Ενώ τα κυρίαρχα ΜΜΕ εξαρτώνται από τα δελτία τύπου του στρατού για να ενημερώνουν σχετικά με το Σινά, οι ντόπιοι προσπαθούν να φτιάξουν ένα διαφορετικό αφήγημα. Για μια συνοριακή περιοχή στρατηγικής σημασίας που βρίσκεται στον τρίτο χρόνο ενός κτηνώδους πολέμου μεταξύ ένοπλων μαχητών και δυνάμεων ασφαλείας, το Βόρειο Σινά λαμβάνει αξιοσημείωτα μικρή κάλυψη από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Της Heba Afify
Μετάφραση: Γιάννης Αλμπάνης
Από τη στιγμή που η περιοχή αποκλείστηκε για τους εξωτερικούς δημοσιογράφους και δεδομένου ότι οι περισσότεροι ντόπιοι δημοσιογράφοι έχουν περιορισμένο πεδίο για να λειτουργήσουν, ο στρατιωτικός μηχανισμός έγινε το βασικό κανάλι πληροφόρησης για την περιοχή που σπαράσσεται από τις συγκρούσεις.
Είναι πλέον σύνηθες να βρίσκεις τα ίδια ρεπορτάζ να αναπαράγονται πανομοιότυπα σε όλες τις εκδόσεις των ΜΜΕ, πάντοτε με πηγή την επίσημη σελίδα στο Facebook του εκπροσώπου Τύπου των Ενόπλων Δυνάμεων. Τα περισσότερα από αυτά τα άρθρα είτε πανηγυρίζουν για πετυχημένες στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον στόχων των μαχητών είτε περιγράφουν απώλειες ανάμεσα στις τάξεις των δυνάμεων ασφαλείας που προκλήθηκαν από επιθέσεις των μαχητών.
«Τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά ΜΜΕ δεν μπορούν να έχουν την πληροφορία», λέει ο Μοσταφά Σίνγκερ, ένας δημοσιογράφος που έχει την έδρα του στο Σινά και δουλεύει για την ιδιωτική εφημερίδα Al-Shorouk. «Η πρόσβαση στην τοποθεσία των γεγονότων στο Σινά έχει καταστεί σχεδόν αδύνατη. Οι επίσημες πηγές δεν παρέχουν πραγματική πληροφόρηση και όλα τα κυρίαρχα ΜΜΕ λειτουργούν κάτω από σοβαρούς περιορισμούς – για να μην αναφέρω την απειλή διώξεων».
Σε απάντηση του στρατιωτικού αφηγήματος, ορισμένοι κάτοικοι του Σινά χρησιμοποιούν το Facebook για να καλύψουν το κενό ενημέρωσης σε διάφορες πόλεις που πλήττονται από τη σύγκρουση, δημιουργώντας δίκτυα που έχουν πετύχει να χρησιμοποιούνται ως πηγές ενημέρωσης από τον τοπικό πληθυσμό.
«Δεν είμαστε δημοσιογράφοι, αλλά η πραγματικότητα μας μάς ανάγκασε να διαδίδουμε τα βάσανα του λαού μας», διακηρύττει το Sinai News 24, μια από τις τοπικές σελίδες του Facebook που έχει ρεπορτάζ από το Βόρειο Σινά.
Η σελίδα δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2013 και τώρα έχει περίπου 130.000 followers. Βασικοί διεθνείς ενημερωτικοί κόμβοι, συμπεριλαμβανομένων των Reuters και France 24, έχουν χρησιμοποιήσει τη σελίδα ως πηγή, αλλά τα τοπικά ΜΜΕ αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό αυτά τα παραδείγματα δημοσιογραφίας των πολιτών.
Ένας από τους διαχειριστές τη σελίδας, που μίλησε ανώνυμα στο Mada Masr, λέει ότι το Sinai News 24 βγήκε στον αέρα λίγο μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης στο Σινά το 2013, που ακολούθησε την εκδίωξη της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στο Κάιρο και την συνεπακόλουθη διόγκωση της βίας στην ταραγμένη χερσόνησο.
Αφότου παρατήρησαν ότι οι ντόπιοι δημοσιογράφοι τρέπονταν σε φυγή, οι διαχειριστές δημιούργησαν τη σελίδα για να αντιμετωπίσουν αυτό που εκείνοι ένοιωθαν ότι ήταν διαστρέβλωση στα ΜΜΕ των γεγονότων σχετικά με τη σύγκρουση.
Το Sinai News 24 αναπτύχθηκε με το χρόνο, δημοσιεύοντας τώρα συνοπτικά πληροφοριακά ποστ τα οποία εύκολα αναπαράγονται από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Άλλα ποστ περιέχουν λεπτομερείς περιγραφές γεγονότων, βάζοντας ονόματα και πρόσωπα στα ξερά γεγονότα που εμφανίζονται στις ανακοινώσεις των Ενόπλων Δυνάμεων
Η σελίδα δημοσιεύει συχνά φωτογραφίες θυμάτων βίας με ιστορίες σχετικά με το ποια είναι, ισχυριζόμενη ότι κάποιοι από αυτούς που σκοτώνονται σε ανταλλαγές πυρών με το στρατό, μερικές φορές στοχοποιούνται τυχαία.
Το Sinai News 24 δημοσιεύει την ιστορία του Mohamed Hemdan, ο οποίος εξαφανίστηκε βίαια μετά τη σύλληψη του στις 3 Αυγούστου 2015, συμπεριλαμβάνοντας λεπτομέρειες για την προσωπικότητά και την οικογένεια του.
Η πρώτη σημαντική επιτυχία της σελίδας ήταν ένα βίντεο που έδειχνε δύο νεαρούς άντρες να βασανίζονται μέχρι θανάτου από στρατιώτες. Οι Ένοπλες Δυνάμεις είχαν αναφέρει ότι οι άντρες είχαν σκοτωθεί σε ένοπλη σύγκρουση. Το βίντεο αναπαράχθηκε από μεγάλα ειδησεογραφικά ΜΜΕ, αλλά ο διαχειριστής πιστεύει ότι το βίντεο πέτυχε κάτι πολύ πιο σημαντικό.
«Καταλάβαμε τη σημασία του ρόλου μας όταν κάναμε τους ανθρώπους, νέους και ηλικιωμένους, να μιλήσουν ανοιχτά για το τι αντιμετωπίζουν, και αυτό το πρώτο βίντεο έσπασε το φράγμα του φόβου», λέει ο διαχειριστής.
Εξηγεί ότι ο κόσμος ήταν πολύ φοβισμένος για να μιλήσει ανοιχτά, ακόμα και όταν έβλεπε ψευδείς αναφορές για τους αγαπημένους τους που είχαν σκοτωθεί και βαφτίζονταν τρομοκράτες, κάτι που γίνεται συχνά από τα κυρίαρχα ΜΜΕ τα οποία παραπέμπουν σε στρατιωτικές πηγές. Αλλά μετά την ανάπτυξη του Sinai News 24 και παρόμοιων Μέσων, ο κόσμος άρχισε να τολμάει να αποκαλύπτει την αλήθεια σχετικά με τις αυθαιρεσίες τις οποίες υφίσταται.
Η δουλειά παραμένει πολύ επικίνδυνη. Ο διαχειριστής εξηγεί ότι οι δυνάμεις ασφαλείας απαγορεύουν τη χρήση καμερών σε όλο το Σινά, ειδικά γύρω από στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Λέει ότι αν πιαστείς με πλάνα στην κάμερα μπορεί να κρατηθείς ή ακόμα χειρότερα.
Μέλη του Sinai News 24 έχουν συλληφθεί κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ και μερικά έχουν βρεθεί σε καταστάσεις που έχει απειληθεί η ζωή τους, λέει. Οι διαχειριστές δημιούργησαν μια σελίδα backup με το ίδιο όνομα, στην οποία καταφεύγουν όταν η σελίδα τους πέφτει, κάτι που συμβαίνει συχνά όταν γίνονται αναφορές για τα ποστ τους στη διαχείριση του Facebook, περιστατικά που θεωρούν ότι ενορχηστρώνονται από τις δυνάμεις ασφαλείας.
Οι μαχητές αποτελούν άλλη μια απειλή, λέει, αφού βάλλουν εναντίον των προσπαθειών ανεξάρτητων μαρτύρων να καταγράψουν τη βία.
Ο διαχειριστής εξηγεί ότι το Sinai News 24 στηρίζεται σε ένα δίκτυο εθελοντών ρεπόρτερ οι οποίοι κάνουν ρεπορτάζ στον τόπο τους, ούτως ώστε να μην προσελκύουν την προσοχή ως ξένοι. Η σελίδα κέρδισε σταδιακά την εμπιστοσύνη του κόσμου μέσω ενός μηχανισμού επαλήθευσης, όπου διασταυρώνουν τα γεγονότα από αρκετές αξιόπιστες πηγές.
«Πιστεύουμε ότι έχουμε τον πατριωτικό ρόλο να ευαισθητοποιούμε για το τι γίνεται στο Σινά, γιατί βλέπουμε αυτό που κανένας άλλος δεν βλέπει», λέει.
Η συμμετοχή των ντόπιων στο τμήμα με τα σχόλια λειτουργεί ως ένα ακόμα επίπεδο επαλήθευσης. Τα περισσότερα σχόλια που δημοσιεύονται στη σελίδα είτε για διακοπές ρεύματος είτε για εκρήξεις που ακούστηκαν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, ακολουθούνται στα σχόλια από επεξεργασίες, επιβεβαιώσεις, διαψεύσεις ή διορθώσεις που ποστάρουν άνθρωποι από τις εν λόγω περιοχές.
Ένας τριαντατριάχρονος κάτοικος του Αρίς, ο οποίος μίλησε ανώνυμα στο Mada Masr, λέει ότι οι κάτοικοι θεωρούν πλέον βασική πηγή πληροφόρησης τους τις δημοσιογραφικές πρωτοβουλίες των πολιτών της περιοχής, αν και ακόμα αντιμετωπίζουν τα ρεπορτάζ τους με αμφιβολία κι έχουν υπ’ όψη τους τις σχετικές πολιτικές ταυτίσεις κάθε σελίδας σε μια ιδιαίτερα πολωμένη ατμόσφαιρα.
Οι κάτοικοι λένε ότι, παρατηρώντας τη δουλειά τους, οι ντόπιοι έχουν συνδέσει κάθε σελίδα με ένα συγκεκριμένο στρατόπεδο.
«Είναι η μόνη εναλλακτική που έχουμε για να μάθουμε όσα δεν βλέπουμε με τα μάτια μας και αν γράψουν λάθος πληροφορίες, υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που μπαίνουν και τους διορθώνουν», λέει.
Για παράδειγμα, λόγω της εγγύτητας του με τα γεγονότα και της δυνατότητας του να ποστάρει βίντεο με επεισόδια βίας αμέσως μόλις αυτά συμβούν, ο κόσμος υποπτεύεται ότι το Sinai News 24 συνδέεται με τους μαχητές, λέει ο κάτοικος του Αρίς.
Είναι γνωστό ότι η σελίδα The North Sinai News ευθυγραμμίζεται με το στρατό, και ο κάτοικος που έδωσε τη συνέντευξη πιστεύει ότι τροφοδοτείται από πηγή στις δυνάμεις ασφαλείας. Αν και είναι επιφυλακτικός λόγω της γραμμής της, χρησιμοποιεί τη σελίδα για να ενημερώνεται για τις επιθέσεις και άλλες ειδήσεις για τις οποίες οι δυνάμεις ασφαλείας είναι η βασική πηγή, μιας και η σελίδα λαμβάνει πρώτη αυτήν την πληροφόρηση.
Το North Sinai News ποστάρει μια φωτογραφία του πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών Ομάρ Σουλεϊμάν με τη λεζάντα «Ζήτω ο στρατός, η αστυνομία κα ο λαός της Αιγύπτου».
Ο κάτοικος λέει ότι το Khawater Sinawy (Σκέψεις ενός Κατοίκου του Σινά), μια άλλη δημοφιλής σελίδα, είναι γνωστή ως αντιπολιτευόμενη σελίδα που ταυτίζεται με το λαό. Εμπιστεύεται ιδιαίτερα αυτή τη σελίδα.
Ένας από τους διαχειριστές του Khawater Sinawy είπε στο Mada Masr ότι ξεκίνησαν τη σελίδα γιατί τα κυρίαρχα ΜΜΕ σκόπιμα αγνοούν ό,τι γίνεται στο Σινά. Λέει ότι σκοπός της σελίδας είναι να πάει πέρα από την τρέχουσα κρίση και «να θυμίσει στον κόσμο τις ξεχασμένες πλευρές του Σινά».
Πέρα από την ενημέρωση, το Khawater Sinawy ποστάρει για περιπτώσεις ανθρώπων σε ανάγκη που χρειάζονται στήριξη, αναγγελίες θανάτων και ημερομηνίες κηδειών, και εμπλέκει το κοινό του σε εύθυμα παιχνίδια που χτίζουν τους δεσμούς της κοινότητας. Η σελίδα στηρίζεται επίσης σε ένα δίκτυο εθελοντών ρεπόρτερ για τη συλλογή των πληροφοριών.
Το Khawater Sinawy ποστάρει ένα ραπ κομμάτι που συνέθεσε ένας νεαρός από το Αρίς.
Ο Σίνγκερ λέει ότι αυτές οι τοπικά διαχειριζόμενες σελίδες του Facebook κατάφεραν να αναμεταδίδουν τα νέα από περιοχές του Σινά που είναι ευρέως αόρατες στα κυρίαρχα ΜΜΕ, και χαίρουν της υποστήριξης μεγάλου αριθμού ντόπιων που τις βοηθούν στα ρεπορτάζ τους. Ωστόσο, τις θεωρεί υπερβολικά πολιτικοποιημένες για να χρησιμεύσουν ως αξιόπιστοι δημοσιογραφικοί διαδικτυακοί κόμβοι.
«Οι σελίδες λειτουργούν στη βάση πολιτικών τάσεων και δεν παρέχουν ολοκληρωμένη και αντικειμενική πληροφόρηση», λέει, υπογραμμίζοντας ότι αυτές οι σελίδες εστιάζουν ιδιαίτερα στις αυθαιρεσίες των δυνάμεων ασφαλείας.
Σε μια προσπάθεια να καλύψει το κενό της επαγγελματική δημοσιογραφίας, ο Σίνγκερ δημιούργησε τη μόνη αδειοδοτημένη ειδησεογραφική ιστοσελίδα του Σινά, το Sinai Now TV, που είχε σαν στόχο να πάει πέρα από τις ειδήσεις και να κάνει την παραγωγή εβδομαδιαίων εκπομπών συζητήσεων για τα ζητήματα του Σινά.
Ωστόσο, εξαιτίας δυσκολιών στην ανεύρεση εξειδικευμένου προσωπικού και της επιδείνωσης της κατάστασης ασφαλείας από το 2013, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε, αφήνοντας πίσω μια σελίδα στο Facebook που έχει συγκεντρώσει περίπου 135.000 followers.
Αλλά παρά τις ελλείψεις του, αυτές οι σελίδες παραμένουν οι μόνες εναλλακτικές στα κυρίαρχα ΜΜΕ, για τα οποία ο Σίνγκερ λέει ότι είναι ανίκανα και απρόθυμα να μεταδώσουν τα γεγονότα του Σινά.
«Η κατάσταση των ΜΜΕ στο Σινά είναι ίδια με αυτήν όλης της Αιγύπτου», υποστηρίζει ο Σίνγκερ. «Δεν υπάρχει επαγγελματισμός και πάντοτε σου δίνουν έναν μόνο τμήμα της εικόνας».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Mada Masr, στις 18 Ιουλίου 2016.
Για τη συγγραφέα
Η Heba Afify είναι δημοσιογράφος που εργάζεται σε αιγυπτιακές και διεθνείς εφημερίδες. Καλύπτει εύρος θεματικών, από την κεντρική πολιτική και τις ένοπλες συγκρούσεις μέχρι ζητήματα που αφορούν την πολυπλοκότητα των εκλογικών νόμων.
