Η ανάγκη αναστροφής της κλιματικής κρίσης οδηγεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε πώληση γεωργικής γης στον Παγκόσμιο Νότο εις βάρος τοπικών και ιθαγενικών κοινοτήτων, μέσα από πρακτικές που συχνά ισοδυναμούν με «πράσινο ξέπλυμα» [greenwashing].
Των Ian Scoonesκαι Angela Serrano
Μετάφραση: Συντακτική ομάδα pass-world.gr
Μόλις πριν από 15 χρόνια, οι μεγάλης κλίμακας αρπαγές γης γίνονταν τακτικά πρωτοσέλιδα σε όλο τον κόσμο, καθώς οι πλούσιες κυβερνήσεις αγόραζαν εύφορα χωράφια σε φτωχότερες χώρες για να καλλιεργήσουν και να εξάγουν προϊόντα που έθρεφαν τους δικούς τους πληθυσμούς.
Αυτό ήταν μέρος μιας τάσης που οδήγησε στην πώληση 30 εκατομμυρίων εκταρίων γεωργικής γης σε όλο τον κόσμο από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, σύμφωνα με το Land Matrix, μια ανεξάρτητη πρωτοβουλία που παρακολουθεί τις συμφωνίες γης σε όλο τον κόσμο.
Αυτές οι θεαματικές κρατικές αρπαγές γης φαίνεται ότι έχουν πλέον αντικατασταθεί από σιωπηλές, συχνά μικρές και σταδιακές μορφές απαλλοτρίωσης, όπου το κεφάλαιο επεκτείνει τα σύνορά του είτε για να αυξήσει τα γεωργικά κτήματα, είτε για να δημιουργήσει περιοχές διατήρησης, επενδύσεις σε άνθρακα και ενεργειακά έργα.
Σε αυτό το πλαίσιο, αγώνες για τη γη ξεδιπλώνονται σε όλο τον κόσμο.
Στην Κολομβία –τη χώρα της Λατινικής Αμερικής με τη μεγαλύτερη ανισότητα όσον αφορά την ιδιοκτησία γης, όπου το 1% των γαιοκτημόνων κατέχει το 81% της γης– η ανισότητα είναι βαθιά συνυφασμένη με τις ιστορικές συγκρούσεις.
Η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας αποτέλεσε βασικό μοχλό των πολέμων των ανταρτών της χώρας από τη δεκαετία του 1960 και η ειρηνευτική συμφωνία του 2016 περιλάμβανε ως βασικό στοιχείο τη διανομή γης στους εκτοπισμένους αγρότες.
“Αν δώσουμε στους αγρότες γη, αυτό θα βοηθήσει να κλείσει το φρικτό κεφάλαιο της βίας”, δήλωσε ο Χουάν Κάρλος*, ένας αγρότης ηγέτης από μια Ζώνη Αγροτική Διατήρησης στην ορεινή περιοχή του δήμου Βενέτσια της κεντρικής Κολομβίας, στη Διεθνή Διάσκεψη του περασμένου μήνα για την Παγκόσμια Αρπαγή Γης, η οποία περιλάμβανε μια εκδρομή στην περιοχή του.
“Η ειρηνευτική συμφωνία χρειάστηκε πολύ χρόνο για να υλοποιηθεί. Ήταν ένας μακρύς αγώνας για να πάρουμε τη γη“, πρόσθεσε.
Η Ζώνη Αγροτική Διατήρησης του Χουάν Κάρλος είναι μία από τις νεότερες της Κολομβίας, καθώς ιδρύθηκε μόλις τον Δεκέμβριο του 2023. Καλύπτει 8.473 εκτάρια –το 70% του δήμου Βενέτσια– συμπεριλαμβανομένων δέκα χωριών και περίπου 600 αγροτικών νοικοκυριών, όπου οι άνθρωποι φυτεύουν αραβόσιτο, φασόλια και ορισμένες καλλιέργειες κέρδους, όπως ντομάτες, βατόμουρα και ναραντζίγια.
Η κυβέρνηση του προέδρου Γκουστάβο Πέτρο δημιούργησε επτά από αυτές τις οριοθετημένες ζώνες –οι οποίες θεσπίστηκαν με νόμο το 1994 για την προστασία των δικαιωμάτων και των μέσων διαβίωσης των αγροτικών κοινοτήτων– τα τελευταία δύο χρόνια, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός τους σε ολόκληρη την Κολομβία να ανέλθει σε 14.
Αυτό αποτελεί μέρος των προσπαθειών για αναδιανομή της κολομβιανής γης στους αγρότες, τους ιθαγενείς και τους αφροκολομβιανούς λαούς μετά την ειρηνευτική συμφωνία.
Έχουν επίσης εισαχθεί νέα συστήματα διευθέτησης και συλλογικής τιτλοποίησης, τα οποία επιτρέπουν τη διανομή γη που κατασχέθηκε από εμπόρους ναρκωτικών και την αγορά μεγάλων κτημάτων για αναδιανομή, ενώ η κυβέρνηση έχει αποκτήσει περισσότερα από 328.000 εκτάρια για να τα διανείμει στους αγρότες και τους μικροκαλλιεργητές.
Αγώνας για τη γη και η κλιματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης
Η Διάσκεψη για την Παγκόσμιο Αρπαγή Γης φιλοξενήθηκε στο Πανεπιστήμιο Los Andes στην πρωτεύουσα της Κολομβίας, την Μπογκοτά και ήταν μοναδικό καθώς έφερε σε επαφή ακτιβιστές αγρότες που συμμετέχουν στην υπεράσπιση και την ανάκτηση της γης και ακαδημαϊκούς από πανεπιστήμια που προέρχονται από περισσότερες από 50 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Οι συμμετέχοντες εστίασαν στην “πράσινη αρπαγή”, όπου η γη –ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Νότο- καταλαμβάνεται για δήθεν περιβαλλοντικούς σκοπούς, όπως η διατήρηση, η κατασκευή ανεμογεννητριών, ηλιακών πάρκων ή υποδομών υδροηλεκτρικών φραγμάτων για εναλλακτικές μορφές ενέργειας και η εξόρυξη σπάνιων μετάλλων για μπαταρίες, όπως συμβαίνει στο τρίγωνο λιθίου της Αργεντινής, της Χιλής και της Βολιβίας.
Αυτές οι πράσινες αρπαγές έχουν ενταθεί, καθώς τα κράτη και οι εταιρείες δεσμεύονται όλο και περισσότερο για περιβαλλοντικά, κοινωνικά κριτήρια και πρότυπα ορθής διακυβέρνησης, πράσινες μεταβάσεις ή δημιουργία πράσινων οικονομιών.
Ωστόσο, η θετική ρητορική γύρω από αυτά τα έργα συχνά παραμελεί τις συνέπειες που έχουν στα τοπικά μέσα διαβίωσης, ιδίως για τις αγροτικές, μαύρες και ιθαγενείς κοινότητες, σημειώνει η Diana Ojeda, Κολομβιανή καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα στις ΗΠΑ.
Όπως προσθέτει η ίδια, αυτές οι πρακτικές επηρεάζουν επίσης δυσανάλογα τις γυναίκες και τα παιδιά, τα οποία εξαρτώνται περισσότερο από τη γη για τα προς το ζην. “Η κλιματική δικαιοσύνη είναι αγροτική δικαιοσύνη“, υπογραμμίζει.
Οι συμμετέχοντες στο συνέδριο αμφισβήτησαν επίσης την αποτελεσματικότητα των περιβαλλοντικών έργων που προκαλούν τις αρπαγές γης. Πολύ συχνά αυτά ισοδυναμούν με κάτι περισσότερο από “πράσινο ξέπλυμα”.
Πάρτε, για παράδειγμα, τα έργα για τον άνθρακα στα δάση. Οι ρυπογόνες εταιρείες αγοράζουν πιστώσεις αντιστάθμισης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τις οποίες χρησιμοποιούν για να αγοράσουν γη για τη φύτευση δέντρων σε μακρινά μέρη, ώστε να αντισταθμίσουν τις κλιματικές επιπτώσεις τους και να επιτύχουν στόχους καθαρού μηδενισμού.
Τέτοια έργα μεταμορφώνουν τα τοπία σε όλο τον κόσμο: από τη Βραζιλία έως τη Μοζαμβίκη, την Τανζανία και την Ουαλία.
Σε αρκετές περιπτώσεις, τα δέντρα συχνά φυτεύονται σε ακατάλληλα μέρη, με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η βιοποικιλότητα και τα μέσα διαβίωσης. Τα αποτελέσματα των έργων δασοκομίας άνθρακα είναι επίσης θλιβερά: χρειάζονται πολλά χρόνια για να αρχίσει ένα δέντρο να αποθηκεύει άνθρακα και πολλά δεν επιβιώνουν για να το κάνουν λόγω δασικών πυρκαγιών, κακής συντήρησης ή αποψίλωσης.
Ακόμα και αναγνωρισμένοι οργανισμοί διαπίστευσης έχουν δεχθεί πυρά για την αποδοχή έργων που προκαλούν τοπικές ζημιές και αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους για πραγματικό μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Οι καλοπροαίρετες προσπάθειες να ενισχυθεί η “ακεραιότητα” στην εθελοντική αγορά άνθρακα των 2 δισ. δολαρίων μπορεί να μην είναι αρκετές.
Η εξισορρόπηση της επείγουσας ανάγκης αντιμετώπισης της κλιματικής έκτακτης ανάγκης και της αποφυγής υπονόμευσης ζωών, μέσων διαβίωσης και εδαφών αποτέλεσε μόνιμο θέμα συζήτησης στη διάσκεψη της Μπογκοτά.
Όπως επισήμανε ένας Αφροκολομβιανός συμμετέχων, οι τοπικοί και οι αυτόχθονες πληθυσμοί είναι οι θεματοφύλακες του περιβάλλοντος και δεσμεύονται να το προστατεύσουν με τρόπους που να είναι συμβατοί με τα συστήματα καλλιέργειας και διαβίωσής τους.
“Για εμάς τους αγρότες, η γη δεν είναι απλώς μια επένδυση ή κάτι που μας ανήκει, αλλά είναι μέρος της ζωής μας και της ύπαρξής μας“, δήλωσε ο Ibrahima Coulibaly, πρόεδρος του Δικτύου Οργανώσεων Αγροτών και Αγροτικών Παραγωγών της Δυτικής Αφρικής σε μια συνάντηση που συνδιοργανώθηκε από την Πρωτοβουλία για την Πολιτική της Συμφωνίας της Γης, ένα χαλαρό δίκτυο επιστημόνων και ακτιβιστών που ανησυχούν για την άνοδο της αρπαγής της γης, του νερού και του πράσινου.
Ο Coulibaly και άλλοι συμμετέχοντες στη συνάντηση συμφώνησαν ότι οι πολιτικές συζητήσεις σχετικά με τη γη έχουν για πολύ καιρό παραμείνει στις αίθουσες των Ηνωμένων Εθνών ή στις κυβερνητικές γραφειοκρατίες, όπου περιορίζονται από τις απαιτήσεις της αγοράς, όπως ο συμψηφισμός. Οι επακόλουθες “λύσεις” καταλήγουν να είναι ασύμβατες με τα τοπικά μέσα διαβίωσης, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη την εξασφάλιση τροφίμων, καθώς και τους πολιτισμούς, την ιστορία και τις στενές σχέσεις των ανθρώπων με τη φύση.
Η γη είναι τόσο κεντρική για τη ζωή των ανθρώπων, που δεν μπορεί να αναχθεί σε ένα απλό εμπόρευμα. Όπως υποστήριξαν πολλοί στη συνάντηση, οι εναλλακτικές λύσεις που επικεντρώνονται στην επισιτιστική κυριαρχία και την περιβαλλοντική φροντίδα πρέπει να προκύψουν από τα κάτω, από τις τοπικές κοινότητες.
[….]
*Μερικά ονόματα έχουν αλλάξει για λόγους ασφαλείας.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Open Democracy.
Διαβάστε επίσης:
Λίθιο: O «λευκός χρυσός» που οραματίζονται να εθνικοποιήσουν χώρες της Λατινικής Αμερικής
Η νέα αποικιοκρατική επισιτιστική οικονομία
Γουστάβο Πέτρο: Η αυξανόμενη δύναμη της ακροδεξιάς καταστρέφει τη δημοκρατία
Κονγκό: Για τη βία των μεταλλευμάτων και την παγκόσμια σιωπή
