναν διετή πόλεμο στην περιοχή Τιγκράι.
Και η εξάπλωση της αναταραχής στο Σουδάν προβληματίζει όσους παρακολουθούν τη δύσκολη διαδικασία επίτευξης ειρηνευτικής συμφωνίας στο Νότιο Σουδάν, το οποίο ανεξαρτητοποιήθηκε από το Σουδάν το 2011 και έκτοτε μαστίζεται από εθνοτικές συγκρούσεις.
Ως εκ τούτου, το διακύβευμα της τρέχουσας αναταραχής είναι πιθανόν ότι θα ξεπεράσει το άμεσο μέλλον του Μπουρχάν, του Νταγκάλο, ακόμη και του σουδανικού έθνους. Η σταθερότητα της περιοχής θα μπορούσε επίσης να τεθεί σε κίνδυνο.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Conversation στις 17 Απριλίου 2023.
Διαβάστε επίσης:
Τιγκράι: Μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση για την οποία δεν μιλά σχεδόν κανείς
